شوک سنگین نظرسنجی‌ها!
تفاوت فاحش سنجش‌های انتخاباتی با نتایج ثبت‌شده در چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر شوک بزرگی بود که کیفیت نظرسنجی‌ها و اعتبار مراکز افکارسنجی را زیر سوال برد.
به گزارش الف، نظرسنجی‌های چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری و تفاوت‌های آن با نتایج حاصله، چنان موجب شگفتی شد که برخی تعابیری را پیرامون بی‌اعتباری و حتی سوگیری این نظرسنجی‌ها ابراز کرده‌اند. تفاوت‌های فاحش در تخمین درصد مشارکت انتخاباتی و تشخیص‌های بعضاً غلط در خصوص میزان رای کسب‌شده نامزدها، صحت و سقم بسیاری از این سنجش‌های انتخاباتی را زیر سوال برده. این در حالی است که در ادوار قبل، غالب نظرسنجی‌ها نزدیک به آمارهای ثبت‌شده در انتخابات بود و به‌همین دلیل موسسات افکارسنجی، اعتبار بسیاری نزد نهادهای سیاسی، افکار عمومی و رسانه‌ها پیدا کرده بودند اما طی انتخابات 1403، خط‌بطلانی به‌روی داده‌های سنجش‌هایی کشیده شد که پیش از انتخابات مطرح و به ملاکی برای تفاسیر و تحلیل‌های انتخاباتی تبدیل شده بود.
حداقل چهار مرکز سنجش برای انتخابات هشتم تیر، میزان مشارکت را بالای 50 درصد تخمین زده بودند اما آماری که در نهایت به‌ثبت رسید، 40 درصد مشارکت مردم در انتخابات بود؛ آماری که اختلاف قابل‌توجهی با پیش‌بینی‌های سنجش‌ها و حتی معدل میزان مشارکت تخمین زده این مراکز داشت. بررسی اطلاعات چند مرکز نظرسنجی از این مسئله حکایت می‌کند که حداقل 6 الی 16 درصد خطا در پیش‌بینی میزان مشارکت به‌چشم می‌خورد. البته در خصوص میزان رای کسب‌شده نامزدها اوضاع به‌مراتب بدتر است و آنچه که در روز جمعه به‌ثبت رسید با داده‌های ارائه‌شده اختلاف‌های فاحشی دارد.
یک مقایسه ساده
برای آشکار‌شدن میزان تفاوت در نتایج سنجش‌ها و نتایج به ثبت رسیده، بد نیست که نگاهی به داده‌های ارائه‌شده توسط مراکز نظرسنجی اندازیم.
مرکز افکارسنجی ایسپا در آخرین پیمایش، میزان مشارکت را 51 درصد و همچنین میزان رای پزشکیان را 33 درصد، سعید جلیلی را 28 درصد و محمدباقر قالیباف را 19 درصد پیش‌بینی کرده بود. مرکز افکارسنجی شناخت هم در آخرین پیمایش در تاریخ 5 و6 تیرماه میزان قطعی مشارکت را 54 درصد اعلام کرده بود. این مرکز افکارسنجی میزان رای مسعود پزشکیان را 30 درصد، مسعود جلیلی را 21 درصد و محمدباقر قالیباف را 20 درصد تخمین زده بود.
نظرسنجی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (متا) هم میزان مشارکت را 52 درصد تخمین زده بود و میزان رای مسعود پزشکیان را 32 درصد، سعید جلیلی را 30 درصد و محمدباقر قالیباف را 25 درصد تخمین زده بود. مرکز پژوهش‌های مجلس هم در آخرین نظرسنجی میزان مشارکت را 48 درصد تخمین زده و آرای مسعود پزشکیان را 23/5 درصد، محمدباقر قالیباف را 16/9 درصد و سعید جلیلی را 16/3 درصد ذکر کرده بود.
اما در نهایت میزان واقعی مشارکت 40 درصد و مسعود پزشکیان 42 درصد، سعید جلیلی 38 درصد و محمدباقر قالیباف 13 درصد آرا را به خود اختصاص دادند. درواقع با نگاه به نتایج مراکز نظرسنجی، به ترتیب مرکز ایسپا خطای 11 درصدی در تخمین میزان مشارکت، مرکز شناخت خطای 14 درصدی، مرکز متا خطای 12 درصد و مرکز پژوهش‌های مجلس خطای 8 درصدی در تخمین میزان مشارکت داشتند و جالب اینکه هیچ‌کدام از این مراکز هم نتوانستند تخمین صحیحی از آرای نامزدهای حاضر در انتخابات داشته باشند.
علت این پیش‌بینی‌های غلط چیست؟
آن مسئله‌ای که در حال حاضر واجد اهمیت است، ریشه‌یابی و واکاوی اختلافات زیاد و قابل‌توجهی است که پیرامون انتخابات هشتم تیر وجود داشت، در حالی که در ادوار گذشته و حتی انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای‌اسلامی در اسفندماه 1402 هم داده‌های سنجش‌ها، بسیار نزدیک به آمارهای ثبت‌شده بود.
بر اساس اظهار نظر متولیان برخی از مراکز افکارسنجی، عدم شرکت برخی مرددها در انتخابات باعث شد تا این اختلافات قابل‌توجه رقم بخورد. عده‌ای دیگر انصراف نامزدها را در این امر دخیل دانسته و برخی کارشناسان معتقدند که سرعت تحولات و شهادت ناگهانی رئیس‌جمهور و فاصله بسیار کم مردم برای تصمیم‌گیری پیرامون حضور در انتخابات و همچنین فاصله زمانی محدودی که برای شکل‌دهی به فرآیند‌های لازم در جهت یک پژوهش مستند و مستمر وجود داشت، موجب این تفاوت‌های فاحش شد.
نکته‌ای که در این میان ذکر آن ضروری است، وابستگی برخی مراکز سنجش به جریان‌های سیاسی است که شاید موجب سوگیری در نتایج ارائه‌شده شود و این برخلاف پژوهش حرفه‌ای و سنجش‌های مستندی است که فضای سیاسی کشور به آن نیازمند است.