فیلترشکن‌ها حریم خصوصی کودک ایرانی را نقض می‌کند!

گسترش بدون تعریف فیلترینگ (چه در سطح داخلی و چه بین‌المللی) موجب نصب فیلترشکن روی گوشی افراد بالغ به‌خصوص کودکان نسل زِد و آلفا شده است. استفاده از فیلترشکن برای کودکان و نوجوانانی که درک درستی از این ابزارها ندارند، آسیب‌هایی به‌شدت مخرب را به‌همراه دارد. کودکان کنجکاو هستند و رفع سوالات و مجهولات ذهنی‌شان به‌شکل نادرست، برایشان مشکلاتی را به بار می‌آورد. در این شرایط فرد آگاه با علم به این‌که فیلترینگ، محتوای نامناسب را از دسترس خارج کرده است، به‌سراغ آن‌ها نمی‌رود. اما کودکی که شناخت زیادی نسبت به دنیای اطرافش ندارد و کنجکاوی زیادی دارد، به احتمال زیاد به دنبال کشف ناشناخته‌ها خواهد رفت.

به‌زعم کلیه‌ی کارشناسان حقوق کودک در کنار تمام پیامدهای منفی فیلترینگ و استفاده از فیلترشکن‌ها معطوف می‌شود به موضوع بلوغ زودرس. مهم‌ترین پیامد حضور فیلترشکن‌ها روی گوشی کودکان، دیدن محتوایی است که ذهن کم تجربه و کم اطلاعات آن‌ها به‌هیچ وجه آمادگی تحلیل آن را ندارد. این محتوا می‌تواند بلوغ زودرس و بیداری جنسی را برای کودکان و نوجوانان کم سن و سال به‌همراه داشته باشد. حقوق کودکان در فضای مجازی دارای مصادیق متعددی می‌باشد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: حق بر آموزش، حق بر امنیت، حق بر بازی، حق بر حریم خصوصی و حق برخورداری از حمایت های اجتماعی بعد از بزه‌دیدگی است. حریم خصوصی کودکان زمانی در معرض تهدید قرار می‌گیرد که اطلاعات شخصی آنان از طریق اینترنت به صورت خودکار یا از طریق نرم افزارهای جاسوسی جمع آوری شود و یا خود به‌صورت داوطلبانه آن‌ها را در اختیار سایت‌ها یا افراد دیگر قرار دهند. این اطلاعات می‌تواند طیف متنوعی از داده‌های رایانه‌ای را شامل شود. انتشار این اطلاعات همچون انتشار عکس و فیلم خصوصی کودکان گاهی می‌تواند آن چنان تأثیرات مخربی بر روح و روان آن‌ها وارد آورد که جبران خسارات وارده ممکن نباشد. بنای حریم خصوصی هر فرد تأمین آرامش، امنیت و حفظ کرامت اوست و در آیات قرآن نیز به حفظ حریم خصوصی هر فرد و نفی هتک آن تأکید شده است. در آیه‌ی 30 سوره‌ی بقره و آیه‌ی 70 سوره‌ی اسراء، انسان را به‌عنوان اشرف مخلوقات تلقی کرده است که می‌بایست از حریم او حفاظت شود و تصرف در حدود شخصی و خصوصی او با کرامت، امنیت، آرامش، عزت و احترام او منافات دارد و خداوند آن را منع کرده است.

نظریه‌ی عمومی شماره‌ی 25 کمیته حقوق کودک ملل متحد نیز طی مواد 67 الی 78 به بررسی اهمیت حفظ این حق برای کودکان به‌ویژه در تعامل با فضای مجازی پرداخته است. طی این مواد کمیته تصریح کرده است که حق کودک بر حفظ حریم شخصی خود حقی اساسی جهت حفظ کرامت و حیثیت و آزادی او است که نه تنها نباید توسط تجار و دیگر عاملان تولید محتوا در فضای مجازی سلب شود بلکه دولت‌ها و خانواده‌ها نیز بدون کسب رضایت کودک و مگر در شرایط بسیار ضروری حق مداخله و نقض این حق کودک را به واسطه انجام فعالیت‌هایی نظیر بررسی اطلاعات آنان و دیگر داده‌ها ندارند. به همین ترتیب عاملان تولید محتوا و خدمات در فضای مجازی نیز نباید اقدام به نقض این حق کودک به واسطه پردازش پنهانی اطلاعات آنان کنند.

اولین پیامد بسیار مخرب حضور فیلترشکن‌ها در تبلت کودکان گشودن پنجره محتوایی است که ذهن کم سن و سال آن‌ها به‌هیچ وجه آمادگی تحلیل درون مایه آن را ندارد! به‌نحوی که خیلی زود می‌تواند بلوغ زودرس جنسی را برای کودکان و نوجوانان کم سن و سال به‌همراه داشته باشد. این کارشناسان منزوی شدن کودکان و نوجوانان نسل زِد و آلفا را پیامد دیگر این مسأله می‌دانند. چرا که آن‌ها در مواجهه با این محتواهای هنجارشکنانه احساس نوعی سردرگمی و شاید گناه می‌کنند و همین مسأله باعث درگیری های ذهنی بیهوده در میان آنان می‌شود. درگیری‌هایی که در اولین گام تأثیرات خود را بر کیفیت تحصیلی و روابط اجتماعی کودکان نشان می‌دهد. مواجهه کودکان با این محتواها حتی می‌تواند منجر به بروز خشونت‌های کلامی و عملی در رفتار آنها شود. کلیه‌ی این موضوعات به‌دلیل آن است که ذهن آن‌ها توانایی ادراک و تحلیل مجازی بودن به تعبیری غیر واقعی بودن چنین محتوایی را ندارد. این اتفاق در شرایطی برای کودکان و نوجوانان ایرانی رخ می‌دهد که در بسیاری از کشورهای دیگر والدین نظارت قابل توجهی بر اپلیکیشن‌های نصب شده بر روی گجت‌های فرزندان خود دارند. مهم‌تر آن‌که در این کشورها دایره‌ی فیلترینگ آنقدر گسترده نیست که کاربران برای دسترسی به هر منبع مجازی، نیاز به نصب برنامه‌های عبور از محدودیت‌ها داشته باشد. به‌راستی می‌بایست به فکر حمایت و تحقق حقوق کودکان نسل زِد و آلفا در کشورمان باشیم و اینده کودکان کشور عزیزمان ایران، برایمان مهم باشد و این را هم فراموش نکنیم که نقش رییس‌جمهور و تصمیمات دولت او در اینده‌ی کودکان سرزمینمان ایران بسیار تاثیرگذار است، تصمیماتی همچون؛ حل موضوع فیلترینگ گستده و بدون تعریف در کشور.

* مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان