شکاف علم و تولید

فعالان اقتصادی با اشاره به صنایعی که ارتباط خوبی با دانشگاه برقرار کرده‌اند، از لزوم تغییر رویکردها صحبت می‌کنند و می‌گویند دانشگاه و صنعت باید نسبت به یکدیگر باور داشته باشند. یک استاد دانشگاه نیز با مروری بر وضعیت فعلی و واقعیت‌های صنایع و دانشگاه‌ها در کشور، ساختار این دو بخش را عامل شکاف بین آنها می‌داند و می‌گوید تا زمانی که تحولات بنیادین رخ ندهد، در بر همین پاشنه می‌چرخد و بخش صنعت و دانشگاه هر کدام جداگانه به روزمرگی خود ادامه می‌دهند.

در همین رابطه، علی اصغر جمعه‌ای، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت: رابطه سیستماتیک بین دانشگاه و صنعت وجود ندارد. هرچند رابطه عملیاتی چندانی هم وجود ندارد، با این حال ارتباط صنعت و دانشگاه نسبت به سال‌های گذشته بسیار تفاوت کرده و این ارتباط بهتر و بیشتر شده است. این روند حتی در حوزه گردشگری و کشاورزی نیز مشهود است. جمعه‌ای توضیح داد: استادان دانشگاه با صنایع همکاری دارند، اما هنوز ارتباط بین صنایع و دانشگاه‌ها در قالب تفام‌نامه‌ها ایجاد نشده است. با وجود اینکه ارتباط بین این دو بخش تقویت شده، اما رابطه بین دانشگاه و صنعت همچنان مطلوب نیست. فعالان اقتصادی تمایل به سرمایه‌گذاری در این بخش را دارند و این کار جسته و گریخته انجام شده است، اما آنها انتظار دارند که خروجی قابل قبولی مشاهده کنند.

وی افزود: مطالعات و تحقیقات در دانشگاه سبب ارتقای کیفیت، کاهش هزینه تولید و ایجاد نوآوری جدید در صنایع می‌شود. در بخش معدن ارتباط با دانشگاه باعث جلوگیری از تخریب معدن، به کارگیری اصول فناورانه در انفجارها، استفاده کمتر از مواد ناریه و بهره‌برداری بیشتر از تولید می‌شود. این ارتباط در تمام ابعاد موثر است و باعث تولید محصولات جدید و با استحکام می‌شود. برای مثال امروزه با بهره‌گیری از دانش، گچ‌های ضد آب و ضد حریق تولید می‌شود که قبلا وجود نداشته است. عضو هیات نمایندگان اتاق ایران تصریح کرد: صنایعی که ارتباط با دانشگاه را تقویت کرده‌اند، موفق‌تر بوده‌اند. از جمله این صنایع، صنایع غذایی، صنعت لوازم خانگی، صنایع غیرفلزی و تا حدودی صنایع فلزی هستند.

جمعه‌ای گفت: برای تقویت رابطه صنعت و دانشگاه باید ساختار آموزشی تغییر کند. مبنای تحصیل در دانشگاه باید سنجش نیاز جامعه و تدریس همزمان دروس تئوری و انجام کار عملی از زمان دانشجویی باشد. دانشجو نباید به دنبال دریافت مدرک و دانشگاه هم نباید صرفا در فکر صدور مدرک باشد. بلکه باید هر روز نوآوری داشته باشند و در سطح دانشگاه‌های جهان عمل کنند. این فعال اقتصادی تاکید کرد: تغییر رویکردها بسیار اهمیت دارد. بخش صنعت و دانشگاه باید نسبت به یکدیگر باور داشته باشند. برخی استادان در بخش صنعت حضور پیدا کرده‌اند و بعد از آن حتی نحوه تدریس آنها در دانشگاه‌ها تغییر کرده است.

پیش‌نیاز رشد و توسعه صنعت

علی نقیب، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت: ارتباط دانشگاه و صنعت یک نیاز همیشگی است. در کشورهای توسعه‌یافته نوآوری و تحقیقات از طرف دانشگاه ارائه می‌شود و صنعت آن را تبدیل به محصول نوآورانه و ارزش‌آفرینی می‌کند. نقیب افزود: ارتباط بین دانشگاه و صنعت در کشور سال‌ها است وجود دارد. اما چون ساختار مشخص و هدفمندی وجود ندارد، در بعضی موارد مشکل ایجاد می‌شود و برخی پروژه‌ها نیمه تمام و ناقص می‌ماند. وی ادامه داد: به دلیل اینکه رابطه سیستماتیک بین دانشگاه و صنعت وجود ندارد و شاید دانشگاه به وظایف خود آگاه نباشد، صنعتگر تصور می‌کند اگر برای تقویت این ارتباط هزینه کند، سرمایه‌گذاری نکرده و به یک هزینه از دست رفته تبدیل می‌شود. متاسفانه این نگاه‌ها باعث شکل‌گیری وضعیت فعلی شده است.

عضو هیات نمایندگان اتاق ایران گفت: ارتباط بین صنعت و دانشگاه به رشد و توسعه صنعت در کشور منجر می‌شود. تحقق ارتباط بهتر بین این دو بخش نیازمند ساختار و هدفمندی است و باید از حالت‌های نمادین فاصله گرفت. در این زمینه می‌توان از کشورهای موفق در این حوزه الگوبرداری کرد و با توجه به مزیت‌های نسبی که ما در کشور داریم بسیار بهتر می‌توانیم نتیجه بگیریم.

 لزوم تغییر ساختار دانشگاه

وحید شقاقی شهری، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: دانشگاه‌ها با همان الگوهای 50 سال گذشته مسیر را ادامه می‌دهند. هنوز این اتفاق رخ نداده که نهاد دانشگاه در کشور ما هم‌سو با صنعت، تحولات روز و فناوری در سطح جهان عمل کند. نظام دانشگاهی ما مبتنی بر حفظیات، نمره‌دهی و مدرک‌گرایی، مقاله‌محوری و ارتقای استادان حرکت می‌کند. درحالی‌که نظام نوین دانشگاهی باید خود را با انقلاب صنعتی سوم و چهارم در حوزه نانو فناوری، هوش مصنوعی، انقلاب ژنتیک و تحولات صنعتی نوینی که در حال رخ دادن است هم‌راستا کند.

شقاقی شهری توضیح داد: نظام دانشگاهی باید با حرکت به سمت مساله‌محوری خود را مهیای حل مسائل کشور کند. از ساختار فعلی که مبتنی بر مقاله‌محوری و مدرک‌گرایی است باید عبور کنیم. نظام دانشگاهی باید مهارت و اندیشه‌ورزی در دانشجویان ایجاد کند و متناسب با تحولات روز فناوری عمل کند. تحقق این موضوع نیازمند یک دگرگونی اساسی در نظام دانشگاهی است. نظام فعلی با مولفه‌های کنونی نمی‌تواند خودش را با صنعت هم راستا کند.

 نظام صنعتی کهنه و فرسوده

شقاقی شهری در ادامه گفت: البته نباید یک‌طرفه به این موضوع نگاه کرد، یک جاده دوطرفه است. از یک طرف در ساختار دانشگاه مشکل داریم و نهاد دانشگاهی ما نسبت به تحولات شتابان جهان عقب مانده است. از طرف دیگر متاسفانه نظام صنعتی ما هم کهنه و فرسوده است. ساختار صنعتی ما با انقلاب صنعتی سوم و چهارم فاصله زیادی دارد. بخش خصوصی حاکم نیست و شاهد یک نظام صنعتی دولتی و شبه دولتی و غیررقابتی هستیم. عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: در بخش صنعت مسائل بنیادین داریم و نهاد دانشگاه هم فرسوده شده است. هیچ‌گونه ارتباط و زبان مشترکی بین این دو بخش ایجاد نشده و رابطه‌ای شکل نگرفته است.

وی گفت: برای عبور از مولفه‌های نظام دانشگاهی قدیمی نیاز به دگرگونی اساسی داریم. مولفه‌های نهاد دانشگاهی باید بر پایه مساله‌محوری، مهارت‌آفرینی و کارآفرینی و متناسب با تحولات فناوری روز شکل گیرد. این اتفاق باید توسط وزارت علوم و شورای عالی انقلاب فرهنگی رخ دهد، اما متاسفانه این نهادها توان اصلاحات نهادی و ساختاری در نظام علمی کشور را ندارند و به این سمت حرکت نمی‌کنند. اهداف در حد شعار بیان می‌شود، اما در عمل چیز ملموسی مشاهده نمی‌شود. شقاقی شهری تصریح کرد: نظام صنعت ما هم غیررقابتی، شبه دولتی و دولتی است. نظام صنعتی مبتنی بر بخش خصوصی نداریم که طالب دانشگاه‌ها باشند. وقتی نظام صنعتی مبتنی بر رقابت باشد، به دنبال علم و تکنولوژی و دانش می‌گردد و وقتی که کهنه، غیررقابتی و دولتی باشد رغبتی برای اینکه به سمت علم و فناوری حرکت کند ندارد.

 ارتباط اجباری

این استاد دانشگاه بیان کرد: در نظامات صنعتی کشورهای پیشرفته، تیم تحقیق و توسعه آنها مداوم کار می‌کند. اگر یک روز این تیم که مرکز تحول و نوآوری صنعت است متوقف شود، آن صنعت عقب می‌افتد. آنها باید به طور مستمر هم‌راستا با تحولات روز حرکت کنند تا بتوانند در نظام رقابت جهانی باقی بمانند. به همین دلیل ناچار هستند که به دنبال دانش و فناوری باشند. در نظام صنعتی که شرایط غیر رقابتی حاکم است، مدیران چندان طالب ادبیات روز دانش جهانی نیستند. دانشگاه‌ها هم متاع ارزشمندی برای عرضه ندارند و صنایع با نگرش کهنه خود پیش می‌روند. بنابراین هم دانشگاه و هم صنعت مشکل دارند و این ارتباط شکل نمی‌گیرد. حتی اگر این ارتباط شکل بگیرد، به اجبار است.

شقاقی شهری در پایان تاکید کرد: هم نظام علمی منسوخ شده هم نظام صنعتی مبتنی بر بخش خصوصی و رقابت نیست. کسانی که از ارتباط دانشگاه و صنعت صحبت می‌کنند، صحبت‌های شعارگونه و نمادین مطرح می‌کنند. 40 سال است که این شعارها بیان می‌شود، اما در عمل اقدامی انجام نمی‌شود. باید هر دو بخش طالب هم باشند و محصولات و خدماتی برای عرضه به یکدیگر داشته باشند. در حال حاضر نه دانشگاه می‌تواند خدمات خوبی ارائه کند و نه نظام صنعتی ما رقابتی و طالب علم است.