فصل باران یا تجمع آلودگی زیر ابرها؟

به گزارش مشرق، میانگین شاخص آلودگی هوا در در تهران، تنها در طول 7 روز گذشته، از 105 تا 122 بوده است، به طوری که پنج‌شنبه (24 مهر) شاخص روی عدد 105، جمعه (25 مهر) 122، شنبه (26 مهر) 116، یکشنبه (27مهر) 119، دوشنبه (28 مهر) 110 و روز گذشته سه‌شنبه (29 مهر) 105 بوده است. 101 تا 150 هوا «ناسالم برای گروه‌های حساس» است.

زندگی به هوا وابسته است و آلودگی هوا زندگی را تیره می‌کند، به‌طوری که رابطه مشخصی میان مرگ و میر زودرس و آلودگی هوا وجود دارد. متخصصان بسیاری از انواع بیماری‌های قلبی - عروقی را تحت تاثیر کیفیت پایین و نامناسب هوا مرتبط می‌دانند و تاکید دارند که آلودگی هوا نه‌تنها شدت بیماری قلبی در بیماران را تشدید می‌کند بلکه در ابتلای افراد سالم به این بیماری‌ها نیز نقش دارد. در حقیقت متخصصان شواهد محکمی در مورد تاثیرات مضر ذرات معلق بر سلامت انسان به دست آورده‌اند.

آلودگی هوا نه فقط سلامت جان بلکه سلامت روان را نیز تهدید می‌کند و آثاری مانند کاهش تمرکز و افزایش اضطراب را در پی دارد و حتی بر رفتارهای اجتماعی تاثیرگذار است.

پاییز که فرا می‌رسد، «انباشت آلاینده‌ها» تبدیل به معضلی می‌شود که به‌طور مستقیم بر سلامت انسان اثر می‌گذارد، به‌طوری که شرایط پایداری جوی در کلان‌شهرها و استان‌های صنعتی کشور باعث می‌شود آلاینده‌ها به‌ویژه ذرات کوچک‌تر از 2.5 میکرون بر کیفیت زندگی سایه بیندازند.

آلاینده شاخص فصل سرد ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 و 10 میکرون است که به دلایلی مانند وارونگی دما، مصرف سوخت خودروها و مازوت سوزی تولید می‌شوند البته در موارد خاصی ممکن است دی اکسید گوگرد هم به علت افزایش مصرف مازوت افزایش یابد.

وارونگی دما مانع تهویه مناسب هوا می‌شود، به‌طوری که شاخص کیفیت هوا به سطوحی مانند آلوده برای گروه‌های حساس، آلوده برای همه و حتی خطرناک می‌رسد. در این شرایط بارش باران یا برف نیز موجب بهبود کیفیت هوا نمی‌شود چراکه آلودگی ناشی از این آلاینده غالباً با ته‌نشینی حل نمی‌شود و تنها وزش باد پدیده موثری در بهتر شدن این شرایط است.

شاخص کیفیت هوا (AQI) به شش دسته اصلی تقسیم بندی می‌شود. بر اساس این تقسیم‌بندی از عدد صفر تا 50 هوا «پاک»، از 51 تا 100 هوا «قابل قبول یا متوسط»، از 101 تا 150 هوا «ناسالم برای گروه‌های حساس»، از 151 تا 200 هوا «ناسالم»، از 201 تا 300 هوا «بسیار ناسالم» و از 301 تا 500 شرایط کیفی هوا «خطرناک» است.

پایداری جوی و کاهش وزش باد به شرایطی اشاره دارد که هوا ساکن می‌ماند و آلاینده‌ها در سطح شهر معلق می‌شوند و غلظتشان افزایش پیدا می‌کند.

در کل هوای آلوده از انواع گازها و ذرات مختلف و متعددی تشکیل شده که از جمله اصلی‌ترین آلاینده‌ها به لحاظ تاثیرگذاری بر سلامت می‌توان به اوزون (O3)، دی اکسید نیتروژن (NO2)، ترکیب‌های ارگانیک ناپایدار مانند بنزن، یا مونوکسیدکربن (CO) و دی‌اکسیدگوگرد (SO2) و ذرات معلق کوچک‌تر از 10 میکرون و ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 میکرون (PM10 و PM2.5) اشاره کرد و گفت که تنفس این گازها، تنها یکی از دلایل اهمیت معضل آلودگی هواست. چرا که این شرایط فراتر از یک معضل محیط‌زیستی است.

آلاینده‌های هوا به دو گروه آلاینده‌های اولیه و آلاینده‌های ثانویه تقسیم‌بندی می‌شوند و مواد آلاینده هوا را می‌توان در پنج گروه تقسیم‌بندی کرد.

آلاینده‌های اولیه، به آلاینده‌هایی گفته می‌شود که به‌طور مستقیم از منابع آلودگی نشات گرفتند، قابل اندازه‌گیری محسوب می‌شوند و به‌صورت مستقیم وارد اتمسفر می‌شوند. مونوکسید کربن، هیدروکربن‌ها، اکسیدهای نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد، گرد و غبار و... از جمله این آلاینده‌ها دسته بندی می‌شوند.

آلودگی مونوکسید کربن (CO) در واقع به دلیل تردد تعداد زیادی از خودروهای کاربراتوری و موتورسیکلت‌های قدیمی در سطح شهر گسترش می‌یابد اما دی اکسید گوگرد، فعال و بدون رنگ است. این گاز زمانی تشکیل می‌شود که سولفور موجود در سوخت‌هایی از قبیل زغال و نفت سوزانده شوند. بنابراین منابع عمده تولید کننده SO2 شامل نیروگاه‌ها و بویلرهای صنعتی و موتورخانه‌های بزرگ محسوب می‌شوند.

ذرات معلق کمتر از 10 میکرون اما معمولا با باد شدید از مکان‌های دورتر منتقل می‌شود و بخش زیادی از ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون معلق از خودروهای گازوئیلی و موتورسیکلت های کاربراتوری تولید می‌شود.

آلاینده‌های ثانویه آلاینده‌هایی هستند که بر اثر بر هم کنش عوامل محیطی به وجود آمدند. به‌طور کلی منشاء این آلاینده‌ها، آلاینده‌های اولیه‌ای هستند که وارد اتمسفر می‌شوند. ازن، پراکسی استیل نیترات و... در این دسته قرار دارند.

اگرچه در زمان مواجهه با شرایط اضطرار آلودگی هوا تعدادی راهکار کوتاه‌مدت در در نظر گرفته می‌شود اما لازم است که در کنار این شرایط به راهکار بلندمدت فکر کرد و فرهنگ‌سازی درباره مدیریت مصرف انرژی، بهینه‌سازی سامانه‌ها، مخازن مصرف‌کننده و به‌طور کلی مصرف بهینه انرژی و کاهش مصرف سوخت که می‌توانند بر کاهش آلودگی هوا موثر باشند را در نظر داشت. همچنین در این شرایط اقداماتی مثل ارتقای کیفیت سوخت خودروها و اجرای قانون هوای پاک نیز بسیار مورد اهمیت است.

در پایان باید گفت یکی از راهکارهای پیش‌بینی شده برای کاهش آلودگی هوا تصویب قانون هوای پاک در سال 96 است. این قانون 34 ماده دارد و 18 دستگاه دارای تکالیفی بر اساس این قانون هستند اما این قانون تا کنون به طور صد درصد محقق نشده و باید شرایط برای اجرای قانون هوای پاک فراهم شود.