شهرکهای صنعتی محدودیت‌های زیرساختی دارند
واحدهای کوچک و متوسط بیشترین تعداد واحدهای فعال در شهرکهای صنعتی را تشکیل می‌دهند و البته بیشترین میزان اشتغالزایی و تاثیرگذاری بر رشد اقتصادی را نیز دارند.
در اینکه شهرکهای صنعتی، نقش بسیار مهمی در اشتغالزایی و رشد اقتصادی دارند، شکی نیست؛ بنابراین در هر برهه زمانی، رسیدگی به وضعیت شهرکهای صنعتی و تجهیز آنها برای افزایش قدرت تولید و اعمال سیاست‌های درست و مطابق با توانایی‌ها و امکانات واقعی مناطق گوناگون، باعث تقویت زیربنای اقتصادی کشور خواهد شد.
باتوجه به این مهم و اینکه حرکت در مسیر درست و هدف‌گذاری شده مستلزم رفع موانع است، صمت در گفت‌وگویی با علی رسولیان، رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران، وضعیت کلی این شهرکها را جویا شده تا با اطلاع‌رسانی درست، رسالت خود را انجام دهد و تریبون تولید و صنعت کشور باشد.
تولید و صنعت بهطور خاص چه نقشی در رشد اقتصادی دارد و در این زمینه، شهرکهای صنعتی چگونه ایفای نقش میکنند؟
مهم‌ترین نقش تولید و صنعت در اقتصاد، ایجاد اشتغال است که در ادامه رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی را به‌دنبال دارد. در این میان، یکی از حوزه‌هایی که بسیار اثرگذار است و به‌نوعی می‌توان گفت زیرساخت‌های بخش تولید در حوزه صنعت را تامین میکند، شهرکهای صنعتی است. طبق آمارهایی که شرکت شهرکهای صنعتی دارد، بیش از 50 هزار واحد تولیدی در شهرکهای صنعتی به بهره‌برداری رسیده‌اند، این در حالی است که 849 شهرک و ناحیه صنعتی در سطح کشور داریم.
البته طبق آمارها، حدود 97 درصد واحدهای فعال در شهرکهای صنعتی جزو واحدهای کوچک و متوسط به‌شمار می‌روند و تعداد واحدهای بزرگی که در این شهرکها فعال و به کار تولید مشغول هستند، عدد بسیار پایینی است.
البته میزان اشتغال واحدهای کوچک و متوسط معنادار است و بهطور تقریبی 43 درصد اشتغال واحدهای صنعتی را همین واحدهای کوچک و متوسط ایجاد کرده‌اند که موضوع بسیار بااهمیتی است و به رونق تولید، اشتغال و در نهایت رشد اقتصادی کشور کمک بزرگی میکند.
در زمینه رشد اقتصادی سهم شهرکها در جی‌دی‌پی مطرح است که براساس برآورد شرکت شهرکهای صنعتی ایران از بررسی واحدهایی که در این بخش فعالیت دارند، حدود 15 تا 16 درصد است؛ یعنی باوجود اینکه واحدهای کوچکی هستند، بیش از 15 درصد در جی‌دی‌پی نقش دارند. این واحدها با هزینه بسیار کمی ایجاد می‌شوند، اما نقش بسیار زیادی در ایجاد اشتغال و جی‌دی‌پی دارند.
در راستای اهمیتی که واحدهای کوچک و متوسط در اقتصاد دارند و اینکه فعالیت درست و در بستر مناسبی برای تحقق رونق تولید و رشد اقتصادی داشته باشند، تمام تلاش سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران این است که زیرساخت‌ها لازم را برای این واحدها فراهم کند تا با کمترین مشکل و مانعی به فعالیت خود ادامه دهند.
در بحث تامین زیرساخت‌ها در شهرکهای صنعتی، فقط موضوع زمین و تامین محل استقرار مطرح نیست. در شهرکهای صنعتی علاوه بر زمین، آب، برق، گاز و زیرساخت‌های نرم‌افزاری هم جزو مواردی به‌شمار می‌روند که تلاش داریم آنها را به بهترین شکل و تا جایی‌که امکان دارد برای شهرکها تامین کنیم. البته در این زمینه محدودیت‌های بسیار جدی داریم، اما تمام تلاش سازمان این است که این زیرساخت‌ها و امکانات را تامین و دسترسی به آنها را تسهیل کند.
شهرکهای صنعتی بهعنوان بازوی توانمند تحقق رشد اقتصادی، چه مشکلات و موانعی در مسیر تحقق اهداف خود دارند؟
یکی از مشکلات قابل‌توجه در شهرکهای صنعتی که چالش‌هایی را برای این بخش ایجاد کرده، مربوط به افزایش بسیارزیاد هزینه ایجاد زیرساخت‌هاست. قانون نهادهای خدماتی را موظف کرده آب، برق، گاز و... را به درب شهرکهای صنعتی ببرند و این زیرساخت‌ها را برای تمامی واحدهای فعال در این شهرکها تامین کنند، اما متاسفانه به‌دلایل گوناگون این اتفاق نیفتاده و سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران مجبور است برای تامین زیرساخت‌هایی مانند آب، برق و سایر خدمات، خود بهطور مستقیم به این موضوعات ورود کند و در مواردی در این زمینه مشارکت جدی داشته باشد. قاعدتا چون منابع سازمان عمدتا متمرکز بر دریافتی‌ها از بنگاه‌های داخل شهرک‌هاست، این روند مقداری هزینه صنعت را افزایش می‌دهد و چون منابع محدود است، سازمان خیلی خوب نمی‌تواند در این زمینه ورود و به تمام بخش‌ها رسیدگی کند.
موضوع دوم مربوط به تسهیلاتی است که از طریق بانکها به صنایع کوچک پرداخت می‌شود. البته دولت هم در قالب تبصره 18 به این بخش نگاه خوبی داشته و هم در قالب اعتباراتی که ازسوی برخی صندوق‌ها به صنایع کوچک اختصاص داده می‌شود، اما در مجموع پرداختی بانکها به صنایع کوچک عدد بالایی نیست و برنامه سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران این است که این سهم به نسبت ایجاد اشتغال و نقشی که این واحدها در تولید و رشد اقتصادی کشور دارند، افزایش پیدا کند و به‌نوعی از تسهیلات بهتری برخوردار شوند تا بتوانند واحد صنعتی که دارند را حفظ کنند.
هزینه ایجاد زیرساخت افزایش پیدا کرده و همان‌طور که ذکر شد، مشکلاتی را برای شهرکهای صنعتی ایجاد کرده است. هرچند براساس آمارهایی که داریم و اینکه شرکت هستیم، مجمع داریم و حسابرسی می‌شویم، تقریبا شاخص‌های زیرساختی ما 2 برابر سال گذشته افزایش داشته است. زمین برای توسعه شهرکها را به 3 برابر و آب، برق، گاز و... را تقریبا نزدیک 2 برابر افزایش داده‌ایم. حمایت از صنایع کوچک هم در بسیاری از موارد تا 2 برابر شده و نسبتا خوب بوده است. البته هنوز هم در این بخش‌ها کاستی‌هایی داریم و باید به این سمت‌وسو حرکت کنیم که مشکلات برطرف و روزبه‌روز کمتر شوند.
یکی دیگر از موارد این بوده که در طول سال‌ها زمین‌های زیادی واگذار شده که هنوز از آنها بهره‌برداری نکرده‌اند و منجر به تولید نشده است. در این راستا تمرکز سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران در سال گذشته بر این اراضی و طرح‌های بهره‌برداری نشده بود. سازمان برخی از مالکان این زمین‌ها را به بهره‌برداری زودتر تشویق میکند و برخی از زمین‌ها را هم پس می‌گیرد. بازپس‌گیری واحدهای راکد هم بیش از 50 درصد رشد داشته، اما هنوز با شرایط مطلوب فاصله داریم. تلاش شرکت شهرکها بهطور خاص در این راستاست که اراضی که در طول سال‌ها واگذار شده، منجر به تولید شود. هدف نهایی سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران، افزایش تولید و کمک به این بخش است. خوشبختانه در واگذاری‌های جدید هم رویکرد عدالت‌محور و شفاف‌سازی را در پیش گرفته‌ایم؛ یعنی کل واگذاری‌ها از طریق سامانه الکترونیک انجام می‌شود که شفاف، آشکار و روشن است و اطلاعاتی از قبیل اینکه زمین کجاست، نرخ آن چند است، نحوه واگذاری آن به چه صورتی است، نحوه اقساط چگونه است و... همه چیز شفاف است و هیچ تفاوتی ندارد و هر کسی می‌تواند با مراجعه به این سامانه به این اطلاعات بهطور شفاف دسترسی پیدا کند.
در برخی شهرکها هم که زمین محدود است و تقاضای زیادی وجود دارد، در قالب مزایده کیفی یعنی مزایده‌ای که فقط فعالان اقتصادی می‌توانند در آن شرکت کنند، واگذاری‌ها در شرایط مساوی و عادلانه انجام می‌شود و افراد می‌توانند این زمین‌ها را در اختیار بگیرند و یکسری مشوق‌ها هم ازسوی سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران اختصاص داده شده و به واحدهایی که به مرحله بهره‌برداری از زمین برسند، ارائه می‌شود. یک سری معافیت‌ها هم برای آنها تعریف شده است. البته کسانی که زمین را تحویل گرفته‌اند اما در مدت معینی به مرحله بهره‌برداری نرسند، نه‌تنها مشمول این معافیت‌ها نخواهند شد، بلکه سازمان ورود میکند و اراضی را هم از آنها پس می‌گیرد.
در شهرکهای صنعتی چه تعداد واحد فعال و راکد داریم؟
در کل کشور تعداد واحدهایی که در مجموع راکد بود، اواخر سال 1399 بهطور تقریبی 18.5 درصد بود که در حال حاضر به حدود 14 درصد رسیده؛ یعنی تعداد واحدهای راکد کاهش پیدا کرده که خبر خوبی است. این روند ارتباط بسیار نزدیکی با شاخص‌های کلان اقتصادی دارد و تحت‌تاثیر این شاخص‌هاست. البته سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران در حال پیگیری برنامه افزایش ظرفیت بسیار خوبی است؛ البته با تمرکز بر بخش خصوصی و هم برای سایر واحدها.
باتوجه به آنچه گفته شد و اینکه اغلب واحدهای فعال در شهرکها، کوچک و متوسط هستند که نقش بزرگی در رشد اقتصادی کشور دارند، دولت چه میزان از این بخش حمایت میکند؟
سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران در حال شناسایی کامل واحدهای راکد و عارضه‌یابی اولیه است. کلینک‌های کسب‌وکار هم در کشور فعال هستند که شرکت شهرکها، هزینه مشاور را پرداخت میکند و بخش خصوصی فقط مشاور را انتخاب میکند. وقتی عارضه‌یابی عمیق و موضوعات شناسایی شد به ستاد تسهیل می‌آید و اگر مشکل بانکی یا مالی تشخیص داده شده بود، مشمول حمایت‌های مالی می‌شوند.
سازمان هم هزینه‌های مشاور را می‌دهد و هم به واحدهای راکدی که احیا می‌شوند، کمک مالی میکند. در این میان، تمرکز بخشی از تسهیلات تبصره 18 که دولت معمولا در بودجه مصوب میکند، بر احیای واحدهای راکد و افزایش ظرفیت آنهاست و منابع داخلی بانکها و منابعی هم ازسوی خود وزارتخانه باید کمک کند تا این واحدها راه‌اندازی شوند. البته تاکید می‌کنم محوریت راه‌اندازی واحدهای راکد با بخش خصوصی است؛ یعنی سرمایه‌گذاران جدید و فعالان اقتصادی باید مشارکت کنند که خوشبختانه بررسی‌ها نشان می‌دهد بخشی که از طریق سرمایه‌گذاران جدید و فعالان اقتصادی آمده‌اند، موفق‌تر بوده‌اند.
بانکها چقدر از شهرکهای صنعتی حمایت میکنند و همراه هستند؟
بانک هم در حد ظرفیت و توانی که دارد، همراهی میکند، اما در کل سهم پرداختی بانکها به صنایع کوچک، زیاد نیست و همان‌طور که عنوان شد این مبالغ در مقابل توان و اشتغالزایی این واحدها و نقشی که در اقتصاد کلان دارند، بسیار ناچیز است. قاعدتا شرکت شهرکها درخواست حمایت بیشتری دارد.
وضعیت کلی اشتغال در شهرکهای صنعتی به چه صورتی است؟
سال گذشته اشتغال در شهرکها 31 درصد افزایش پیدا کرد. اشتغال دو بخش دارد؛ مستقیم و غیرمستقیم. تعداد شاغلان مستقیم در شهرکها از یک میلیون نفر گذشته و تاکنون هم تعداد واحدها رو به رشد بوده و هم تعداد واحدهای راکد کم شده که بر اشتغال تاثیر داشته و امیدواریم این روند ادامه پیدا کند.
عنوان شده بود در سال جاری باوجود مشکلات اقتصادی، میزان اشتغال در شهرکهای صنعتی افزایش داشته است. در این باره توضیحاتی بفرمایید.
براساس آمارهای موجود، اشتغال در شهرکهای صنعتی در سال جاری افزایش داشته، به این دلیل که از یک سو تعداد واحدهای بهره‌برداری شده رشد داشته و از سوی دیگر، شاهد کاهش تعداد واحدهای راکد بوده‌ایم که این روند بهطور مستقیم بر اشتغال تاثیرگذار بوده و تعداد اشتغال ایجاد شده در این بخش افزایش پیدا کرده است. البته سازمان هم رشد بیشتری پیدا کرده است. عمده اشتغال کشور از مسیر تولید و صنعت است و همه تلاش‌ها باید منجر به اشتغال و تولید پایدار شود تا در نهایت معیشت بهبود یابد. در دنیا هم کشورهایی موفق هستند که برای بخش تولید اهمیت قائل هستند و تمام تلاش‌شان این است که موانع موجود در مسیر حرکت این بخش برطرف شود؛ ضمن اینکه رویکرد تشویقی و حمایتگرایانه در قبال واحدهای تولیدی دارند.
باتوجه به اینکه لایحه بودجه 1402 به مجلس رفته، شرکت شهرکهای صنعتی چه انتظارات بودجهای از دولت دارد؟
واقعیت این است که دولت باوجود مشکلاتی که دارد، از شهرکهای صنعتی حمایت میکند. بهعنوان نمونه، در سفرهای رئیس‌جمهوری برای ایجاد پست‌های برق و تصفیه‌خانه‌ها کمک‌های خوبی به شهرکها شد. انتظار ما از دولت این است که در بودجه 1402 توجه ویژه‌ای به بخش زیرساختی و خدماتی شهرکهای صنعتی داشته باشد. وقتی زیرساخت‌هایی مانند برق، آب و گاز نباشد، تولید تعطیل می‌شود و معنایی ندارد؛ از این‌رو باید این زیرساخت و هزینه اجرای آنها تامین شود تا واحدهای تولیدی مستقر در این شهرکها بتوانند فعالیت کنند. انتظار ما از مجلس و دولت تامین و افزایش زیرساخت‌هاست و اینکه در این راستا، بودجه بیشتری به شهرکها اختصاص دهند. البته شرکت شهرکهای صنعتی ایران، پیشنهاداتی هم به دولت داده و در بخشی در لایحه بودجه درج شده که امیدواریم از نظر مجلس هم بگذرد و کمک‌کننده باشد.