عواملی که سبب همبستگی جمعی در شرایط بحران می شود

رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: از مؤلفه‌های مهم تاب‌آوری اجتماعی، تقویت روایت‌های مشترک و بازآفرینی آن‌هاست. این روایت‌ها نقش مؤثری در تقویت همبستگی جمعی ایفا می‌کنند.

به گزارشخبرنگار مهر، نشستی با محوریت تاب‌آوری اجتماعی و عنوان همبستگی اجتماعی _ دفاع ملی، با حضور علی‌اکبر تاج‌مزینانی، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی و دانشیار گروه تعاون و رفاه این دانشگاه، برگزار شد. این جلسه با هدف تحلیل تجربه‌های اجتماعی و بررسی راهبردهای افزایش تاب‌آوری جامعه در دوران بحران شکل گرفت.

علی‌اکبر تاج‌مزینانی نیز در این نشست، با گرامی‌داشت یاد شهدای جنگ 12 روزه، به تعریف و ابعاد مختلف تاب‌آوری اجتماعی پرداخت.

وی گفت: تاب‌آوری اجتماعی به ظرفیت یک جامعه برای مواجهه و سازگاری با شوک‌ها، اعم از بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله یا رخدادهایی چون جنگ، اطلاق می‌شود. این توانایی تنها به بقا محدود نمی‌شود، بلکه هدف آن بازگشت جامعه به کارکردهای پیشین و حرکت به سوی اهداف توسعه‌ای و شکوفایی بلندمدت است.

مزینانی در ادامه افزود: تاب‌آوری اجتماعی چندین بعد دارد، اما من مایلم بر بُعد ظرفیت تطبیق‌پذیری تمرکز کنم. این مسئله ناظر بر آن است که نهادهای اجتماعی همچون دولت، مردم، بازارها و سایر ساختارها تا چه اندازه قادر به انطباق با شرایط بحرانی هستند. تطبیق‌پذیری این نهادها، تعیین‌کننده توان جامعه برای عبور موفق از بحران‌ها و تقویت ساختارهای آینده خواهد بود.

مزینانی در ادامه با تشریح ابعاد کلیدی تاب‌آوری اجتماعی گفت: در شرایط جنگ، شیوه‌ها و راهکارهای مرسومی که در زمان عادی برای رفع نیازهای جامعه به کار گرفته می‌شوند، دچار اختلال می‌گردند. از این‌رو، یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تاب‌آوری اجتماعی، ظرفیت تطبیق‌پذیری است؛ یعنی توانایی کشف و طراحی راهکارهای نو برای غلبه بر مشکلات و پاسخ‌گویی به نیازهای جدید در بستر شرایط بحرانی.

وی افزود: بعد دیگر تاب‌آوری اجتماعی، انسجام و اعتماد اجتماعی است. این انسجام به‌واسطه پیوندهای قوی میان اقشار و اقوام مختلف در قالب اعتماد افقی (میان مردم و اقوام و اقشار مختلف) و اعتماد عمودی (میان مردم و حاکمیت) شکل می‌گیرد. حکمرانی مؤثر و مبتنی بر شمول اجتماعی، نقش بسزایی در تقویت این اعتمادها دارد. البته درباره این بُعد بسیار گفته شده و من در اینجا از پرداخت تفصیلی به آن می‌گذرم.

مزینانی همچنین اشاره کرد: دسترسی به منابع، یکی دیگر از عناصر حیاتی تاب‌آوری اجتماعی است. در شرایط بحرانی باید دید که چگونه می‌توان این دسترسی را حفظ کرد، به‌ویژه در زمینه زیرساخت‌های حیاتی مانند بهداشت و درمان.

وی به اهمیت هویت و معنای جمعی پرداخت و گفت: یکی دیگر از مؤلفه‌های مهم تاب‌آوری اجتماعی، تقویت روایت‌های مشترک و بازآفرینی آن‌هاست. این روایت‌ها نقش مؤثری در تقویت همبستگی جمعی ایفا می‌کنند. در دل این معنا، عنصر امید و عاملیت نیز قرار دارد؛ یعنی چقدر مردم احساس می‌کنند که می‌توانند نقش‌آفرینی کنند، و تا چه اندازه به توانمندی حاکمیت برای پاسخ‌گویی و بازگرداندن امید، اعتماد دارند.

مزینانی تأکید کرد: این مجموعه عناصر در کنار هم، اساس تاب‌آوری اجتماعی را می‌سازند. برای تقویت آن، باید به موضوعی بسیار مهم یعنی پیش‌بینی و آمادگی پیشینی توجه داشت؛ به این معنا که تهدیدها و آسیب‌پذیری‌های احتمالی، پیش از وقوع بحران‌ها شناسایی و تحلیل شوند. تنها در این صورت است که می‌توان به‌طور مؤثر با بحران‌ها مواجه شد و از آثار ویرانگر آن‌ها کاست.