ستیز شیخ ابوالحسن خرقانی با «ریاکاری»/ سخن مشهوری که به خطا به شیخ ابوالحسن نسبت داده‌اند!
یک پژوهشگر شاهرودی از بی‌سندی سخن مشهوری خبر می‌دهد که آن را به خطا به شیخ ابوالحسن خرقانی نسبت داده‌اند.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از مرآت، سخن گفتن درباره فرهنگ و عرفان با مردی که در این وادی موی سپید کرده باشد، نعمتی است؛ نعمتی که به تازگی نصیب نگارنده شد! سیدعلی‌اصغر شریعت‌زاده از فرهیختگان شاهرود است که روزگاری سمت معاونت سازمان میراث فرهنگی کشور را بر عهده داشت و زمانی دیگر، مدیر مرکز مردم‌شناسی وزارت علوم بود و حالا از پس سال‌های طولانی فعالیت، همچنان پرکار است و بر انتشارات «پازینه» مدیریت می‌کند.
سخن را از اندیشه شیخ ابوالحسن خرقانی آغاز کردیم؛ عارفی که رهبر انقلاب در سخنرانی 13 سال قبل خود در شاهرود از او یاد کردند و حسابش را از اهل تصوف جدا دانستند. در ادامه نیز به فرهنگ و زبان شاهرود رسیدیم. نکات بدیعی در اشارات استاد شریعت‌زاده هست که لذت خواندن و دریافتنش را به شما پیشنهاد می‌کنیم:
مرآت: جناب استاد شریعت‌زاده! درباره شیخ ابوالحسن خرقانی فراوان گفته‌اند و نوشته‌اند؛ کدام مولفه از مولفه‌های اندیشه شیخ ابوالحسن امروز به کار ما می‌آید؟
به گمان من آن‌چه که از حیات عارف ربانی، شیخ ابوالحسن خرقانی به کار ما می‌آید، خداشناسی اوست. او جز خدا چیزی نمی‌بیند و به همین خاطر است که «ریاکاری» را مذموم می‌شمارد. ابوالحسن می‌گوید جز خدا به هرکه تکیه کنید، به وادی ریا وارد شده‌اید. از طرفی کتیبه تاریخی محراب آرامگاه شیخ ابوالحسن که مربوط به دوره سلجوقی است، چارچوب فکری شیخ را به ما می‌نمایاند.
طریق مشترک جوانمردی و خداشناسی
بر آن کتیبه، سخن شیخ را نوشته‌اند که «قبله پنج است: کعبه قبله مومنان است، بیت‌المعمور قبله فرشتگان، عرش قبله دعاگویان، حق قبله جوانمردان و اما دل قبله خاصان است.» تکیه‌گاه شیخ خداست و بس. آن‌چه از اندیشه شیخ به حال امروز ما سود می‌رساند، رسیدن به جوانمردی در ذیل خداشناسی است. او با الهام از «از علی آموز اخلاص عمل» می‌گوید «جوانمردی، راستی با خدای است و بس»
الهی! خوشی با توست!
او از کعبه شروع می‌کند و به جوانمردی می‌رسد اما در این منزل‌گاه هم «راستی با خدا» را معادل جوانمردی می‌شمارد. تکرار می‌کنم؛ آن‌چه از اندیشه شیخ به ما می‌رسد طی طریق خداشناسی با مردی و مردانگی و راستی و درستی است. این راستی در راستای خداپرستی و خداشناسی است. شیخ می‌گوید الهی! خوشی با توست! یعنی مرا به بهشت اشارت می‌کنی اما من تو را می‌خواهم.
سخن مشهوری که به خطا به شیخ ابوالحسن نسبت داده‌اند!
در این‌جا باید اشاره کنم که متأسفانه برخی از نحله‌ها به دلایلی خواسته‌اند تعاریف خاصی از شیخ را به مردم ارائه دهند. برخی از آن‌چه که به شیخ نسبت می‌دهند مبنای تاریخی و سندی روشن ندارد؛ کما این که فی‌المثل از دریچه اندیشه‌های غربی به سخن شیخ درباره قبله‌ها نگریسته‌اند؛ یا این سخن که «هرکه در این سرای درآید...» را به خطا به او نسبت داده‌اند.
واکنش یکی از شعرای مشهور به بی‌سندی سخن منتسب به شیخ
من رسما در مقدمه کتاب کعبه دل‌ها که در سال 1391 منتشر شد، اشاره کرده‌ام که انتساب این سخن به شیخ هیچ پایه و مبنائی ندارد. چه بسا کسانی بخواهند با انتساب این سخن به شیخ اومانیسم و انسان‌گرایی شیخ را نتیجه بگیرند. برخی این سخن مرا به جاهای باریک‌تر مو رسانده‌اند و اشکالی هم ندارد. من حتی به یکی از شاعران وارسته و مشهور ولایت خراسان گفتم که سندی برای سخن شیخ وجود ندارد؛ ایشان پاسخ داد ممکن است روزی سندی در این‌باره یافت شود!
چهار چیز را نگهدار...
اما قدر مسلم، در تاریخ و در اسناد، چیزی در رابطه با سخن مشهوری که به شیخ نسبت می‌دهند وجود ندارد. هرکس که مدعی است می‌تواند سندی در این‌باره ارائه کند، عرصه در اختیار اوست. بگذارید اشاره کنم که بر اساس آن‌چه در «نورالعلوم» آمده است، شیخ ابوالحسن به سلطان محمود می‌گوید:«چهار چیز نگهدار؛ اول پرهیز از مناهی، نماز به جماعت، و سخاوت و شفقت بر خلق خدا.»
فرقه‌گرایی؛ بزرگ‌ترین معضل حوزه عرفان
این نکته را نیز در کتاب خود آورده‌ام و خواهش کرده‌ام که اگر سندی دارد برای من بیاورد. در میان اهل ادب، تنها شفیعی کدکنی پاسخ مرا داد که سخن ایشان را نقل کردم. بنابراین به گمان من، آن چه که به شیخ نسبت داده‌اند برای بازارگرمی کار و کتاب عده‌ای است! بگذریم... به گمان من بزرگ‌ترین مشکلی که در حوزه عرفان وجود دارد، فرقه‌گرایی است؛ به قول مولانا «هرکسی از ظن خود شد یار من...»
همه مخلوقات عالم مطیع تو خواهند شد!
اگر بخواهم با زبان عرفان سخن بگویم باید بپرسم آیا می‌شود ما از طریق طریقت و شریعت و حقیقت برویم و به معرفت نرسیم؟ شیخ می‌گوید هرکس که خدای را به طور کامل اطاعت کند، همه مخلوقات عالم مطیع وی خواهند شد. بنابراین آن که اومانیسم را به اندیشه شیخ نسبت می‌دهد، بر خطاست و با سبک و سیاق اندیشه شیخ ناهمگون است. جمله شیخ غنی‌تر از اومانیسم است.
ترکیه در اندیشه مصادره شیخ ابوالحسن خرقانی!
در این میان، ترک‌ها با دستاویز قرار دادن مسجد و تربتی در «قارص» می‌گویند شیخ ابوالحسن خرقانی متعلق به ماست؛ همانطور که نظامی گنجوی و مولانا را مصادره می‌کنند. در ایران هم هریک از فرقه‌های گوناگون این عبا را به سمت خود می‌کشد؛ و بر این اساس سخن بسیاری از آن‌ها مبنایی ندارد. از طرفی با وجود آن که ترک‌ها همسایگان و برادران ما هستند اما افزون بر مصادره شخصیت‌هایی نظیر شیخ ابوالحسن و مولانا، گفته‌هایی را هم به آن‌ها نسبت می‌دهند.
بزرگ‌ترین پیام شیخ ابوالحسن
حتی نسخی را به سبک و سیاق نسخ قدیمی درست می‌کنند و مثلا می‌گویند اثری از آثار شیخ یافت شد! بگذریم... سخن بر سر آن بود که اگر سیر قبله‌ها را درست دریابیم، به خداشناسی می‌رسیم و خداشناسی بی‌راستی و درستی میسر نیست. راستی و درستی برای انسان‌ها شرافت و عزت ایجاد می‌کند. این بزرگ‌ترین پیام شیخ است.
بخش دوم این گفتگو به زودی منتشر می‌شود.
انتهای پیام /