عملکرد ناوگان سنگین جاده‌ای ضعیف‌است

در سالنامه آماری سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور در سال گذشته حدود 102 هزار دستگاه از ناوگان کالای جاد‌ه‌ای دارای سن بالای 25 سال ثبت شده، این در حالی است که مجموع ناوگان باری فعال کشور، 265 هزار دستگاه است. آمارها نشان می‌دهد درصد بالایی از کامیون‌های فعال جاده‌ای فرسوده هستند. در حال حاضر ظرفیت و امکان تولید و عرضه ناوگان سنگین کافی نیست. از یک سو خودروسازان داخلی توان پوشش نیاز این بخش را ندارند و از سوی دیگر، قیمت تولیدات داخلی بسیار بالاست و صاحبان کامیون‌های فرسوده امکان مالی برای جایگزینی ناوگان را ندارند.

از سوی دولت و متولیان حمل‌ونقل هم برای نوسازی ناوگان هیچ‌گونه حمایتی برای ارائه و تخصیص تسهیلات بانکی انجام نمی‌شود یا در حدی نیست که صاحبان ناوگان فرسوده بتوانند در این زمینه اقدام و مبادرت به جایگزینی کامیون قدیمی خود با مدل روز و نو کنند. البته به‌دلیل ضرورت تامین بخشی از ناوگان موردنیاز کشور طی یکی دو سال اخیر امکان واردات کامیون‌های زیر 3 سال و کارکرده میسر شد تا جایگزینی برای کامیون‌های فرسوده باشند. در این میان، تحریم‌ها هم اثر زیادی بر افزایش قیمت وسایل حمل بار و هزینه‌های نگهداری و تامین قطعات آنها داشته است. بخشی از دلایل بالا بودن قیمت کامیون، هزینه‌های حمل‌ونقل و افزایش کرایه جابه‌جایی کالا به تحریم‌ها برمی‌گردد، چون ارتباط مستقیم صنعت خودروسازی برای تامین قطعات و خودروسازهای خارجی برای واردات وجود ندارد؛ بنابراین برای هر گونه مبادلات و خرید و واردات خودرو و قطعات موردنیاز باید از چندین لایه عبور کنیم که خود باعث افزایش قیمت‌ها می‌شود و باید تحریم‌ها را دور بزنیم و از طریق دلال‌ها و واسطه‌ها اقدام کنیم که این امر افزایش هزینه‌ها را به‌دنبال خواهد داشت. البته تمام این ماجرا ربطی به تحریم ندارد. متاسفانه قیمت بازار اغلب کامیون‌های وارداتی بیش از 2 برابر قیمت تمام‌شده است. علاوه بر این سوء‌مدیریت‌های حاکم بر تصمیم‌گیری‌ها، نوسانات و افزایش نرخ دلار و کاهش ارزش پول ملی هم تاثیر بسیار زیادی بر قیمت‌ها و ناوگان حمل باری و خدمات حمل‌ونقل داشته و در نهایت منجر به بروز اختلالاتی در این بخش و بازار و تورم در کشور شده است. در کشور به میزان موردنیاز کامیون فعال وجود دارد که در حال جابه‌جایی کالا هستند. حدود 365 هزار کامیون فعال در ناوگان حمل‌ونقل عمومی و بین‌شهری داریم، اما به‌دلیل ضعف در برنامه‌ریزی و مدیریت حمل‌ونقل، میانگین عملکرد آنها در مقایسه با نرم جهانی، خیلی پایین است. با قیمت 8 تا 12 میلیارد تومانی کشنده‌های نو و هزینه‌های عملیات حمل‌ونقل شامل هزینه استهلاک، قطعات، تایر، روغن موتور و... باید کرایه به میزانی باشد که برای صاحبان سرمایه صرفه اقتصادی داشته باشد. قیمت کامیون‌ها و هزینه‌های نگهداری، استهلاک، لوازم یدکی، لاستیک و سوخت، قطعا موجب افزایش کرایه و در نهایت قیمت تمام‌شده اقلام و کالاهای مصرفی خواهد شد و بر بازار تاثیر مستقیم دارد.

درباره اینکه چه تعداد کامیون حمل بار از رده خارج در کشور تردد دارند، آمار دقیقی نداریم. کامیون‌های نو با سیستم‌های فنی جدید، امنیت سفر بالاتری دارند. یک کامیون نو، از ایمنی و چالاکی لازم برخوردار است و بار ترافیک کمتری نسبت به کامیون‌های فرسوده ایجاد می‌کند. سرعت و شتاب پایین کامیون‌های فرسوده، به‌ویژه در مناطق کوهستانی، سربالایی‌ها و پیچ‌ها، مزاحمت‌هایی برای سایر وسایل نقلیه در جاده‌ها اعم از کامیون‌ها و سواری‌ها ایجاد می‌کند و می‌تواند عامل ترافیک، ناامنی و تصادف باشد. در حال حاضر حتی شاهد تردد کامیون‌هایی با عمر بالای 50 سال در جاده‌های کشور هستیم که در زمینه حمل بار فعالیت می‌کنند و طبیعتا مشکلاتی را ایجاد خواهند کرد. موضوعات مربوط به ناوگان حمل‌ونقل در کشور به‌ویژه واردات پیچیده است. یکی از شرایط واردات خودروهای نو، پشتیبانی لجستیک توسط شرکت سازنده و ایجاد نمایندگی برای ارائه خدمات پس از فروش است. ما از این جهت مشکل زیادی نداریم و به‌راحتی می‌توانیم تعهداتی برای اشخاص و شرکت‌ها و حتی کسانی که به‌طور مستقیم سازنده هستند که تعداد آنها هم محدود است، ایجاد کنیم. باید موضوع لجستیک فنی و ارائه خدمات پس از فروش مخصوصا در واردات دیده شود. یک مشکل اصلی در حمل بار جاده‌ای، حضور واسطه‌ها در این بخش است که پیامدهای منفی برای آن دارد. به‌عنوان نمونه، کامیونی که قیمت آن حدود 150 هزار دلار است تا وارد شود و به دست مصرف‌کننده نهایی برسد، قیمت آن بسیار بالاتر می‌رود و اگر سود اقتصادی و عوارض دولتی را هم در نظر بگیریم این هزینه بیشتر هم می‌شود. از سویی هم، رویکرد مناسبی در تخصیص سوخت نداریم و می‌توان گفت کامیون‌های فرسوده باتوجه به قیمت بسیار پایین سوخت، از سوخت مجانی استفاده می‌کنند. سوخت کامیون‌ها را با حدود نرخ 300 تومان تخصیصی و 600 تومان آزاد در جایگاه‌ها توزیع می‌کنیم، در حالی‌که بهای اصلی آن حدود 20 هزار تومان است.