طاهره صفارزاده؛ یک زندگی با سه دوره متفاوت / 10 نکته درباره ترجمه او از قرآن
زنی که با شعر پا به عرصه روشنفکری گذاشت و گمان می رفت فروغ دیگری خواهد شد چندان در مذهب غور کرد که همت خود را صرف ترجمه قرآن کرد... .
عصر ایران؛ مهرداد خدیر - در چهاردهمین سالگرد درگذشت خانم دکتر طاهره صفارزاده استاد و مترجم زبان انگلیسی که سال‌ها به عنوان زنی شاعر و روشن‌فکر شناخته می‌شد و پس از انقلاب از این فضاها کاملا فاصله گرفت و این اواخر ترجیح داد وقت خود را بیشتر صرف ترجمه قرآن کند نکات فراوانی می‌توانم گفت اما هم مجال فراخ‌تری می‌طلبد و هم حوصله‌ها در این روزها تنگ است.
با این حال مناسبت موضوع امروز است چون این بانوی اعل ادب و پژوهش 4 آبان 1378 درگذشت.
شاعری که بسیاری تصور می‌کردند به فروغ فرخ‌زاد دیگری بدل خواهد شد و در آغاز هم در همان حال و هوا بود اما در مسیر دیگری قرار گرفت و با اندیشه‌های مذهبی چنان پیوند خورد که پیرانه سر دست به کار سترگی زد و آن هم ترجمه قرآن بود.
به گونه‌ای که اکنون ترجمه او از حیث توجه به نکات زبان پارسی در کنار ترجمه‌هایی چون بهاء‌الدین خرمشاهی قرار می‌گیرد.
برخی از نکات در ترجمه او را به اختصار می‌توان از این دست برشمرد:
1. در سوره «مریم» واژه «الرحمن» را به خداوند رحمان ترجمه نمی‌کند و خود "الرحمن" را می‌آورد. بدین ترتیب وقتی راوی سوم شخص است از پروردگار به عنوان «رب» یاد می‌شود و هنگامی که مریم، خطاب قرار می‌دهد «الرحمن» و نوبت به عیسی که می‌رسد «الله» به کار می‌رود. در ترجمه "بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم" البته «الرحمن» را در کنار «الله» و به عنوان اسم خاص نمی‌آورد.
2. در ترجمه «مِن شر ما‌خلق» مانند برخی دیگر از مترجمان «از شر آنچه آفرید» نیاورده و «از شر تمام مخلوقات» آورده است. حال آن‌که برخی بر این باورند که مطابق این آیه «شر» هم مخلوق است و مانند زرتشتیان دو گانه اهورا و اهریمن نداریم.
3. هر چند در ترجمه خانم صفارزاده از پرانتز باز کردن و افزودن به سبک مرحوم الهی قمشه‌ای چندان خبری نیست و ترجمه را با تفسیر نیامیخته اما به سبک آن مرحوم «وزر» در آیه «و وضعنا عنک وزرک» در کمانک «وزارت علی علیه السلام» آورده است.
4. آیه بسیار مشهور و ضرب المثل شده «لقد خلقنا الانسان فی کبد» به این معنی که «ما انسان را در رنج آفریدیم» به این صورت برگردانده شده: «ما انسان را در فضا - وسط زمین و آسمان - آفریدیم» و توضیح داده: چه دلیلی دارد که خداوند بنده را در رنج آفریده باشد؟ این در حالی است که مفهوم رنج در ادیان ابراهیمی و ادیان غیر الهی شرقی از مفاهیم کلیدی است.
5. در ترجمه آیه «ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاک گردانید و بر تمام زنان عالم برتری داد» تعبیر «این عصر» را در کمانک آورده تا با باورهای شیعی سازگارتر باشد.
6. شگفت‌آورترین ترجمه در برگردان آیه هشتم سوره نحل رخ داده چون در پرانتز کلمه "هواپیما" را اضافه می‌کند!
آیه این است: «و خداوند اسب و قاطر و الاغ را خلق فرمود تا بر آنها سوار شوید و نیز از اسباب تجمل باشند و خودی نشان دهید و خداوند باز هم چیزهای دیگر که شما درباره آنها اطلاعی ندارید خلق می‌فرماید.»
خانم صفارزاده اما بعد از چیزهای دیگر «مثل هواپیما» را اضافه کرده است! حال آن که نیاز به توضیح ندارد که هواپیما مصنوع متأخر بشر است نه خلقت الهی و مشخص نیست چرا آن را در یک متن مقدس اضافه کرده است؟
7. در همین سوره نحل و در برگردان آیه مشهور 67 «نوشیدنی سُکرآور» را آورده و مثل مترجمان دیگر نگران سوء برداشت از واژه «سَکَراً» نبوده است.
8. مفسران شیعی درباره کلمه «هارون» یا «هرون» و توصیف مریم به عنوان «خواهر هارون» اختلاف نظر دارند چرا‌که هارون برادر موسی علیه‌السلام در هزار سال قبل بوده و حضرت مریم نمی‌توانسته واقعا خواهر هارون باشد و مفسرین تمثیل دانسته اند (آیه 27 سوره مریم). خانم صفار زاده اما به این بحث ورود نکرده است.
9. آیه 116 سوره طه این است: "اِسجدوالآدم فَسَجَدوا - سجده کنید به آدم، پس سجده کردند." با این که واژه سجده در آن کاملا مشخص است اما این گونه ترجمه شده: "به آدم تعظیم کنید. همه اطاعت کردند." در حالی که نه "تعظیم" در آیه است و نه "اطاعت" و صریح و روشن "سجده" آمده است و مترجم چون تشخیص داده تنها باید به خداوند سجده کرد سجده را به تعظیم و اطاعت برگردانده است.
10. برای آن که بدانیم خانم صفار زاده چقدر هوای زنان را داشته ترجمه آیه بسیار مشهور 34 سوره نسا هم قابل توجه است که به ضرب‌المثل هم بدل شده و برای فارسی زبانان نیز قابل‌فهم است: «الرِجال قوامون علی‌النساء». در این که "قوامون" به "سرپرست" ترجمه شود یا "تکیه‌گاه" یا تعابیر دیگر نظرات مختلفی وجود دارد ولی خانم صفارزاده شاید یگانه مترجمی باشد که قوامون را به «پیشکار» هم ترجمه کرده و آورده است: "مردان، سرپرست و پیشکار زنان‌اند".
ذکر نکات تنها برای فتح باب مقایسه ترجمه‌ها و یادی از خانم دکتر صفارزاده بود چون در ایام تحصیل در دانشگاه شهید بهشتی با دو تصویر متفاوت از ایشان رو‌به رو بودم. یکی در کتاب‌خانه دانشکده و برخی اشعار و نوشته‌ها و دیگری در آن روزگار و بعدتر که دست در کار ترجمه قرآن شدند.
آقای مصطفی ملکیان دیدگاه‌های خود را با تعبیری چون ملکیان -1 و ملکیان -2 و ملکیان -3 توصیف می‌کند تا تفاوت‌ها لحاظ شود. درباره خانم صفارزاده هم دست کم می‌توان به سه دوره مشخص اشاره کرد. خدایش بیامرزاد..
تماشاخانهببینید | روز سگ در نپال / قدرانی با حلقه گل و خوراکی
ببینید | روز سگ در نپال / قدرانی با حلقه گل و خوراکی
فیلم های دیگر کانال عصر ایران در تلگرام
