سواد دیجیتالی برای معلمان در شرایط کنونی ضروری است
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی بیان کرد: اگر سواد دیجیتالی، در روند آموزش، حاصل نشود، مشکلاتی به دنبال خواهد داشت و معلمان، در سایر بخش‌ها نیز توفیقات لازم را نیز به دست نخواهند آورد.
خبرگزاری میزان- حسن ملکی، معاون وزیر آموزش‌وپرورش، به موضوع «هدایت آموزشی والدین و معلمان بر دانش‌آموزان دوره ابتدایی در آموزش مجازی»، پرداخت و گفت: فضای مجازی و آموزش مجازی، یک واقعیت فراگیر است که همه واقعیت‌های پیرامون خود را نیز تحت تأثیر قرار داده است تا جایی که گاهی به نظر می‌رسد که اثرگذاری فضای مجازی در امور تعلیم و تربیت و در برخی امور، از کنترل خارج شده است.
وی ادامه داد: در آموزش مجازی، یکی از عوامل و زمینه‌های بسیار مهم، در این روش آموزشی، تعامل بین معلم و دانش‌آموزان است که به طور طبیعی حذف می‌شود. در این مسیر علاوه بر حذف تعامل مستقیم معلم با دانش‌آموز، تعامل دانش‌آموزان با یکدیگر نیز حذف می‌شود؛ این در حالی است که تعامل نقش مهمی در روند آموزش به دنبال دارد.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تأکید کرد: یکی از آثار تعامل در تدریس و آموزش، اثر اجتماعی آن است، زیرا در روند تعامل، دانش‌آموزان در قالب یک گروه بر روی یکدیگر تأثیر می‌گذارند و هدف‌های مشترک دارند لذا این نوع از تعامل، اثرات اجتماعی و تربیتی فراوانی به دنبال دارد. از سوی دیگر تعامل هنری که ما از آن به عنوان زیبایی‌شناسی یا ابعاد هنری در تدریس نام می‌بریم نیز، تحت تأثیر تعامل قرار دارد. به همین ترتیب تعامل بین معلم و دانش‌آموزان، اثر آموزشی فراوانی به دنبال دارد، زیرا بسیاری از هدف‌های آموزش‌وپرورش، از طریق تعامل مستقیم و بدون واسطه به دست می‌آید، اما با توجه به این مباحث، فضای مجازی سبب شده که تعامل، به عنوان یک امکان و زمینه آموزش مؤثر، از معلم و دانش‌آموزان گرفته شود. بر این اساس معلمان در دنیای امروز، علاوه بر سواد مرسوم و تخصصی آموزش، نیازمند سواد دیجیتالی نیز هستند.
ملکی سواد دیجیتالی را یک امر مهم در روند آموزش امروز خواند و اظهار کرد: بدیهی است که اگر سواد دیجیتالی، در روند آموزش امروز، حاصل نشود، مشکلاتی به دنبال خواهد داشت و معلمان، در سایر بخش‌ها نیز توفیقات لازم را به دست نخواهند آورد، زیرا در دنیای کنونی بسیاری از دانش‌ها و اطلاعات پیش از چاپ در درون فضای مجازی منتشر می‌شود. برای یک معلم سواد دیجیتالی شامل سواد پایه رایانه، شناخت شبکه‌های اینترنتی، شناخت و تفکر محاسباتی و تولید محتوای چند رسانه‌ای است. طبیعتاً معلمانی که از سواد دیجیتالی بالایی برخوردار هستند، می‌توانند، یافته‌های علمی و روشی را زودتر به دست آورند. بر همین مبنا ما باید بدانیم که دانش‌آموزان ما در فضای مجازی اساساً به چه چیز‌هایی نیاز دارند، زیرا ممکن است که شرایطی نظیر کرونا، در جهان امروز مجدداً تکرار شود و ما با عوامل مشابه رو به رو شویم بنابراین لازم است که درباره مهارت‌های لازم دانش‌آموزان و معلمان فکر کنیم.
دانش‌آموزان به مهارت خود نظم دهی در آموزش مجازی نیاز دارند
وی مهارت خود نظم دهی را ضروری خواند و بیان کرد: مهارت خود نظم دهی، در روند آموزش امروز، مهارت اساسی و مادر به شمار می‌رود لذا باید در دانش‌آموزان تقویت شود. در واقع دانش‌آموزان برای یادگیری در شرایط مجازی، به سه انتظام اصلی نیاز دارند که یکی از آن‌ها، فهم درست هدف‌های یادگیری یا به عبارتی تدوین هدف‌های فردی در راستای یادگیری مؤثر است. مدیریت فرایند یادگیری از دیگر عناصر مهم است بنابراین دانش‌آموزان در فضای مجازی، باید این امر را به خوبی بدانند تا در ادامه بتوانند به ارزیابی عملکرد خود و رفتارهایشان در این فضا بپردازند؛ بنابراین هر سه این مهارت‌ها به نام خود نظم دهی نام برده می‌شود البته این مهارت ابعاد دیگری نیز دارد، اما این سه ضلع و عنصر در حال حاضر مهم هستند.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تأکید کرد: در آموزش حضوری، معمولاً این سه توانایی از طریق رهبری معلم و رابطه مستقیم معلم و شاگرد حاصل می‌شود. در واقع درون آموزش‌های حضور به دلیل تعامل بی‌واسطه و چهره به چهره معلم و دانش‌آموز، این سه امر مهم، در راستای دستیابی به موفقیت آموزشی، آسان‌تر حاصل می‌شود، اما در فضای مجازی، به دلیل تنها شدن دانش‌آموزان و اینکه باید خود را اداره کنند، این‌گونه نیست لذا ما بیشتر به این مهارت خود نظم دهی نیاز داریم.
ملکی درباره ابعاد خود نظم دهی دانش‌آموزان توضیح داد و بیان کرد: زمانی که ما از خود نظم دهی در فضای آموزش مجازی صحبت می‌کنیم، به این معناست که انتظار داریم دانش‌آموزان در این مسیر به وسیله معلمان و خودشان، بتوانند این توانایی را تقویت کنند، زیرا این مهارت نوعی کنترل فراشناختی هدف است. بدیهی است که در خود نظم دهی، دانش‌آموز باید، در فضای ذهنی به عقب بازگردد تا تلاش و فعالیت خود را مرور و ارزیابی کند و بتواند مراحل بعدی را بهتر بگذراند. در فضای مجازی امروز، دانش‌آموزان باید بتوانند با خواست خود تصمیم بگیرند بنابراین دانش‌آموزان باید بتوانند، بدون تشویق و تنبیه اطرافیان، به دنبال بهتر کردن روند کار خود باشند. در واقع با این دیدگاه دانش‌آموز باید بتواند تصمیم بگیرد و توانایی کنترل خود را داشته باشد. بدیهی است که همه ما به این نوع از کنترل نیاز داریم، اما دانش‌آموزان در مسائل آموزشی، به این بخش محتاج‌تر هستند.
پیشگیری از افت تحصیلی پنهان باید در مرکز توجه قرار گیرد
وی خاطرنشان کرد: روشن است که اگر عنصر خود نظم دهی در دانش‌آموز، ضعیف باشد و معلمان نتوانند خود نظم دهی را در دانش‌آموزان تقویت کنند، آثار منفی متعددی به دنبال خواهد داشت که از جمله آن‌ها اثر روانی و عاطفی است. در واقع بدون این مهارت، دانش‌آموزان ممکن است، اعتماد به نفس خود را زودتر از دست دهند. همان‌طور که مستحضر هستید، طبق تحقیقات انجام شده، وقتی آموزش‌های حضوری تعطیل شد، اثرات منفی متعددی نظیر ضعیف شدن اعتماد به نفس کودکان را به دنبال داشت. در این مسیر، ما شاهد افت تحصیلی نامرئی هستیم لذا در این روند ظاهراً دانش‌آموزان نمره بالایی دارند، اما در باطن مردود هستند و دریافت‌های آموزشی و تربیتی قوی رخ نداده است.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تأکید کرد: بدیهی است که اگر بتوانیم عنصر خود نظم دهی را در دانش‌آموزان ایجاد کنیم، به آنان کمک خواهیم کرد تا خودشان را بهتر مدیریت کنند. در این راستا لازم است که معلمان به دانش‌آموزان کمک کنند که مدیریت زمان را بیاموزند. مدیریت زمان در این روند به معنای آن است که دانش‌آموز بتواند با درک زمان، هدف‌های مورد انتظار خود را مدیریت کند و به آن دست پیدا کند. در این راستا زمانی که دانش‌آموز با تعدادی از انتظارات، مطالبات و ضرورت‌ها مواجه می‌شود، باید بتواند که ترجیح‌ها را تشخیص دهد و بداند که چه موقعیتی دارای ضرورت بیشتر است.
ملکی ادامه داد: خطرپذیری یکی دیگر از عناصر مهم است که باید به دانش‌آموزان بیاموزیم. در این راستا دانش‌آموزان باید برای مدیریت خطرات وعدم قطعیت‌ها تشویق شوند البته در این بخش نیازمند مراقبت‌های لازم نیز هستیم تا آنان اصطلاحاً، بی‌گدار به آب نزنند، اما از آن نیز، به تعبیری نترسند لذا دانش‌آموزان باید به گونه‌ای پرورش پیدا کنند که بتوانند با مسائل پیرامونی خود مواجه شوند و به ترس و لرز غیر ضروری نیز، مبتلا نشوند.
او افزود: مقابله با تغییرات نیز، نکته دیگری است که دانش‌آموزان باید آن را بیاموزند. دانش‌آموزان باید بتوانند با مدیریت تغییر و رشد طیف وسیعی از فنون، برای شرایط مختلف، قادر به درک موقعیت‌ها باشند و به سوی هدف‌ها حرکت کنند. محور چهارم نیز، احساسات و واکنش‌ها است لذا دانش‌آموزان باید بتوانند اهمیت لذت موفقیت و مدیریت ناامیدی را درک کنند. به همین ترتیب نیز، اشتراک‌گذاری مفاهیم و ایده‌های راهبردی و استفاده از دیدگاه‌های دیگران نیاز است.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تأکید کرد: دانش‌آموزان ما باید بتوانند از دیدگاه‌های دیگران استفاده کنند و در کنار آن به مستندسازی تفکر خود بپردازند بنابراین باید فرصت‌هایی فراهم شود تا دانش‌آموزان بتوانند افکار خود را درباره یادگیری مستند کنند. بدیهی است که مستندسازی یکی از ارکان مهم خود نظم دهی است، زیرا از طریق مستندسازی رابطه ما با گذشته گسسته نمی‌شود و مستندسازی اساساً امکان استفاده از تجارب پیشینیان را فراهم می‌کند.
ملکی خاطرنشان کرد: معلمان نیز، در یاد دادن مهارت خود نظم دهی، باید دارای قابلیت‌ها و صلاحیت‌هایی باشند؛ البته نظام تعلیم و تربیت ما نیز باید سعی کند که چنین شایستگی‌هایی را در معلمان ایجاد کند، زیرا این بخش از مهارت‌های معلمی، به سرشت تعلیم و تربیت ما تبدیل شده است و قابل تفکیک نیست. بدیهی است که معلمان ما باید، علاوه بر سایر سواد‌ها در این بخش نیز، تقویت شوند البته خانواده‌ها نیز، در این روند، رکن دوم هستند لذا در شرایط فضای مجازی، همراهی و همدلی والدین برای ادامه راه ضروری است.
تمرکز بر رویکرد تلفیقی در دوران کنونی مورد تأکید است
وی نقش والدین را حائز اهمیتی ویژه خواند و تصریح کرد: در این فضا، والدین همکار بسیار جدی معلم در تدریس و ارزشیابی هستند لذا باید خود را برای این فضا آماده کنند. البته در دوره‌های بالاتر؛ والدین بیشتر به عنوان همکاران شناخته می‌شوند، اما در دوره ابتدایی، نقش والدین در آموزش بیشتر می‌تواند مطرح شود. روشن است که در صورت بی‌توجهی والدین، آموزش به شکل کامل برای فرزندان تحقق پیدا نخواهد کرد. بر همین مبنا و در بستر آموزش فضای مجازی، والدین به شدت نیازمند افزایش آگاهی خود و فرزندانشان، در زمینه سواد رسانه‌ای هستند البته والدین در این مسیر باید مراقب باشند که فرزندان بیش از نیاز ضروری و بدون هدف مشخص از رسانه‌ها در فضای مجازی استفاده نکنند.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تأکید کرد: برای تحقق بخشیدن به این اهداف، ما باید مقصد خود را آموزش‌های ترکیبی قرار دهیم و با یک رویکرد ترکیبی از آموزش‌های مجازی و سنتی وارد عمل شویم. بر همین مبنا نیز، ما امسال برنامه‌ای را با همین الگو برای مدارس ارسال کردیم که هم اکنون نیز تدریس می‌شود. به لطف خداوند، این رویکرد را در آینده نیز تقویت خواهیم کرد و با این دیدگاه در سال‌های آینده اقدام می‌شود.
بیشتر بخوانید:
آموزش مجازی موجب افت مضاعف تحصیلی شده است