ضرورت تدبر در قرآن و خطر غفلت از اندیشه در آیات الهی
کارشناس علوم قرآنی معتقد است: تدبر در آیات اجتماعی، اخلاقی و اقتصادی قرآن ما را از بسیاری لغزش‌ها و خطاها بازمی‌دارد و جامعه را از سطح تلاوت‌محور به سمت فهم‌محور سوق می‌دهد.
محمدحسن جعفری، استاد دانشگاه و کارشناس علوم قرآنی، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با بیان اینکه تدبر در قرآن از موضوعاتی است که بارها در آیات الهی مورد تأکید قرار گرفته، گفت: خداوند در قرآن کریم می‌فرماید «أفلا یتدبرون القرآن أم علی قلوب أقفالها». این تعبیر الهی در حقیقت توبیخی لطیف و در عین حال هشداردهنده است.
او تصریح کرد: قرآن از ما نمی‌خواهد تنها الفاظ را بخوانیم، بلکه می‌خواهد به بطن و ژرفای معنا فرو برویم. وقتی خداوند از «اقفال بر دل‌ها» سخن می‌گوید، یعنی دل انسان اگر از اندیشه در آیات غافل شود، خود به خود درهای فهم حقیقت را بر خود می‌بندد.
جعفری با بیان اینکه تدبر در لغت به معنای نظر به عاقبت و ژرف‌نگری در امور است، گفت: قرآن کریم از ما می‌خواهد به پایان راه‌ها و نتایج اعمال بنگریم. این همان چیزی است که در آیه دیگری از سوره ص نیز آمده است: «کتاب أنزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته و لیتذکر أولو الألباب». در این آیه، تدبر وسیله‌ای برای بیداری عقل‌های خفته و بازگشت به یاد خدا معرفی شده است.
کارشناس قرآنی با تأکید بر اینکه تدبر فراتر از صرف مطالعه یا تلاوت است، تصریح کرد: بسیاری قرآن می‌خوانند اما کمتر کسی درنگ می‌کند تا دریابد آیه‌ای که می‌خواند چه پیامی برای او دارد. امام خمینی (ره) در کتاب آداب الصلوه هشدار می‌دهد که نباید فهم قرآن را به انحصار مفسران دانست، هر دلی که با اخلاص و صدق به قرآن نزدیک شود، بهره‌ای از فهم الهی خواهد برد.
او خاطرنشان کرد: اگر دل انسان در اثر غفلت یا گناه زنگار بگیرد، همان قفل‌هایی است که قرآن از آن یاد می‌کند. چنین دلی نه تنها حقیقت را درنمی‌یابد بلکه تدبر در آن برایش سنگین می‌شود. خداوند در سوره بقره می‌فرماید: «ثم قست قلوبکم من بعد ذلک فهی کالحجاره أو أشد قسوه»؛ یعنی قساوت مانع روشن‌بینی است.
سه رکن اصلی انس با قرآن: تدبر، فهم و عملاین کارشناس در ادامه افزود: تدبر در آیات نه تنها فهم معنوی را ژرف‌تر می‌کند بلکه عمل انسان را اصلاح خواهد کرد. وقتی در آیه‌ای مانند «قد أفلح من زکاها و قد خاب من دساها» تأمل می‌کنیم، درمی‌یابیم که مسیر رستگاری با پالایش درون آغاز می‌شود. بدون تدبر، آیات قرآن تبدیل به الفاظی زیبا اما بی‌ثمر می‌شوند.
او با اشاره به اینکه قرآن، کتاب زندگی است نه صرفاً تلاوت، اظهار داشت: هر آیه چراغی برای تصمیم‌های روزمره انسان است. تدبر در آیات اجتماعی، اخلاقی و اقتصادی قرآن ما را از بسیاری لغزش‌ها و خطاها بازمی‌دارد و جامعه را از سطح تلاوت‌محور به سمت فهم‌محور سوق می‌دهد.
جعفری در پایان تأکید کرد: هر فرد مؤمن باید لحظاتی در روز را برای اندیشیدن در یک آیه اختصاص بدهد. همان طور که قرآن می‌فرماید: «ان فی خلق السماوات والأرض واختلاف اللیل والنهار لآیات لأولی الألباب»، صاحبان خرد کسانی هستند که می‌اندیشند و از اندیشه به ذکر می‌رسند. تدبر، پلی است میان عقل و ایمان، و بدون تدبر، قرآن مهجور می‌ماند.