فریادرس: مستندهای تکراری نباید جایزه بگیرند / "سینما حقیقت"، آغاز سیر اکران فیلم‌های مستند
قائم مقام شبکه مستند سیما گفت: در سال‌های اخیر فیلم‌های زیادی را دیده‌ایم که مدل یک مستند موفق قبلی را تکرار کردند. ماحصل این تکرار، پس زدن مخاطب است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، شانزدهمین جشنواره سینما حقیقت در شرایطی برگزار خواهد شد که پیشینه 15 دوره برگزاری این جشنواره تبدیل به رزومه‌ای خوب برای آن شده و از سویی دیگر انتظارات را برای برگزاری جشنواره‌ای باکیفیت‌تر بالا می‌برد. البته جشنواره سینما حقیقت به دلیل تخصصی بودنش در حوزه فیلم مستند، طی این سال‌ها پذیرش عموم مستندسازان را به همراه داشته است.
یاسر فریادرس قائم مقام شبکه مستند سیما، مدیر سابق مرکز مستند سوره و از تهیه‌کنندگان سینمای مستند درباره جشنواره سینما حقیقت صحبت کرده است. در زیر گفت‌وگو با او را می‌خوانید:
تسنیم: در آستانه شانزدهمین جشنواره سینما حقیقت هستیم. به نظر می‌رسد که این عمر نزدیک به دو دهه‌ای زمان خوبی باشد تا کارکرد و اثرگذاری جشنواره را مورد بررسی قرار بدهیم. به نظر شما این جشنواره در چه بخش‌هایی مؤثر عمل کرده و در کجا نیاز به بازسازی دارد؟
جشنواره حقیقت اکنون تبدیل به مهم‌ترین رویداد سینمای مستند در کشور شده و به عنوان «جشنواره مستند ایران» در بین اهالی سینما جا افتاده است. به نظرم در فضاهای مختلف سینمایی، اعم از فیلم کوتاه، فیلم مستند و سینمای داستانی، باید یک جشنواره تخصصی وجود داشته باشد که در این بین، جشنواره سینما حقیقت به عنوان رویداد تخصصی سینمای مستند شناخته می‌شود.
«ویدیولایبرری» برای نخستین بار در "سینما حقیقت"نکته مهمی که درباره این جشنواره همواره وجود داشته و باید مراقبت شود تا منقطع نشود این است که سینما حقیقت، آغاز سیر اکران فیلم‌های مستند است. یعنی بسیاری از مستندها از سینما حقیقت مسیر اکران خود را آغاز کرده، به جشنواره‌های خارجی و اکران‌های دانشگاهی می‌روند و در نهایت به رسانه ملی و VODها می‌رسند. به عبارت دیگر، این جشنواره نقطه آغاز اکران فیلم‌ها و رونمایی از آثار است.
بنابراین می‌توان گفت که این جشنواره فرصت خوبی برای دیده شدن آثار، بحث و تبادل نظر درباره آنها است و در طول 15 دوره برگزاری‌اش به خوبی توانسته جایگاه خود را پیدا کند. البته به نظرم در طول سال‌های برگزاری، نقدهای درستی به آن وارد شده است که باید برطرف شود. بدون شک، کسانی می‌توانند مسائل و مشکلات پیشروی جشنواره را برطرف کنند که خودشان از جنس سینمای مستند باشند. درست است که در برخی سال‌ها این جشنواره افت داشته و در برخی سال‌های دیگر رشد پیدا کرده است، اما به نظرم هر مشکلی هست باید به دست خود مستندسازان برطرف شود.
سینما حقیقت، تبدیل به نقطه آغاز سیر اکران فیلم‌های مستند شده است. یعنی بسیاری از مستندها از سینما حقیقت مسیر اکران خود را آغاز کرده، به جشنواره‌های خارجی و اکران‌های دانشگاهی می‌روند و در نهایت به رسانه ملی و VODها می‌رسند.درست است که همه‌گیری کرونا ضربه بزرگی به همه جشنواره‌ها زد و سینما حقیقت نیز بی‌تأثیر از آن نبود، اما معتقدم که جشنواره طی سال‌های اخیر همواره مسیر رو به رشدی داشته است. این جشنواره تبدیل به محفل بسیار خوبی برای مستندسازان طی یکسال شده است. فکر می‌کنم با فاصله گرفتن تقریباً 3 ساله از همه‌گیری کرونا، امسال شاهد نمایش آثار بهتری در این رویداد سینمایی باشیم.
- یکی از نقدهایی که توسط برخی از مستندسازان به جشنواره مطرح می‌شود، نبود "تنوع ژانر" در جشنواره است. آیا موافق این موضوع هستید؟
بخش زیادی از این موضوع به چیدمان هیئت انتخاب و داوری برمی‌گردد که به نظرم مهم‌ترین بخش جشنواره همین گروه هستند. اینکه هیئت انتخاب چه تصمیمی بگیرد و چه فیلم‌هایی را وارد جشنواره کند، به گفت‌وگوی دبیر و هیئت انتخاب و چیدمان آنان برمی‌گردد.
وقتی جشنواره سینما حقیقت، لقب جشنواره فیلم مستند ایران را یدک می‌کشد، باید دربرگیری موضوعی و گروهی داشته باشد و همه انواع فیلم‌ها را در آن ببینیم. دقت داشته باشید که مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تنها مرکز تولیدکننده فیلم مستند نیست و نهادهای دیگری هم هستند که به تولید فیلم مستند مشغول‌اند. باید بین همه این نهادها هم‌افزایی صورت گیرد که در همه ژانرها مستند باکیفیت ساخته شود. برای مثال در ژانر ورزشی و تاریخی، مستندهای کمی تولید شده و باید هم حجم تولیدات بیشتر شود و هم کیفیت آنها بالاتر برود. فراموش نکنید که وقتی هیئت انتخاب با مستند باکیفیتی روبه‌رو شود، نمی‌تواند آن را کنار بگذارد.
- به نظر شما پراستقبال‌ترین ژانر فیلم‌های مستند از منظر مخاطبان کدام گروه است؟
به نظرم مخاطبان بیشتر از آنکه دنبال مستند در ژانرهای خاصی باشند، دوست دارند فیلم باکیفیت ببینید. هرگونه از فیلم‌های مستند حتماً طرفداران خاص خود را دارد و آنها دوست دارند کار باکیفیت، چه از نظر فرمی و چه از نظر محتوایی، ببییند. همه ما فیلم‌هایی در ژانرهای مختلف دیده‌ایم که از دیدنش لذت برده‌ایم و در نقطه مقابل، فیلم‌هایی دیده‌ایم که کمتر کسی آن را دوست داشته است. برای مثال، در همین جشنواره سینما حقیقت، مستند اجتماعی داشتیم که حال همه را خراب کرده، اما فیلم‌هایی هم داشتیم که عمده مخاطبان آن را دوست داشته‌اند. این موضوع درباره مستندهای دیگر در ژانرهای ورزشی، تاریخی و... هم وجود دارد. بنابراین، شاخص اصلی کیفیت است.
"حاج قاسم" به روایت کسی که سال‌ها قبل از او شهید شد!از سویی دیگر، معتقدم که فضای تکرار باید شکسته شود. متأسفانه در سال‌های اخیر فیلم‌های زیادی را دیده‌ایم که مدل یک مستند موفق را بدون کم و کاست تکرار کردند. ماحصل این تکرار، پس زدن مخاطب است. برای مثال، مستندهایی بوده که در سال‌های گذشته به عنوان یک الگوی موفق شناخته شده و جایزه گرفته است و تعداد زیادی از مستندسازان سعی کردند این مدل موفق را دوباره تکرار کنند. طبیعی است که مخاطب زده می‌شود. در اینجا، دبیر جشنواره وظیفه دارد اجازه ندهد که این مدل‌های تکراری به جشنواره راه پیدا کنند و جایزه بگیرند. با این کار می‌توان فضای تکراری را شکست.
به نظرم مخاطبان بیشتر از آنکه دنبال مستند در ژانرهای خاصی باشند، دوست دارند فیلم باکیفیت ببینید.- یکی از اتفاقاتی که در زمان انتشار فراخوان جشنواره رخ داد، ماجرای حذف جوایز فنی از جشنواره سینما حقیقت بود که البته با اعتراض مستندسازان همراه شد و دبیر جشنواره این موضوع را ملغی اعلام کرد. به نظر شما آن تصمیم درست بود و اگر قرار باشد در جشنواره‌های آتی اجرا شود، چه جوانبی دارد؟
به نظرم اگر توضیح درستی درباره آن داده می‌شد با اعتراض کمتری روبه‌رو می‌شد. خود من هم زمانی که جزئیات این تصمیم را شنیدم تعجب کردم. دقت داشته باشید که جوایز جشنواره سینما حقیقت تنها فرصت برای بسیاری از عوامل فنی در سینمای مستند است و دوست دارند دیده شوند. طبیعی است که آنان با شنیدن این خبر واکنش منفی از خود نشان بدهند. وقتی این خبر را شنیدم، خود من هم تعجب کردم اما با دقیق‌تر شدن روی این خبر متوجه شدم که این تصمیم براساس اعتراض جمعی از کسانی است که در بخش‌های مختلف فنی سینمای مستند کار می‌کنند.
فضای تکرار در سینما حقیقت باید شکسته شود. متأسفانه در سال‌های اخیر فیلم‌های زیادی را دیده‌ایم که مدل یک مستند موفق را بدون کم و کاست تکرار کردند. ماحصل این تکرار، پس زدن مخاطب است.آنان معترض بودند که چرا باید توسط افرادی قضاوت شوند که تخصص زیادی در این رشته فنی ندارند؟ همانطور که می‌دانید عمده داوران جشنواره از بین کارگردانان و تهیه‌کنندگان سینمای مستند انتخاب می‌شوند و در بین‌شان افراد تخصصی در حوزه‌هایی نظیر اصلاح رنگ، نور، صدابرداری، موسیقی و... وجود ندارند. آنان انتظار دارند که کارشان توسط کسی داوری شود که خود سررشته دقیق و جدی از این موضوع دارد. برای مثال، کار صدابرداری در مستند توسط یک صدابردار داوری شود و... بنابراین می‌توان گفت که توجه به این موضوع مهم و ضروری است اما شیوه اجرایش آنهم به صورتی که بیان شد، مناسب نبوده است. باید این تصمیم به پختگی بیشتری برسد.
یک مستند درباره "آسیب‌های اجتماعی" به سینماها میآیدبه نظرم راه حل عبور از چالش مذکور این است که در جمع هیئت داوران جشنواره، افراد متخصص در هر حوزه قرار داده شوند. مثلاً تعداد هیئت داوران 9 نفر بشود و افراد متخصص جدید در حوزه‌های فنی بدان اضافه شوند. این موضوع باعث می‌شود که دست‌اندرکاران بخش‌های فنی سینمای مستند ناامید نشده و بدانند زحماتشان دیده می‌شود.
- بسیاری از اهالی سینمای مستند معتقدند حضور آثار بین‌المللی در جشنواره، طی سال‌های اخیر کمرنگ‌تر شده است. مثلاً معتقدند که در گذشته مستندسازان بین‌المللی به‌نام‌تری به جشنواره می‌آمدند. نظر شما چیست؟
اولاً من تخصص زیادی در بخش بین‌الملل و پخش فیلم ندارم و باید افرادی که در این حوزه صاحب‌نظراند باید صحبت کنند.
با این حال، اگر قرار است پیشرفتی در بخش بین‌الملل جشنواره سینما حقیقت رخ بدهد، باید جشنواره مدل خاص خودش را کشف کند. در واقع مخاطبان بین‌المللی خودش را بشناسد و سراغ کسانی برود که در این حوزه مستند می‌سازند. برای مثال، جشنواره ادیان و مذاهب ایتالیا چندین سال است که می‌گوید فیلم‌های این بخش را برای او بفرستند و تبدیل به یک حوزه تخصصی برای آن شده است. به نظرم جشنواره حقیقت هم باید سیاست خاص خود را به زبان بین‌المللی تعریف کند.
