فقه مقاومت؛ تبیین دو مبنای اصلی وجوب دفاع در برابر دشمنان اسلام

به گزارش خبرگزاری تسنیم، کرسی علمی - ترویجی با موضوع «المبنی الفقهی للمقاومه من حیث الباعث» امروز یکشنبه، 16 شهریور، به همت کمیته دستگاهی کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد، مناظره، نوآوری، ترویجی و آزاداندیشی مجتمع حوزوی امام رضا (ع) و در پژوهشکده فقه و علوم انسانی، برگزار شد.

حجت‌الاسلام احمد شفیعی‌نیا، سرپرست پژوهشکده فقه و علوم انسانی امام رضا (ع)، در این نشست به عنوان ارائه‌دهنده، بر این نکته تأکید کرد که فقه اسلامی تنها به ظاهر افعال مکلف بسنده نمی‌کند، بلکه «باعث و انگیزه» در ارزش‌گذاری و مشروعیت‌بخشی به اعمال، نقشی تعیین‌کننده دارد.

او مقاومت را نمونه‌ای بارز از این قاعده دانست و خاطرنشان کرد: مقاومتی که بر اساس تکلیف شرعی و اطاعت از خداوند صورت گیرد، از حیث ارزش و مشروعیت با مقاومتی که ریشه در عصبیت یا منافع شخصی دارد، تفاوتی بنیادین دارد.

شفیعی‌نیا با اشاره به اینکه پیش از ورود به اصل بحث باید به چند نکته مقدماتی توجه کرد، تصریح کرد: دشمنان ما با بهره‌گیری از برخی مباحث فقهی و عناوین اسلامی می‌کوشند اسلام را به نقد بکشانند و زمینه اسلام‌هراسی را فراهم آورند، در حالی‌که این تحلیل‌ها عموماً ناپخته و مبتنی بر برداشت‌های ناقص است.

او با تأکید بر اینکه یکی از محورهای مورد سوءاستفاده دشمنان، موضوع جهاد و مقاومت است، اظهار کرد: آنان اسلام را دینی خشونت‌طلب معرفی می‌کنند، در حالی که نگاه‌های اسلامی، خصوصاً در فقه و کلام، سرشار از رحمت و رعایت حقوق انسان‌ها و حتی محیط زیست است؛ به گونه‌ای که حتی در شرایط جنگ نیز مقررات و محدودیت‌هایی برای حفظ جان مردم، اموال عمومی و اسرای جنگی وجود دارد.

شفیعی‌نیا با بیان اینکه در دهه‌های اخیر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی جریان اسلام‌هراسی و شیعه‌هراسی کم‌رنگ‌تر شده است، گفت: اعتماد جهانی نسبت به اسلام و مسلمانان افزایش یافته و نمود آن را می‌توان در حضور گسترده مردم جهان در حمایت از مظلومان، به‌ویژه در غزه مشاهده کرد.

سرپرست پژوهشکده فقه و علوم انسانی امام رضا (ع)، با اشاره به مراتب مختلف مقاومت افزود: مقاومت در سه سطح قابل تبیین است؛ نخست، حفظ اصل اسلام و دین خدا؛ دوم، حفظ کشورهای اسلامی و سرزمین‌های مسلمانان؛ و سوم، دفاع از حقوق و عزت مسلمانان در سطح جهانی. وی تأکید کرد که در هر یک از این مراتب، مقاومت دارای خاستگاه و ادله خاص خود است و وجوب آن بر اساس منابع فقهی مشخص می‌شود.

او با طرح این پرسش که «فقها چرا مقاومت را واجب می‌دانند و چه ملاکی موجب می‌شود ترک آن گناه محسوب شود؟» تصریح کرد: در میان فقها دو نگاه اصلی وجود دارد؛ یکی اینکه مقاومت به دلیل اختلاف اعتقادی با کفار واجب می‌شود و دیگر آنکه مقاومت برای حفظ کشورها، حقوق و عزت مسلمانان در برابر تهدیدات خارجی ضرورت می‌یابد.

او با بیان اینکه مبنای نخست مقاومت، اعتقادی است، توضیح داد: مسلمانان با کفار وارد جنگ یا مقاومت می‌شوند نه لزوماً به دلیل تعرض عملی، بلکه به سبب تفاوت بنیادی در اعتقادات، و هدف نهایی آن برقراری توحید و حاکمیت اسلام است.

او با اشاره به مبنای دوم مقاومت خاطرنشان کرد: خداوند اختیار اعتقاد را برای انسان‌ها آزاد گذاشته و مسلمانان موظف به اجبار دیگران نیستند؛ اما زمانی که دشمنان به حدود اسلامی تعرض کنند، پاسخ به تجاوز ضرورت شرعی دارد و تخلف از آن گناه کبیره محسوب می‌شود.

شفیعی‌نیا با اشاره به نمونه‌هایی از فقهای بزرگ شیعه و اهل سنت، تأکید کرد: در میان علمای گذشته شیعه غالباً مبنای نخست، یعنی مقاومت به دلیل اختلاف اعتقادی، مورد توجه بوده است؛ در حالی که در میان معاصرین شیعه بیشتر مبنای دوم، یعنی لزوم دفاع در برابر تجاوز عملی، برجسته شده است.

او با بیان اینکه اسلام همواره اصل همزیستی مسالمت‌آمیز را مدنظر داشته، تصریح کرد: مسلمانان موظف‌اند با دیگر ملت‌ها تعامل اقتصادی، فرهنگی و سیاسی داشته باشند و تنها در صورت تجاوز عملی دشمن، پاسخ دفاعی و مقاومت واجب خواهد بود.

او در پایان با تأکید بر اینکه تجربه تاریخی و منابع فقهی نشان می‌دهد مقاومت همواره بر دو مبنا شکل گرفته است، خاطرنشان کرد: چه بر اساس اختلاف اعتقادی و چه بر پایه مقابله با تجاوز عملی، دفاع از اسلام، حقوق مسلمانان و مرزهای شرعی محور اصلی وجوب مقاومت در فقه اسلامی است.

پس از ارائه، حجت‌الاسلام احمد فرزین‌فر، معاون پژوهش پژوهشکده فقه و علوم انسانی، به نقد و تحلیل دیدگاه‌ها پرداخت و با طرح پرسش‌های روش‌شناختی، زمینه گفت‌وگوی علمی را فراهم کرد. مدیریت جلسه نیز بر عهده یوسف‌رضا زارع ایوکی بود.

این نشست با استقبال پژوهشگران و علاقه‌مندان همراه شد و در پایان، فرصتی برای پرسش و پاسخ حضار فراهم شد.