«صهبای آگاهی» عرض ارادت طلوعی گیلانی به شهدای کربلا
«صهبای آگاهی» تصحیح و تحلیلی از اشعار طلوعی گیلانی به کوشش محمود معصومی از سوی انتشارات نیستان منتشر شد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، انتشارات نیستان کتاب «صهبای آگاهی» نوشته محمود معصومی را در ایام عزاداری شهادت سرور و سالار شهیدان منتشر و روانه بازار نشر کرده است. این کتاب در حقیقت شرح و تحلیل اشعاری از دیوان علی‌اکبر طلوعی گیلانی است که به قلم معصومی منتشر شده است.
عاشورا یکی از مفاهیم برجسته تاریخ اسلام است که دانشمندان بزرگی در طول تاریخ با نگرش‌های گوناگون، هر کدام از منظر خاصی به بیان وقایع آن پرداخته‌اند. بیشتر اشعار آیینی تاریخ در وصف وقایع عاشورایی نگاشته شده‌اند. در زبان عربی از بدو تاریخ اسلام و از زمان وقوع عاشورا اشعاری سروده شده است، ولی کمتر شاعر سالکی در زبان فارسی وجود دارد که به این پدیده مهم تاریخی نگاه عارفانه و عاشقانه داشته باشد.
شعرای فارسی‌زبان که در اشعارشان رگه‌های معنویت، خردگرایی و دین‌ورزی وجود داشته باشد، انگشت‌شمارند. از شعرای معروف می‌توان از سعدی، فردوسی، نظامی، جامی، سنایی و مولای رومی اسم برد. ولی اختصاص کامل به وقایع عاشورا کمتر به چشم می‌خورد. شاعرانی مانند سیف غفرانی، ابن یمین در قرن هشتم اشعار زیبایی در بیان وقایع عاشورا دارند. در قرن سیزدهم عمان سامانی در گنجینه الاسرار خود، یکی از زیباترین مضامین عرفانی و عاشقانه را از عاشورا به تصویر کشیده است. در عصر حاضر نیر تبریزی در منظومه آتشکده و سالک راه حق آیت‌الله کمپانی در دیوان خود تصاویر زیبایی ترسیم کرده‌اند. شاید بتوان گفت در این برهه، اشعار محتشم کاشانی زبانزد خاص و عام باشد که از سوز و گداز غیرقابل وصفی برخوردار است.
محمود معصومی در مقدمه کتاب «صهبای آگاهی» درباره این کتاب می‌نویسد: «حدود بیست و چند سال پیش بود که نسخه‌ای خطی از یکی از دوستان از عارف عامل سالک شیخ علی‌اکبر طلوعی گیلانی اشکوری به‌دستم رسید که مکرراً آن را مطالعه کردم. ایشان از منظر عرفانی با بیان حماسی، جریانات عاشورا را توصیف کرده‌اند و همینطور در توصیف و مدح حضرت ختمی مرتبت رسول اکرم (ص) و امیرالمومنین حیدر کرار (ع) و سایر ائمه سلام الله علیهم اشعار زیبایی نگاشته‌اند. حیفم آمد که این اشعار نغز و زیبای عرفانی در دسترس علاقه‌مندان و عاشقان دربار حق و بارگاه استغنا قرار نگیرد. لذا مصمم شدم با افزودن پاورقی در توضیح واژه‌های ناآشنا و توضیحات مختصر در مفاهیم و عبارت‌ها، این مجموعه ارزشمند را منتشر سازم و در اختیار علاقه‌مندان قرار دهم. تاچه قبول افتد و چه در نظر آید.»
وی درباره دیوان طلوعی گیلانی نیز می‌نویسد: «اصل دیوان‌آقای طلوعی همانطور که اشاره شد غیر از مدح چهارده معصوم و اهل بیت پیامبر اکرم (ص)، شامل اشعاری در مورد شخصیت‌های واقعه کربلا، جناب علی‌اکبر (ع) و حضرت قاسم (ع) و به ویژه نور مطهر، صدیقه ارشد زینب کبری (س)، روضه‌ها و مرثیه‌ها می‌باشد که نهایتاً با شعری در مدح امام‌العصر و زمان، حجه‌ابن الحسن‌العسکری (عج) به پایان می‌رسد. حدود 150 قطعه شعر در ترکیب‌ها و صنایع مختلفی سروده شده است. چون اصل کتاب چاپی در دسترس نبود، لذا از نسخه خطی که به دستم رسیده بود با اعمال تصحیحاتی بهره گرفتم.»
بررسی تحریفات عاشورا در یک کتاب جدیدمعصومی در کتاب صهبای آگاهی 40 قطعه از این اشعار را انتخاب و تصحیح و تنظیم کرده است، این اشعار در 12 قسمت یا فصل قرار داده شد و در شروع هر فصل به تناسب موضوع شعر تعلیقاتی اضافه شده است. در این متون بر حسب موضوع تحلیلی از مفاهیم مختلف از دیدگاه قرآن و ائمه و بزرگان عرفان به ویژه اشعاری از حافظ، مولانا، شیخ محمود شبستری و سایر عرفا ارائه شده است. به جز موارد فوق گاهی قطعه شعری مانند غزل یا قصیده یا مثنوی نیز به تناسب موضوع در جای خود از شعرای فوق اضافه شده است.
فصل اول تحت عنوان «طالب دیدار» که در تحلیل حدیث قدسی «من طلبنی وجدنی و من وجدنی عرفی...» نگاشته شده است که در باب معرفت و عشق حضرت احدیت است. به دنبال آن یک قطعه شعر طلوعی در مدح حضرت ختمی مرتبت (ص) آورده شده است.
فصل دوم به مفهوم نقطه و خال و خط از دیدگاه عرفانی مبتنی بر نظریات عرفا در تحلیل حدیث «انا نقطه تحت الباء» منسوب حضرت مولی‌الموحدین می‌پردازد. همینطور اشعاری در مدح جناب ایشان از زبان طلوعی ذکر شده است.
فصل سوم متنی تحت عنوان «آسمان در زمین» در تحلیل حدیث قدسی «لولاک لما خلقت الافلاک» و آیه 35 سوره نور مختص تجلی نور مبارک حضرت حق در اهل‌بیت (ع) به ویژه حضرت صدیقه کبری، نور کائنات بتول العذرا فاطمه زهرا (س) است که درآمدی بر دو قطعه شعر از طلوعی در مدح بانو است. در این قسمت، غزلی از شاعر معاصر حسین منزوی زنجانی در مدح بانوی گرامی اضافه شده است.
فصل چهارم مختص اشعار مربوط به مقام عظمای ابا عبدالله الحسین (ع) است که نویسنده تحلیل می‌کند، سجده ملائکه به آدم و القاء علم خداوند به حضرت آدم و این که وارث این علم حضرتش و اولاد طاهرین ایشان است. همینطور این مفهوم که سجده ملائکه ازلی و ابدی و همیشگی است. در حال حاضر نیز این سجده به وارث به حق حضرت حق، خلیفه الله الاعظم حضرت صاحب (عح) واقع می‌شود.
فصل پنجم کتاب به اشعار طلوعی در خصوص سپهسالار عشق و ایثار حضرت ابوالفضل العباس (ع) اختصاص دارد. این فصل با مطلبی در مورد مفهوم آب در قرآن شروع شده است با این توضیح که مفهوم آب در قرآن عمیق‌تر و زیباتر از آن چه در ظاهر تفهیم می‌شود، است. مطلب دیگری که در این فصل تحت عنوان «بویی از نسیم پیاله» اضافه شده است که توضیحی بر خلقت موت و حیات است که یک تحول و صیرورت دائمی در حیات انسان است و این که این خلقت چگونه می‌تواند موجب آزمون انسان شود. از این مبحث به موضوع موت اختیاری می‌رسد که یک انتخاب آگاهانه و عاشقانه در مسیر معرفت الله است.
در فصل ششم که اشعار زیبای طلوعی به جناب علی‌اکبر (ع) مظهر عشق خداوندی، اختصاص دارد که با مطلبی تحت عنوان «لبریز عشق» شروع می‌شود. موضوع لبریز عشق حکایت از مستی عشق و ضرورت مستوری و کتوم بودن عارف سالک است که در اینجا به واسطه فزونی خارج از ظرفیت عارف، به او علم عطا می‌شود و از معرفت و حکمت سر مست و لبریز شده و بیرون می‌ریزد. تحلیلی است از ماجرای حضرت علی‌اکب (ع)، که در وسط کارزار به سوی پدر مراجعت می‌کنند.
فصل هفتم در باب اشعار زیبای طلوعی در خصوص جوان‌ترین دلاور عاشق در روز عاشورا، حضرت قاسم بن حسن (ع) اختصاص یافته است که با متنی در مورد رهایی لحظه به لحظه انسان از قیدها و زندان‌ها با عنوان «ضرورت و آزادی» شروع می‌شود و به مفهوم شکر و کفر در مسیر رهایی و بازگشت به سوی حق می‌پردازد. ضرورت و آزادی حکایت از خلع و لبس و حرکت جوهری اشیا و انسان در مسیر بازگشت به سوی اوست که در یک مسیر تحول دیالکتیکی، در اطوار مختلف لحظه به لحظه از ضرورت و جبر به رهایی و آزادی، و یا از ظلمت به نور خارج می‌شود و این یک حرکت مداوم است.
در فصل هشتم که با اشعار زیبایی درباره کوچکترین شهید کربلا حضرت علی‌اصغر (ع) مزین شده است مطلبی در ابتدای فصل تحت عنوان «نقطه پرگار عشق» نگاشته است که توضیحی در مورد دایره عشق و مدار هستی انسان و نقطه اتصال او با پرگار عشق به مرکز دایره که نقطه وحدت و نقطه وجودی انسان کامل، خلیفه خداوند است.
فصل نهم تصویری عاشقانه از کربلاست که توضیحی بر سخن بانوی هستی است که می‌فرماید: «ما رایت الا جمیلا» به اضافه اشعار جناب طلوعی در خصوص این بانوی عقل و عشق نگاشته شده است. مفهوم «صهبای آگاهی» که از یک بیت از اشعار عارف بزرگوار عمان سامانی برگرفته است نیز در مدح و توصیف وصف‌ناپذیر حضرت علیا بانوی عشق و عقل است.
فصل دهم کتاب با عنوان «سمفونی داوود» شروع می‌شود که در واقع همنوایی کائنات در مسیر تکوین و تکامل موجودات با انسان کامل است که تمام اجزاء کائنات زنده و غیر زنده در یک هماهنگی کامل در مسیر بازگشت به سوی خداوند هستند. این موضوع با قطعه‌ای از آقای طلوعی در خصوص حضرت علی بن حسین (ع) زیباترین روح پرستنده و حضرت محمد بن علی باقر العلوم (ع) مزین شده است.
در فصل یازدهم قطعه شعری از شاعر در مورد غریب دلخون ثامن الحجج حضرت علی بن‌موسی الرضا (ع) آمده است. نوینسده ذکر کرده که غریب را نه از این بابت که امام در خراسان و دور از وطن شهید شد، بلکه از این بابت که مانند سایر ائمه و مادر بزرگوارش فاطمه زهرا که در وطن خود هم غریب بود، در تاریخ بشریت هم غریب هست و هرگز کسی را یارایی درک معرفت آن‌ها نیست، چه رسد به این که در راهشان قدم بگذاریم. این فصل با تحلیل از آیات سوم و چهارم سوره تبارک در مورد هم‌آهنگی اجزاء هستی و نظم متقن در کائنات شروع می‌شود.
فصل دوازدهم تنها قطعه شعری از طلوعی است و «دیر می‌آیی» نام دارد و درباره حضرت حجه‌بن الحسن عسگری (عج) است. در این فصل بحثی از کلمه مضطر و تحلیلی بر آیه «امن یجیب المضطر» آمده است. به این فصل با اشعاری از مولانا و حافظ به تناسب موضوع و یک غزل زیبا از شاعر معاصر حسین منزوی زنجانی با عنوان باغ نرگس که در مورد حضرتش سروده شده است، اضافه شده است. این فصل و همینطور کتاب به پایان می‌رسد ولی گفته‌ها و سخن‌ها ناتمام مانده است و انسان را هیچ وقت به معرفت و درک کامل و مقام عظمای ولایت دست‌یابی نیست.
توضیح دیگر این که اشعار اصلی جناب شیخ علی‌اکبر طلوعی فاقد عنوان بودند و عموماً با عنوان مدح و مرثیه مشخص شده بودند. که در اینجا به تناسب موضوع از متن خود قطعه، عنوانی انتخاب شده است.
انتشارات نیستان این کتاب را در 286 صفحه به قیمت 390 هزار تومان منتشر کرده است.