عصر نبوی؛ آغاز منزلت اجتماعی زنان
پژوهشگرتاریخ اسلام می‌گوید: دوره نبوی عصرشخصیت دادن به زنان است؛ زنان در بیعت و جنگ‌ها شرکت می‌کنند حتی پیامبر (ص) از زنان مشورت‌هایی می‌گرفتند امابعد ازرسول خدا (ص) این آموزه‌ها دستخوش تغییرات تدریجی شدوزنان کم کم ازعرصه سیاسی، اجتماعی وفرهنگی حذف شدند.
نجمه صالحی، دکتری تاریخ اسلام و سردبیر تحریریه بانو مجتهده امین در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در تبیین نقش اجتماعی زنان در تاریخ اسلام گفت: دوره جاهلیت که عصر پیشا نبوی محسوب می‌شود، حکایت‌گر ذهنیت جامعه عرب به زنان و مردم است که در عموم قبایل معمولاً یکسان نبود. بیسوادی و دخالت ندادن اغلب زنان در امور سیاسی و اجتماعی و نظیر این، نشان‌دهنده سطح باور و رفتار جامعه جاهلی نسبت به زن بود. تدابیر پیامبر (ص) در تمام دوران رسالتشان در دو حیطه اندیشه و رفتار مکمل هم بود. همگام با این دو، پیوسته و در هم تنیده زنان را به عنوان یک بخش تأثیرگذار در تعالی جامعه انسانی قرار می دادند و سعی می‌کردند که خودپنداره زنان را از حقیقت وجودی و نقش خودشان تغییر بدهند.
وی افزود: بعد از رسول خدا (ص)، یعنی دوره پسا نبوی، این آموزه‌ها دستخوش تغییرات تدریجی شد و زنان کم کم از عرصه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کنار زده شدند. تا جایی که در قرون بعدی این کناره‌گیری زن‌ها، بخشی از اندیشه و فرهنگ جوامع اسلامی شد و در پیکره کشورهای اسلامی باقی ماند و تفکر فمینیست اسلامی را تولید کرد. کنش‌گری‌های بانوان در برخی از زمان‌ها و نادیدن خانم‌ها در اعصار دیگر و نقش حکومت‌ها در این زمینه، تحقیق درباره چرایی این مطلب را ضروری می کند.
سردبیر تحریریه بانو مجتهده امین با بیان این که خوشبختانه پژوهش‌هایی در کاوش جایگاه زنان در عصر خلفای سه گانه و مقایسه آنها با دوران پیامبر اکرم (ص) صورت گرفته است، ادامه داد: ضروری است که منظومه فکری رسول خدا (ص) درباره تأثیرگذاری بانوان و انگیزه‌های سیاسی و شخصی برخی راویان و گردآورندگان اصلی آنها شناخته شود. چرا که از آن سودر دوران خلفا افزون بر تعصب و نگاه جنسیتی به زن، کاستن نقش بانوان در عرصه سیاسی پیگیری می‌شد.
وی خاطرنشان کرد: دوره نبوی عصر شخصیت دادن به زنان است؛ زنان در بیعت و در جنگ‌ها شرکت می‌کنند. پیامبر (ص) در سراسر زندگی خود، خصوصاً دوره بعثت و دوره هجرت، رویکردی کرامت مدار در ارتباط با زنان داشتند و از زنان مشورت‌هایی می‌گرفتند. در صلح حدیبیه که قرار بود احرام صورت بگیرد و قرار بود سر تراشیدن اتفاق بیفتد، پیامبر اکرم (ص) از ام سلمه مشورت می‌گیرند. زنان در اقتصاد هم نقش داشتند. علاوه بر اینکه حضرت خدیجه (س) رویکرد تجارت داشتند، خانمی به نام حولا هستند که عطر فروش هستند و این بانو نیز تجارت می‌کنند.
صالحی با تأکید بر این که دوره پسانبوی رویکرد خلفا تغییر پیدا کرده و با جریان سقیفه می‌توان گفت دوران دفاع حضرت زهرا (س) از ولایت فرا رسیده بود، اظهار کرد: بانوان دیگری مانند ام المؤمنین، حضرت ام سلمه، ام ایمن هم هستند. وقتی که این بانوان از رسالت و از ولایت امیرالمؤمنین (ع) دفاع می‌کنند، خلفا با رویکردهای مختلف سعی می‌کنند که بانوان را از عرصه سیاسی دور کنند.
وی ابراز کرد: یکی از دلایل مهم دور کردن زنان از عرصه عمومی و اجتماعی، همین رویکرد سیاسی آنها بوده است. می‌خواستند جلوی بانوان را از همان اول بگیرند. اگر حضرت زهرا (س) در دفاع از ولایت پیروز می‌شدند، رویه پیامبر (ص) ادامه پیدا می‌کرد و اینها با این موضوع مخالف بودند. یکی از خلفا اعتراف می‌کند و می‌گوید: خداوند برای زنان حقوقی قرار داد؛ اما ما مانند دوران جاهلی زنان را در هیچ امری وارد نمی‌کنیم. عبدالله بن عمر که یکی از مفتی‌های بعد از دوره پسا نبوی است، می‌گوید: ما تا زمانی که پیامبر (ص) زنده بودند جرأت نداشتیم که در مورد زنان صحبتی کنیم و بعد وفات ایشان به رویکرد خودمان بازگشتیم.
پژوهشگر و مدرس تاریخ اسلام با بیان این که مانع تراشی حضور زنان در عرصه عمومی از سوی خلفا کلید خورده بود، همچنین در این دوره گزاره‌هایی همچون نقصان عقل و ابلیس انگاری زنان را در جامعه رواج می‌دادند، تصریح کرد: یکی از روایات ضعیف السندی که در مورد زنان است با تعبیر «ناقصاتُ عقل و دین» یاد شده است. روایت ضعیف دیگر اینکه پذیرش نظر بانوان درست نیست و اطاعت از آنان موجب ندامت است. سند این روایات ضعیف است و می شود گفت که مرسل است و در شمار روایات ضعیف قرار می گیرد. از نظر اکثر قریب به اتفاق عالمان حدیث و نقل کنندگان در این زمینه قابل احتجاج نیست و نقل عایشه هم به تعبیر ابن عدی و مقدِسی ضعیف است. این روایتی که عرض شد، زمینه و زمانه صدور آن به زمان عمر می رسد.
صالحی ابراز کرد: اینکه چرا باید گزاره‌های تاریخی در عرصه بانوان را بررسی کنیم، این است که پذیرفتن اخبار یاد شده با داده‌های دانش کلان درباره قدرت خدا ناسازگار است. خلق موجود ناقص که نیمی از جمعیت انسان‌ها را تشکیل می‌دهد و در جنبه‌های مختلف دارای کنشگری است، خدشه به ساحت خدا است؛ در حالی که به تصدیق قرآن زن و مرد از نظر ماهیت مساوی هستند و هر گونه تبعیض قابل قبول نیست.
وی اظهار کرد: آیات الهی مبنی بر مشارکت برابر بانوان در امر مشورت با مردان ناسازگاری ندارد. بدیهی است که میان گفتار نبوی و وحی الهی تناقض نیست. مشورت با بانوان مختلف و پذیرش نظر آنها در دوران پیامبر (ص) بودهاست. همانطور که اشاره شد پذیرش نظر ام سلمه، نشان از اتکاء رسول خدا (ص) به عقل آنها می‌دهد. در صورت نبود چنین اطمینانی، مشورت و پذیرش نظر آنها هم بی معنا است.
سردبیر تحریریه بانو مجتهده امین در مورد آموزه‌های اسلام و اینکه زنان در ماهیت، تکامل معنوی، انتخاب حق و باطل، استقلال اجتماعی، مالکیت اقتصادی و حقوق خانوادگی دارای تساوی بودند، گفت: زنان در عصر پیامبر (ص) در امور مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نقش فعال داشتند. چنانکه مسأله بیعت، نقش‌آفرینی در جنگ و سایر موارد، شاهدی بر این مدعا است. در نگاه قرآن و آموزه‌های نبی اکرم (ص)، نه تنها بهره زنان از عقل کامل بود، بلکه در عرض مردان مورد مشورت قرار می‌گرفتند و آن حضرت به نظر زن‌ها عمل می‌کردند.
دکتری تاریخ اسلام با بیان این که در دوره ابوبکر زنانی همچون حضرت زهرا (س) و أم سلمه در عرصه سیاسی وارد شده و حکومت را با چالش مواجه کردند، به همین خاطر به حاشیه رانده شدند و حقشان نادیده گرفته شد، ابراز کرد: به نظر می‌رسد که نقدهای زن‌ستیزانه یادشده محصول تفکر سردمداران حکومت سه گانه پس از رسول خدا (ص) بوده و یکی از خلفا نیز به همین موضوع اعتراف می‌کند که اقدامات او در راستای کاستن نقش بانوان در امور سیاسی است.