عید نوروز در شعر و ادب فارسی چه جایگاهی دارد؟

به گزارش مشرق، جشن نوروز یکی از نمادهای فرهنگ ایرانی است که از گذشته‌های دور تا به هم اکنون پابرجا مانده و آیین‌های آن از نسلی به نسل دیگر انتقال پیدا می‌کند و از کودک، نوجوان، جوان و میانسال همگی برای آن شور و هیجان دارند و رسم‌هایی که مربوط به این عید باستانی است را در کنار یکدیگر انجام می‌دهند. این رسم‌ها در هر شهر و منطقه‌ای با تفاوت‌هایی اجرا می‌شود و هر کدام از آنها آیین‌های خاص خود را برای نوروز دارند ولی تمامی این اهمیت و جایگاه ویژه‌ای که عید نوروز برای ایرانیان دارد به شاهنامه فردوسی باز می‌گردد.

دو روایت از شاهنامه درباره نوروز

شاهنامه فردوسی، کتاب باستانی ایرانیان، که شامل داستان‌های اساطیری بسیاری است، اهمیت ویژه‌ای به عید نوروز باستانی داده است و در اکثریت داستان‌های خودش به نوروز و فصل بهار اشاره کرده است.

مانند: همه ساله بخت تو پیروز باد / همه روزگار تو نوروز باد. ولی اصل جریان را برایتان بگویم: دو قصه از عید نوروز تعریف می‌کنند و به داستان‌های شاهنامه فردوسی نسبت می‌دهند، اولی را به جمشید، یکی از پادشاهان شاهنامه انتساب می‌کنند و می‌گویند که او پایه‌گذار عید نوروز بوده است و با تلاش های فراوانی که در راه بی‌مرگی خود انجام می‌دهد سرانجام تسلیم مرگ می‌شود و تخت و تاجش به دیگری می‌رسد. ولی بعضی از افراد نظر دیگری دارند و عید نوروز را به سیاوش نسبت می‌دهند و اعتقاد دارند که نوروز نماد گیاهی است که از خون سیاوش به وجود آمده که در زمستان می‌میرد و به زمین می‌رود و با آمدن بهار و سرسبز شدن گیاهان جان دوباره گرفته و رشد می‌کند.

عید نوروز میان شاعران بزرگ شعر و ادب

عید نوروز میان شاعران خوش ذوق فارسی همیشه مورد توجه بوده و در دیوان اشعار آنها حسابی جایگاه ویژه‌ای دارد. یکی از این شاعران بزرگ مولانا است که چه در رباعی و چه در غزل از عید نوروز یاد کرده است. در یکی از غزل‌هایش می‌سراید:

دی شد و بهمن گذشت فصل بهاران رسید

جلوه گلشن به باغ همچو نگاران رسید

زحمت سرما و دود رفت به کورو کبود

شاخ گل سرخ را وقت نثاران رسید

در این غزل می‌بینید که مولانا با چه ظرافت و زیبایی رفتن فصل سرما را توصیف کرده و آمدن بهار و نوروز را همراه با گل‌های سرخ و سرزندگی مژده داده است.

مولانا در یکی از رباعیات خودش می‌گوید: شادند جهانیان به نوروز و به عید / عید من و نوروز من امروز تویی. و در اینجا به کمک نوروز و بهار، معشوق را می‌ستاید و می‌گوید همه در فکر بهار و نوروز هستند ولی تمام فکر و ذکر من در پیش یار است، این یکی دیگر از ویژگی‌هایی است که شاعران بزرگ با کمک بهار و نوروز به شعر سرودن مشغول می‌شوند.

اما نمی‌شود بی‌آنکه از حافظ و سعدی هم یادی کنیم و بیت‌های زیبای آنها را بخوانیم راحت رد شویم. در نظر سعدی بهار این‌گونه به تصویر کشیده شده است: برآمد باد صبح و بوی نوروز / به کام دوستان و بخت پیروز / مبارک بادت این سال و همه سال / همایون بادت این روز و همه روز /

یا در جای دیگر می‌گوید: برخیز که می‌رود زمستان / بگشای در سرای بستان / برخیز که باد صبح نوروز / در باغچه می‌کند گل افشان /.

در دیوان سعدی عید نوروز و فصل بهار در جای جای آن دیده می‌شود وهرکدام به گونه‌ای زیبایی خاص خود را دارد و به موضوعی جدید اشاره می‌کند که پیشنهاد می‌شود حتماً سری به این بیت‌ها بزنید.

نفر بعدی که معرف حضور همه شما است حافظ شیرازی است. خیلی از مردم عزیز کشورمان در هنگامی که سال نو می‌شود تفألی به دیوان این شاعر محبوب می‌زنند و سال خود را زیباتر شروع می‌کنند. حافظ می‌گوید: ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی / از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی / به صحرا رو که از دامن غبارغم بیفشانی / به گلزار آی کز بلبل غزل گفتن بیاموزی /

البته شاعران دیگری مانند فرخی، سنایی، منوچهری، جامی و... هم شعرهایی درباره نوروز گفته‌اند که این موضوع به اهمیت آن در شعر و ادب فارسی طی سالیان مختلف اشاره دارد.

نوروزنامه خیام یک اثری بهاری

هر زمان که حرفی از نوروز، این عید باستانی می‌شود امکان ندارد که یادی از نوروزنامه خیام نشود.

حکیم عمر خیام که نام و آوازه‌اش را با رباعیات بسیار شیرین و پندآموزش می‌شناسید یکی از خوش ذوق‌ترین و باهوش‌ترین شاعران دوره سلجوقی است و در نیشابور به دنیا آمد.

خیام آثار فراوانی در زمینه‌های مختلف دارد ولی معروف‌ترین آنها رباعیات اوست و بعد از آن می‌رسیم به نوروزنامه که اثری است منسوب به او و درباره جشن‌ها و آیین‌های نوروزی ایرانیان است.

خیام نیشابوری با دقت فراوان و ویژهای چگونگی و شکل‌گیری آیین‌های نوروزی را گفته است ولی چون این اطلاعات بر پایه اساطیر ایرانی است ممکن است برایشان سند تاریخی یا دلیلی قانع‌کننده پیدا نشود اما آنچه که مهم است خود این کتاب است که می‌تواند در تعطیلات عید نوروز نظر شما را به خودش جلب کرده و با مطالعه آن سرگرم شوید و درباره آیین‌های نوروزی بیش از پیش بدانید.

نوروزنامه چندین سرفصل دارد که هرکدام به موضوعی خاص اختصاص پیدا کرده مانند آغاز کتاب، درباره شمشیر، تیر و کمان، اسب، قلم، خاصیت روی نیکو و... این کتاب را دکتر مجتبی مینوی تصحیح و منتشر کرد و نشرهای بسیار زیادی آن را به چاپ رساندند که می‌توانید تهیه کنید و از خواندن آن در عید نوروز لذت ببرید.

با رباعی از خیام با شما خداحافظی می‌کنم و عید نوروز بر شما مبارک و خوش.

بر چهره گل نسیم نوروز خوش است

در صحن چمن روی دل افروز خوش است

از دی که گذشت هرچه گویی خوش نیست

خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است