سیاست مهاجرت با هوش مصنوعی

سنگاپور در جنوب شرقی آسیا حدود 6میلیون نفر جمعیت دارد که 3.64میلیون نفر از این جمعیت سنگاپوری الاصل و 0.54میلیون نفر مهاجران دارای اقامت دائم سنگاپور هستند و حدود 1.86میلیون نفر نیروی کار مهاجر بخش عظیمی از اقتصاد این کشور را به حرکت درمی آورند. به‌طور متوسط سالانه حدود 14میلیون نفر توریست از کشورهای مختلف جهان به سنگاپور سفر می‌کنند. مرز خاکی سنگاپور با مالزی با میانگین تردد روزانه 300‌هزار نفر، پرترددترین مرز خاکی جهان به شمار می‌رود. البته جغرافیای سنگاپور با ایران کاملا متفاوت است. اما مدیریت این حجم از جابه جایی های انسانی در مرزهای خاکی و هوایی و آبی سنگاپور کار آسانی نیست. سنگاپور با بهره گیری از هوش‌مصنوعی توانسته است به‌خوبی مرزهایش را مدیریت کند و مطمئنا از این منظر برای ایران درس های زیادی دارد.

مواجهه با مامور مرزبانی؟ اصلا و ابدا!

در ماه گذشته اداره مهاجرت سنگاپور اعلام کرد که فرآیند احراز هویت در تمامی ترمینال های فرودگاه چانگی سنگاپور برای سنگاپوری ها بدون پاسپورت خواهد بود و فقط 10ثانیه طول خواهد کشید؛ به این معنا که یک سنگاپوری برای ورود یا خروج نیازی به ارائه پاسپورت نخواهد داشت و گیت های هوشمند فرودگاه چانگی تمام فرآیندهای احراز هویت و ثبت ورود و خروج را انجام خواهند داد. این گیت ها فقط برای سنگاپوری ها هستند؟ خیر. در حقیقت گیت های هوشمند ورود و خروج، کار احراز هویت و ثبت ورود و خروج تمامی 14میلیون توریست و حدود 2.5میلیون مهاجر حاضر در سنگاپور را انجام می‌دهند.

وقتی هواپیما در فرودگاه چانگی به زمین می نشیند و مسافران از آن خارج می شوند، راهروها همه آنها را به سمت گیت های امنیتی هدایت می‌کنند. در این گیت ها هیچ مامور مرزبانی ای مسوولیت ثبت اطلاعات و احراز هویت را ندارد. گیت ها دومرحله ای هستند. در مرحله اول اگر فرد سنگاپوری نباشد باید پاسپورت خود را در اسکنر بگذارد. پس از ثبت مشخصات پاسپورت، در گیت باز می‌شود. در مرحله دوم فرد باید به دوربین تعبیه شده نگاه کرده و اثر انگشتش را وارد کند. در صورت تایید هویت، در دوم گیت هم باز می‌شود و فرد می تواند به سنگاپور وارد شود. تمامی این فرآیند شاید در کمتر از یک‌دقیقه رخ بدهد. برای خود سنگاپوری ها چون نیازی به اسکن گذرنامه ندارند و تنها اسکن چهره کفایت می‌کند، این فرآیند کمتر از 10ثانیه به طول می انجامد. معمولا برای هر 5گیت یک آقا یا خانم در حال پرسه زدن است تا اگر فردی در ارتباط با اسکن مدارک و چهره دچار مشکل شد به کمکش بشتابد. مهاجرانی که بار اول شان است به سنگاپور وارد می شوند یا توریست ها نیاز دارند پیش از ورود به گیت ها فرآیند ثبت هویت خودشان را انجام بدهند که آن هم اصلا فرآیند دشواری نیست. در گوشه دیگری از سالن، چند تبلت تعبیه شده است. فرد اطلاعات ویزای خود را وارد می‌کند، با استفاده از دوربین تبلت عکس می‌گیرد و به‌اصطلاح ورود خودش به سنگاپور را ثبت می‌کند. پس از آن می تواند از طریق گیت ها وارد شود.

اما در پس این فرآیند ساده، صدها فرآیند امنیتی و تکنولوژیک پیچیده وجود دارد. احراز هویت با اسکن چهره و چشمان و تطابق آن با داده های از قبل موجود و گرفتن استعلام های لازم در کمتر از 10ثانیه بدون به‌کارگیری هوش مصنوعی غیرممکن است. حجم ورود و خروج انسانی به سنگاپور بسیار بالاست؛ چند میلیون ساکن سنگاپور (چون کشورشان کوچک است تمام سفرهایشان به خارج از کشورشان است) به علاوه 14میلیون توریست؛ آن هم توریست هایی که هر سال ثابت نیستند و از کشورهای مختلف با هویت های مختلف می آیند. ثبت اطلاعات این حجم از انسان ها و پردازش اطلاعات آنها فقط با اسکن پاسپورت و چهره، نمونه کاملی از به کارگیری هوش مصنوعی در مدیریت مرز است. این فرآیند فقط چک‌کردن تصاویر فعلی با تصاویر ذخیره‌شده در حافظه کامپیوترها نیست. هوش مصنوعی گذر زمان و تغییرات چهره هر کدام از افراد را هم در نظر می‌گیرد تا در مراجعات بعدی افراد اثر سن باعث خطا در تشخیص نشود.

در فرودگاه چانگی، با استفاده از هوش‌مصنوعی، چک کردن گذرنامه و احراز هویت کمتر از 10 ثانیه طول می‌کشد

مالزی: همسایه ای که تکنولوژی اش ضعیف تر است!

در ماه گذشته اداره مهاجرت سنگاپور اعلام کرد که فقط در روز 6سپتامبر 2024 حدود 543‌هزار نفر از مرز وودلند (مرز خاکی سنگاپور و مالزی) عبور و مرور داشتند. در حقیقت سنگاپور و مالزی مرز خاکی ندارند، چون سنگاپور یک جزیره است. اما بین این دو کشور یک پل بسیار بزرگ وجود دارد که در حکم مرز خاکی به شمار می‌رود. به‌منظور متمرکز کردن جریان های ورود و خروج دو کشور تصمیم گرفته اند برای عبور و مرور افراد از مرز آبی مستقیم استفاده نکنند و تمام جریان ها از طریق این پل و مرز خاکی صورت بگیرد. مرزبانی سنگاپور در روز 6سپتامبر حدود 543‌هزار نفر را احراز هویت کرد و دوباره باید تاکید کنم که این 543‌هزار نفر از ملیت های مختلف هستند. منی که ایرانی هستم و معمولا در همه کشورهای برای ورود و خروجم شرایط خاصی را در نظر می گیرند هم در این روز بدون هیچ مشکلی از مرز عبور کردم. مرز وودلند در سنگاپور معمولا مرز شلوغی است و روزانه به‌طور متوسط حدود 300‌هزار نفر عبور و مرور در این مرز ثبت می‌شود. بخش زیادی از این عبور و مرور مربوط به نیروی کار مهاجر است. مالزی کشور ارزان تری برای سکونت است. سنگاپور کشور توسعه یافته تری است و برای بخش های مختلف اقتصادش نیازمند نیروی کار مهاجر است. خیلی از مالزیایی ها و حتی مهاجران سایر کشورها روزها برای کار به سنگاپور می آیند و آخر روز برای اقامت به مالزی برمی گردند. در ایام تعطیلی عبور و مرور از این مرز دوبرابر می‌شود.

افراد برای عبور از این مرز چهار گزینه دارند: اتوبوس، قطار، موتورسیکلت یا خودروی شخصی. فرآیند احراز هویت خروج از کشور در سنگاپور از طریق همان گیت ها و کاملا اتوماتیک و به‌سرعت صورت می‌گیرد. اما در سمت مالزی هنوز این ماموران مرزبانی هستند که تک‌تک پاسپورت ها را چک می‌کنند، چند سوال از افراد می پرسند و براساس تجربه شان مشکوک می شوند و نمی شوند و الخ. چک کردن انسانی در سمت مرز مالزی باعث می‌شود که صف ورودی طولانی ای در مرز مالزی شکل بگیرد. مرزبانی مالزی سعی کرده است با چندبرابر کردن نیروی انسانی طول انتظار افراد را کاهش بدهد. اما به هر حال نیروی انسانی کندتر است و خطای بیشتری هم دارد. ممکن است نحوه سوال و جواب مامور مرزبانی هم گاه توهین آمیز شود. ریسکی برای سنگاپور وجود ندارد و معمولا افراد در مواجهه با این کشور احساس مورد احترام بودن دارند. کندتر بودن مرزبانی مالزی در عبور با خودرو بیشتر خودش را نشان می‌دهد. کند بودن مالزی باعث می‌شود ترافیکی طولانی در مرز برای خودروها ایجاد شود. سنگاپوری ها برای صفی که در آن سوی مرز تشکیل می‌شود آماده هستند و ماموران نیروهای پلیس برای اینکه خودروها در ترافیک دچار اصطکاک با هم نشوند، حضوری پررنگ دارند. بخش مهم دیگری از کار مرزبانی وودلند، کامیون ها و تریلی هایی هستند که از سمت مالزی می آیند. سنگاپور به دلیل کوچکی وسعت، به‌شدت به واردات از سایر کشورها وابسته است. بیشترین واردات مواد غذایی از مالزی صورت می‌گیرد. اما تمامی کامیون ها و تریلی ها در مرزبانی سنگاپور در وودلند به‌دقت و همگی آنها با اسکن رادیوگرافی چک می شوند. فرآیند اسکن هر تریلی و بررسی آن برای هر تریلی فقط 10ثانیه طول می کشد.

اداره مهاجرت مالزی مجبور شد بیش از 8هزار نفر مهاجر در ساعت را در آستانه روز ملی از ایست‌های بازرسی ترخیص کند

همکاری امنیتی با سایر کشورها و کارآمدی هوش مصنوعی

دو ماه پیش گیت های ورودی فرودگاه چانگی مانع ورود یک نوجوان 17ساله استرالیایی به سنگاپور شدند؛ دلیلش این بود که دولت استرالیا در سال 2021 برای این نوجوان سابقه همکاری با شبکه های مجازی مرتبط با داعش را ثبت کرده بود. داده های امنیتی دو کشور سنگاپور و استرالیا در اشتراکند. این نوجوان 17ساله استرالیایی در فرودگاه چانگی مشکوک شناخته شد. سنگاپور در این زمینه بسیار محتاط است. وقتی گیت های ورودی برای این نوجوان باز نشدند، ماموران مرزبانی سنگاپور، او و خانواده اش را به نقطه دیگری منتقل کردند و پس از پرس وجو مانع ورود او شدند. خانواده اش از سمت مقامات مرزبانی مشکوک شناخته نشدند، اما به نوجوان 17ساله اجازه ورود ندادند و در آخر کار نوجوان و خانواده اش را با هواپیما به استرالیا پس فرستادند! مقامات سنگاپور اعلام کرده اند که به‌طور متوسط ماهانه 2500نفر به این طریق نمی توانند وارد سنگاپور شوند.

درس های مدیریت مرز سنگاپور برای ایران

مطمئنا از منظر جغرافیا و وسعت، ایران با سنگاپور اصلا قابل مقایسه نیست. تعداد همسایه های ایران و طول هر کدام از مرزهای زمینی و آبی باعث می‌شود تا مدیریت مرز در ایران فرآیند بسیار پیچیده‌ای داشته باشد. اما در مورد مدیریت جابه جایی های انسانی مطمئنا سنگاپور برای ایران درس های زیادی دارد. حجم ورود و خروج انسانی در سنگاپور به‌مراتب از ایران بیشتر است.

به‌طور کلی ایران در مرزهایش دو جابه جایی گسترده دارد: ورود مهاجران افغانستانی از مرزهای شرقی و خروج اتباع ایرانی برای مراسم اربعین از مرزهای غربی. سایر جابه جایی های انسانی در ایران همچون ورود و خروج ایرانیان به سایر کشورها و ورود توریست نیز پیچیدگی های خودش را دارد. اما از منظر حجم، مساله مهاجران افغانستانی و زائران اربعین بخش اصلی جابه جایی های انسانی در مرزهای ایران را تشکیل می‌دهند و در هر دوی این موارد برای ایران به‌کارگیری هوش مصنوعی از اوجب واجبات است.

هنوز آمار دقیقی از تعداد مهاجران افغانستانی در ایران اعلام نشده است و همه آمارهای اعلامی براساس حدس و گمان است. شاید بیش از سه‌دهه است که این روند این‌گونه است. دلیل اصلی اش هم این است که آمار دقیقی از ورود مهاجران افغانستانی به ایران وجود ندارد. در طول دهه های گذشته همواره شاهد جریان پایدار ورود افغانستانی ها به ایران بوده ایم. این جریان پایدار در برهه هایی از زمان همچون دوره دوم طالبان شدت گرفته و در برهه هایی که شرایط اقتصادی ایران نامطلوب بوده است، کاهش یافته، اما همواره وجود داشته است. معمولا بیش از نیمی از ورود این مهاجران به صورت غیررسمی و از طریق قاچاق بران مرزی است. بزرگ‌ترین مشکل این نحوه ورود این است که مشخصات آنها ثبت نمی‌شود. عدم‌ثبت ورود باعث می‌شود که نه حاکمیت بتواند برنامه ریزی دقیقی داشته باشد و نه مردم عادی بتوانند حس درستی داشته باشند.

پاشنه آشیل مدیریت مهاجرت در ایران بحث ورود و خروج آنان است. ورود از طرق غیررسمی باعث شده است تا همواره جمعیتی میلیونی از مهاجران افغانستانی در ایران غیرقانونی باشند. این مساله باعث شده تا سامان‌دهی سایر گروه های مهاجر افغانستانی (نسل دومی و سومی ها، دانشجویان، نخبگان، مهاجران دارای سابقه حضور بلندمدت و...) هم در سایه حضور مهاجران غیرقانونی قرار گیرد و تمامی آنها به یک چوب رانده شوند. وزیر کشور در اولین روزهای وزارتش قول داد که تا پایان سال 2میلیون نفر از مهاجران بدون مدرک را اخراج کند. مقامات وزارت کشور هم از اجرایی شدن فرآیند ساخت دیوارهای مرزی خبر داده اند. اما آیا واقعا راهکار این مساله همین هاست؟! در دو سال گذشته هم بیش از 2میلیون نفر اخراج شده اند. اگر آمار تجمعی اخراج ها در طول 30سال اخیر را کنار هم بگذاریم، می بینیم که به اندازه کل جمعیت افغانستان تا به حال ایران اخراج مهاجر داشته است. اما آیا اطلاعات دقیقی از این مهاجران در دست است؟ چند نفرشان ورود تکراری به ایران داشته اند؟ چند نفرشان سابقه جرم و جنایت دارند؟ چند نفرشان سابقه ازدواج با اتباع ایران را داشته اند؟ چند نفرشان در بخش ساختمان و کشاورزی و صنعت و... مشغول به کار بودند؟ پاسخ منفی به این سوال ها همان درسی است که باید از سنگاپور فراگرفته شود.

جمعیت ساکنان کشور سنگاپور فقط 6میلیون نفر است. اما این کشور در حقیقت در حال ثبت اطلاعات بایومتریک دوبرابر جمعیت خودش به صورت سالانه است. هوش مصنوعی به کمک این کشور آمده تا بتواند این اطلاعات را با سرعت هرچه تمام تر پردازش کند. ایران اگر می خواهد امنیت خود از سمت شرق کشور را تضمین کند، ناچار است تا جای ممکن و به کمک هوش‌مصنوعی داده های مربوط به ورود و خروج مهاجران افغانستانی را ثبت و پردازش کند. تا وقتی که اطلاعات دقیقی از مهاجران ورودی وجود نداشته باشد، همه آنان خطر امنیتی به شمار می روند و وقتی شما جمعیت چند میلیونی را خطر امنیتی به شمار می آورید، در حقیقت هزینه های امنیتی را چند‌هزار برابر می کنید. تامین هزینه های امنیتی هم معمولا از بودجه عمومی صورت می‌گیرد. شاید زمان آن فرارسیده است تحلیل هایی صورت بگیرد که آیا این مقدار هزینه، فایده ای هم داشته؟ به‌خصوص که در طول زمان نه‌تنها مساله حل نشده، بلکه شدت آن چند برابر هم شده است. شاید هزینه تجمعی این نحوه مدیریت مرز، در میان‌مدت چند برابر هزینه به‌کارگیری هوش مصنوعی باشد. در مورد زائران اربعین هم بیشتر بحث موجود مربوط به روزهای اوج تردد است؛ روزهایی که صف های طولانی ایجاد می‌شود و نحوه مدیریت ایران در مواجهه با این حجم از تقاضا بیشتر شبیه مالزی است؛ غافل از اینکه تکنولوژی می تواند بسیار کارآمدتر از این حرف ها باشد.

سنگاپور به خاطر مرزهایش می توانست یک کشور بسیار آسیب پذیر باشد. حضور در یکی از سوق الجیشی ترین مناطق جهان (تنگه مالاکا) برای سنگاپور یک فرصت است، اما این فرصت به‌راحتی می توانست با مدیریت آشفته مرزها به یک تهدید تبدیل شود. سنگاپور در این سال‌ها تلاش کرده است با به‌کارگیری تکنولوژی، ضعف های ذاتی خودش (وسعت کم، کمبود منابع، جغرافیای آسیب پذیر و...) را جبران کند؛ امری که برای ایران هم اگر به دنبال افزایش امنیت و کارآمد است گریزناپذیر می نماید.

* دانشجوی سیاستگذاری عمومی دانشگاه ملی سنگاپور