سرنوشت تلخ پزشکی که اثر «شستن دست‌ها» را کشف کرد!

عصر ایران؛ سروش بامداد - در این 45 روز که از شیوع ویروس کوید 19 و بیماری کرونا در ایران می‌گذرد و تا کنون جان 3000 نفر از هم‌میهنان‌مان را گرفته و در کشورهای دیگر نیز رواج یافته و قربانی می‌گیرد، شاید به اندازه تمام عمرمان دست‌هایمان را شسته باشیم! آن قدر که در روزهای اول لطیفه‌های بامزه‌ای در سطح فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی درباره دست شستن های بسیار دست به دست می‌شد. اما جالب است بدانید در قرن 19 و اول بارکه یک پزشک مجارستانی به نام «دکتر ایگناتس زمل‌وایس» به مزایای پزشکی شستن دست‌ها برای کاهش عفونت پی برد هیچ کس حرف او را جدی نگرفت و حتی پزشکان به او خندیدند یا بر او خشم گرفتند. او در یک درمانگاه مامایی در بیمارستان عمومی وین کار می‌کرد و از این که می‌دید مادرانی که در درمانگاه فرزند خود را به دنیا می‌آورند بیش از مادرانی که در خانه زایمان می کنند جان می‌سپارند شگفت زده شده بود. زیرا قاعدتا باید معکوس می‌بود. مدت‌ها تحقیق کرد و دریافت مشکل از پزشکان است و حین رفت وآمد آنان بین اتاق عمل و رفتن نزد نوزادان اتفاقی می‌افتد. اما چگونه؟ او راز را دریافت: از طریق دست‌ها. از این رو از پزشکان خواست دست‌های خود را با محلولی از آب لیمو و کلر و مکرر و باحوصله بشویند اما پزشکان دیگر او را به سخره گرفتند و می‌گفتند بین دست آنان و مرگ مادران هیچ ارتباطی وجود ندارد و از اتهام «دست‌های آلوده» خشمگین می شدند و می گفتند «تمیز» ند. حال آن که «زمل‌وایس» شستن عادی را کافی نمی‌دانست و در واقع می‌خواست بگوید «ضد‌عفونی کنید» اما هنوز علم با این پدیده آشنا نبود! سرانجام پزشکان از اصرار او خسته شدند و حساسیت «زمل‌وایس» بر دست شستن کار را به شکایت کشاند و با تصور این که به بیماری روحی وسواس مبتلا شده او را به بیمارستان روانی منتقل کردند. تاریخ دقیق کشف او 20 مارس 1847 بود و سال ها زحمت برای واداشتن دیگران نتیجه نداده و سر از تیمارستان درآورده بود! در همان جا هم بیکار ننشست و پزشکانی را که بدون ضد عفونی کردن دست‌ها اقدام به زایمان می کردند عامل قتل مادران توصیف کرد و روزی که اصرار داشت از تیمارستان خارج شود و به بیمارستان برود مورد ضرب و شتم نگهبانان قرار گرفت و بعد از دو هفته درگذشت. یک روایت هم این است که قانقاریا گرفت ولی در این که پاداش زحمات علمی خود را با کتک نگهبانان گرفت تردیدی نیست. تردید در این است که به خاطر آن درگذشت یا نه. حسرت بار بود که نبود تا ببیند برخی از پزشکان همان بیمارستان دست های خود را شستند و دیدند که مرگ و میر مادران کمتر و کمتر می شود و در نهایت به صفر رسید. «زمل وایس» البته تنها از شستن دست‌ها سخن گفته بود و به عفونت و میکروب‌ها اشاره ای نکرده بود تا این که «لویی پاستور» نظریه میکروبی بیماری‌ها را ارایه داد و «جوزف لیستر» کار بر روی میکروب شناسی را آغاز کرد. سال ها بعد که دیگر ضرورت ضد عفونی کردن و شستن دست ها و گندزدایی از محیط به امری بدیهی و لازم الرعایه در تمام بیمارستانهای دنیا بدل شد، نام «زمل وایس» از منظری دیگر ثبت شد: «اثر زمل‌وایس» یا واکنش «زمل‌وایس» به عنوان اصطلاحی درباره مقابله علم با باورهای غیر علمی یا خرافی و عامیانه. همچنین جالب است بدانید 8 سال و دو ماه پیش و در بهمن 1390 در ایران و در تالار انتظامی خانه هنرمندان نمایشی با عنوان «دست‌های دکتر زمل‌وایس» به روی صحنه رفت که نمایشنامه آن را «نغمه ثمینی» نوشته بود. هم او که بعدتر با نوشتن داستان سریال «شهرزاد» ساخته حسن فتحی به شهرت رسید.

کل نمایشنامه «دست‌های دکتر زمل وایس» در واقع یک مونولوگ است و «پیام فروتن» آن را روی صحنه برد و «رضا بهبودی» هم نقش زمل‌وایس را بازی کرد. آخرین روزهای زندگی پزشک در تیمارستان که به اهمیت دست شستن پی برده بود و پس از مرگ او لویی پاستور میکروب را کشف کرد و در صحنه نمایش هم مدام دارد دست های خود را در ظروف آب می‌شوید. چنان که گفته شد زمل وایس چند سال بعد هم زنده نماند تا ببیند کشف لویی پاستور بر نظرات او صحه گذاشت و مادران نجات یافتند چه رسد به این که 155 سال بعد را ببیند که همه جا در مقابله با کرونا از شستن دست‌ها سخن گفته می‌شود.

8 سال پس از نوشتن و روی صحنه بردن آن نمایشنامه در ایران اما نویسنده و کارگردان می‌بینند که همه دارند دست های خود را می‌شویند مثل دکتر زمل‌وایس!