«زخم کاری» و تبلیغاتی که منجر به واکنش مطلوب مخاطبان نشد!

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو - فاطمه لولاچیان؛ محمدحسین مهدویان با انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خبر از فصل سوم سریال «زخم کاری» داد و نوشت: «همه شخصیت‌های محبوب سریال در این فصل حضور دارند و بیش از سی درصد کار هم فیلم‌برداری شده.». در دو فیلم نامه قبل با موضوع اقتباس رو به رو بودیم. مهدویان و تیم نویسندگی او، فیلم نامه فصل اول را با اقتباس از اثر «مکبث» شکسپیر و فصل دوم از اثر «هملت» او نوشتند. گفته می‌شود در فصل سوم زخم کاری سراغ ریچارد سوم شکسپیر رفته و با توجه به داستانی که این نمایشنامه دارد باید شاهد جنگ قدرت در ابعاد بزرگتر باشیم. اما اقتباس دارای قواعدی است و در این موضوع که آیا این قواعد در فیلم نامه زخم کاری به درستی رعایت شده یا نه، با آقای محمد عرفان صدیقیان، کارشناس سینما به گفتگو پرداختیم. صدیقیان درباره انواع اقتباس در سینما گفت: زمانی که ما در سینما به سراغ اقتباس می‌رویم باید توجه کنیم که در اقتباس از نظر ادبی با چه رویکردی مواجه هستیم. اقتباس انواع گوناگونی دارد، گاهی به صورت وفادارانه و گاهی به صورت آزاد انجام می‌شود و گاهی هم فیلم نامه نویس نعل به نعل یک اثر را مورد توجه قرار داده و به سینما می‌آورد. ما در زخم کاری در فصل اول سریال با پیشینه‌ای مواجه هستیم. اگر بخواهیم بررسی دقیق تری از اقتباس در فیلم نامه زخم کاری داشته باشیم باید به فیلم نامه فصل اول رجوع کنیم. در فصل اول با یک رمان به نام «بیست زخم کاری»، نوشته «محمود حسینی نژاد» مواجه هستیم. آقای حسینی نژاد از شکسپیر پژوهان مطرح در حوزه‌ی ادبیات فارسی هستند و آثار بسیاری از شکسپیر ترجمه کردند و با تسلط کافی بر آثار او به سراغ اقتباس از «مکبث»، یکی از ماندگار‌ترین آثار او، در قالب یک اثر داستانی رفتند. در نتیجه آقای مهدویان و گروه ایشان در فصل اول سریال یک منبع بسیار مناسب برای اقتباس سینمایی و سریال شبکه نمایش خانگی در اختیار داشتند.

وی ادامه داد: نکته‌ی دیگر این است که رمان آقای حسینی نژاد، خیلی نوشتار موجزی دارد و به صورت موجز به سراغ اقتباس از مکبث رفته بودند و رمان را تصویری روایت کرده بودند، یعنی مصالح لازم برای تولید یک اثر سینمایی در اختیار آقای مهدویان بوده است. هرچند که آقای مهدویان خیلی وفادارانه عمل نکرده و پایان سریال را تغییر دادند و مطابق رمان پیش نرفتند. زمانی که اعلام شد فصل دومی هم در راه است، در خبر‌ها اعلام شد که اینبار آقای مهدویان به سراغ «هملت» رفته است.

مسئله اینجاست که رویکردی که آقای مهدویان برای اقتباس در پیش گرفتند خیلی با قواعد اقتباس، نمی‌خواند. ما در نمایشنامه هملت با شخصیتی اصیل مواجه و با پیشینه و انگیزه‌های این فرد آشنا هستیم و در سریال زخم کاری، شخصیتی که نقش هملت را بازی می‌کند، مرتضی امینی تبار، میثم که پسر مالک و نقش اصلی سریال است. برای بررسی پیشینه میثم باید این را مورد توجه قرار داد که چقدر در فصل اول پرداخت درستی نسبت به شخصیت او شده و چقدر مخاطب آماده‌ی دیدن میثم در نقش اول فصل دوم شده است.

متاسفانه زمینه چینی درستی در ابتدا درباره‌ی شخصیت میثم صورت نگرفته است و مخاطب خود را در قسمت‌های اول با طرح داستانی مواجه می‌بیند که بار پیش بردن درام به دوش شخصیتی است که در فصل اول چندان نقش اصلی در پیشرفت قصه نداشته است، و این باعث سرخوردگی او می‌شود.

کارشناس سینما در خصوص شیوه نگارش فیلمنامه سریال اظهار کرد: اگر خود متن هملت را هم زیر ذره بین قرار دهیم و روح قالب در نمایشنامه را دریابیم، متاسفانه آقای مهدویان و تیم فیلمنامه نویسان، نتوانستند آن گونه که باید نمود درستی از این نمایشنامه در فصل دوم سریال ارائه بدهند. بعضی از افرادی که به عنوان فیلمنامه نویس در این تیم حاضر هستند و مسئولیت‌های آن ها، مسئولیت مهمی هم هست، پیشینه‌ای از فیلم نامه نویسی و درام پردازی به خوبی نداشتند و وقتی مواجه می‌شوند با اثری از ویلیام شکسپیر، مسلما نمی‌توانند به خوبی تمام ویژگی‌هایی که مورد نیاز هست را در این سریال بازتاب دهند. در نهایت چیزی که ما شاهدش هستیم، تنها اشاره‌ای که به نمایشنامه هملت شده است در حد یک خط داستانی باشد.

وی درباره در نظر گرفتن «ریچارد سوم» به عنوان منبع فصل سوم سریال گفت: در خبر‌ها اعلام شده است که آقای مهدویان برای اقتباس به سراغ کتاب «ریچارد سوم» رفتند. قبلا گفته شده بود که ایشان به سراغ «لیر شاه» شکسپیر رفته اند. به نظرم اگر سراغ ریچارد سوم رفته باشند، هوشمندانه عمل کردند، زیرا در این کتاب، مثلث قدرتی را بیان می‌کند که جنگی بر سر قدرت به وجود می‌آید و پایان بندی فصل دوم زخم کاری هم به گونه‌ای است که طرح داستانی ریچارد سوم برای ادامه‌ی این سریال مناسب‌تر به نظر می‌رسد. اما مسئله این است که نویسندگان این مجموعه باید روشن کنند که هدفشان از اقتباس در یک اثر نمایشی چیست؟. ویلیام شکسپیر از مطرح‌ترین نویسندگان تاریخ ادبیات نمایشی در دنیا است و به عنوان برترین نمایشنامه نویس تمام دوران‌ها از او یاد می‌شود و صرفا به دلیل طرح داستانی که تدارک دیده به این مقام نرسیده است. شکسپیر در آثارش از تاریخ و اسطوره‌ها استفاده کرده است و گاهی نمایشنامه‌هایی را منبع اقتباس برای آثارش در نظر گرفته و ما شاهد هستیم در تاریخ شاید از متنی که مورد اقتباس شکسپیر بوده است اثری نمانده، اما نمایشنامه‌های او به دست ما رسیده اند. گروه نویسندگان این سریال اول باید به این درک برسند که دلیل ماندگاری آثار شکسپیر چیست و با یک دید روشن به سراغ منابع مهم بروند. اما الان به این دلیل که اعلام کردند فیلم برداری سریال شروع شده است، در نتیجه با یک فیلم نامه‌ی کامل رو به رو هستیم و می‌توانیم امیدوار باشیم که در فصل سوم، با توجه به بازخورد‌هایی که از مخاطبین گرفته اند، تلاش کرده باشند که رویکرد متفاوتی را در اقتباس در پیش بگیرند.

صدیقیان ضمن اشاره به دلایل ماندگاری نمایشنامه های شکسپیر گفت: از دلایل ماندگاری نمایشنامه‌های شکسپیر، روح حاکم بر اثر است و مفاهیمی که او قصد دارد از طریق نمایشنامه به مخاطبین منتقل کند. مفاهیمی که اکثرا بر آمده از درگیری و کشمکش انسان با خود، محیط و جامعه است. در واقع مشکل بزرگی که در فصل دوم سریال در کنار خط داستانی که نکته تازه‌ای را مطرح نمی‌کند و بر روی کلیشه‌ها حرکت می‌کند، نوع شخصیت پردازی است. شما نمی‌توانید هملت را به عنوان منبع اثر داستانی خود قرار دهید، ولی در داستان تنها شباهتی که شخصیت اصلی شما با هملت دارد، تردید اوست که حتی جنس این تردید هم با هملت متفاوت است. هملت شخصیتی آرمان گرا و طالب علم و دانش است که هیچ کدام در سریال لحاظ نشده است و، چون برداشت آزادی هم از این اثر است، به هرحال باید سویه‌هایی از این اثر را بازتاب می‌داد. به نظرم مسئله‌ای که در زخم کاری وجود داشت و دست و پای آقای مهدویان و گروه نویسندگان را بست، این بود که هملت را به اشتباه منبع اقتباس فصل دوم قرار دادند و ایشان در فصل سوم هم دست بر روی اثر مهمی از شکسپیر گذاشتند و نیاز مبرمی به تقویت گروه نویسندگان خود دارند.

وی در پایان در خصوص اقتباس در سینمای امروز گفت: مسئله اقتباس این روز‌ها در سینما به شکل ریشه‌ای دنبال می‌شود، خصوصا در مورد آثار ویلیام شکسپیر که نویسنده بزرگی است و در جهان هم با احتیاط به سراغ اقتباس از آثار او می‌روند. نمونه‌ی آخر این اقتباس ها، دو سال پیش، «جوئل کوئن» فیلمی با اقتباس از مکبث ساخت و سعی کرد نعل به نعل این اقتباس انجام دهد. این احتیاطی که فیلم سازان خلاق دنیا در مواجهه با آثار شکسپیر دارند، متاسفانه در فیلم نامه زخم کاری به طرح داستانی تقلیل پیدا کرد و پیچیدگی‌های روانی که شخصیت‌های آثار شکسپیر دارند، در این سریال لحاظ نشد. با توجه به این که مخاطب هم واکنش خوبی نداشت و فصل دوم علارغم تبلیغات بسیار آن مورد توجه قرار نگرفت، شاید این اتفاق باعث شده که آقای مهدویان در فرصتی که داشتند به همراه گروهشان، برای فصل سوم رویکرد دیگری را در پیش گرفته باشند. حداقل از بابت شخصیت‌ها و قصه بتوانند مخاطب را درگیر کنند. ریچارد سوم شخصیت‌های پرتعدادی دارد و ممکن است آقای مهدویان همین رویکرد را در پیش گرفته باشد و شاهد ورود شخصیت‌های چند بعدی برای جذاب‌تر شدن سیر داستان زخم کاری شود.