مهارت‌های زندگی؛ زیربنای تربیت نسلی تاب‌آور و خلاق
به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران، امروزه مهدکودک‌ها دیگر صرفاً محل نگهداری کودکان نیستند؛ آنها کارگاه تجربه‌ی زندگی هستند که کودکان در آن یاد می‌گیرند چگونه با جهان اطرافشان ارتباط برقرار کنند. در شرایطی که امروزه جامعه با چالش‌های متعددی از جمله افزایش آسیب‌های اجتماعی، فشارهای روانی و تغییرات سریع فرهنگی روبه‌رو است، آموزش مهارت‌های زندگی در سنین پایین به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است.
کارشناسان تعلیم و تربیت، روان‌شناسان و مربیان مهدکودک‌ها همگی بر این باورند که مهارت‌های زندگی همچون نقشه راهی برای رشد سالم فردی و اجتماعی کودکان عمل می‌کند.
دکتر سپیده تاشَک، روانشناس دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی اهمیت آموزش مهارت‌های زندگی را از چند منظر مورد تأکید قرار می‌دهد. او می‌گوید در سنین پیش‌دبستانی مغز کودک در مرحله‌ای از رشد سریع قرار دارد و هر تجربه آموزشی می‌تواند تأثیری ماندگار بر آینده او بگذارد. به گفته او، آموزش مهارت‌هایی مانند خودآگاهی، کنترل هیجانات، همدلی و حل مسئله در این دوره موجب تقویت عملکردهای اجرایی مغز همچون تمرکز، برنامه‌ریزی و انعطاف‌پذیری شناختی می‌شود. این مهارت‌ها به نوعی زیرساخت یادگیری‌های بعدی کودک محسوب می‌شوند.
از نگاه این کارشناس، مهارت‌های زندگی نه‌تنها در رشد شناختی و عاطفی فرد نقش دارند، بلکه از بروز بسیاری از آسیب‌های روانی و اجتماعی نیز پیشگیری می‌کنند. دکتر تاشَک تأکید می‌کند: «کودکانی که از همان سال‌های اولیه زندگی یاد می‌گیرند چگونه احساسات خود را مدیریت کنند یا در موقعیت‌های دشوار تصمیم‌گیری سالم داشته باشند، در آینده کمتر با مشکلاتی چون اضطراب، پرخاشگری یا رفتارهای پرخطر روبه‌رو خواهند شد».
تسهیل تعاملات اجتماعی نیز یکی دیگر از فواید آموزش مهارت‌های زندگی است. مهدکودک نخستین محیط اجتماعی خارج از خانه است و کودکان در آن با همسالان و مربیان خود تعامل می‌کنند. دکتر تاشَک می‌گوید: «آموزش همکاری، گوش دادن فعال و احترام به تفاوت‌ها در مهدکودک، زیربنای شکل‌گیری روابط اجتماعی سالم در آینده است». به باور این کارشناس، مهارت‌های زندگی همچنین به تقویت استقلال و اعتماد به نفس کودکان کمک می‌کنند. او توضیح می‌دهد: «کودکی که یاد می‌گیرد مسئولیت کارهای شخصی خود را بپذیرد، احساس کفایت بیشتری پیدا می‌کند. این احساس، پایه‌ای برای شکل‌گیری عزت‌نفس سالم و استقلال در زندگی آینده است.»
نقش مهدکودک‌ها در آمادگی برای مدرسه و زندگی آینده نیز بسیار پررنگ است. مهارت‌هایی مانند مدیریت زمان، صبر و پشتکار موجب می‌شود کودکان با آمادگی بیشتری وارد مدرسه شوند و در سال‌های بعدی زندگی با آمادگی بهتر با چالش‌ها مواجه گردند.
نقش روان‌شناسان و مشاوران
یکی دیگر از محورهای مهم که دکتر سپیده تاشَک بر آن تأکید دارد، حضور روان‌شناسان در مهدکودک‌هاست. او معتقد است که روان‌شناسان رشد کودک می‌توانند برنامه‌هایی متناسب با مراحل رشد ذهنی، اجتماعی و عاطفی کودک طراحی کنند. همچنین مشاوران می‌توانند در شناسایی زودهنگام مشکلات رفتاری یا روانی کودکان و ارائه راهکارهای مناسب به خانواده‌ها نقش اساسی ایفا کنند. علاوه بر این، روان‌شناسان با برگزاری کارگاه‌هایی برای مربیان و والدین، آگاهی آنها را درباره شیوه‌های درست تربیت فرزندان‌شان افزایش می‌دهند. به گفته دکتر تاشَک، حضور روانشناس در مهدکودک نه یک امکان، بلکه یک ضرورت برای تضمین رشد سالم روانی، اجتماعی و شناختی کودکان است.
اهمیت آگاهی والدین
آموزش مهارت‌های زندگی تنها در مهدکودک اتفاق نمی‌افتد، بلکه باید در خانه نیز ادامه یابد. والدینی که با این مهارت‌ها آشنا هستند، می‌توانند آنها را در زندگی روزمره به فرزندان‌شان منتقل کنند. دکتر تاشَک در این باره می‌گوید: «اگر والدین خودشان مدیریت احساسات، حل مسئله یا ارتباط مؤثر را تمرین کنند، کودکان به صورت عملی این رفتارها را فرا می‌گیرند. والدین آگاه می‌توانند از بروز مشکلات روانی و رفتاری در فرزندان جلوگیری کنند، اعتماد به نفس و استقلال کودکان را تقویت کنند و محیطی امن و حمایت‌گر برای رشد آنها فراهم سازند. در واقع آموزش والدین در حوزه مهارت‌های زندگی باید یکی از اولویت‌های اصلی نظام تربیتی کشور باشد».
دیدگاه‌های میدانی مربیان مهدکودک و پیش‌دبستانی
در کنار نظرات کارشناسی، تجربه مدیران مهدکودک‌ها نیز اهمیت زیادی دارد.
الهه عطایی، مدیر مهدکودک با 15 سال سابقه کار در این حوزه معتقد است که آموزش مهارت‌های زندگی باید از طریق بازی و فعالیت‌های جذاب به کودکان ارائه شود. او می‌گوید: «تمامی مهارت‌های زندگی در مجموعه ما در قالب بازی‌های آموزشی، قصه‌گویی، عروسک‌ها و گروه موسیقی به کودکان آموزش داده می‌شود». عطایی توضیح می‌دهد که اگرچه داشتن مدرک آموزش مهارت‌های زندگی برای مربیان همیشه برای او شرط اصلی استخدام نبوده است، اما ویژگی‌هایی مانند عشق به کار با کودک، صبر، سلامت روان و خلاقیت در آموزش نقش کلیدی در استخدام آنها داشته است.
فاطمه حسین‌پناهی، دیگر مدیر مهدکودک و پیش‌دبستانی با 14 سال سابقه کار در این حوزه نیز بر ضرورت آموزش مهارت‌های زندگی تأکید می‌کند. او می‌گوید: «وقتی کودکی یاد می‌گیرد به علامت استاندارد روی کالاها توجه کند یا تشخیص بدهد که وایتکس یک ماده شیمیایی خطرناک است، این نتیجه آموزش مهارت‌های زندگی در مهدکودک است». به گفته او، مهارت‌هایی نظیر ارتباط مؤثر، مدیریت استرس و همدلی در قالب فعالیت‌های گروهی به کودکان منتقل می‌شوند.
بستر قانونی و وضعیت مهدهای کودک در ایران
بر اساس آیین‌نامه اجرایی شیرخوارگاه‌ها و مهدکودک‌ها، این مراکز نه‌تنها وظیفه نگهداری، بلکه مسئولیت آموزشی و تربیتی نیز بر عهده دارند. آیین‌نامه تأکید دارد که مدیران و مربیان باید شرایط خاصی از جمله سلامت جسم و روان، تحصیلات مرتبط و تجربه کاری داشته باشند. این قوانین نشان می‌دهد که نگاه رسمی به مهدکودک‌ها به‌عنوان محیطی آموزشی و پرورشی تثبیت شده است. با این حال، وضعیت کنونی مهدهای کودک در ایران چالش‌هایی نیز دارد. در سال‌های اخیر تقاضا برای اخذ مجوز مهدکودک افزایش یافته است، به‌ویژه در کلان‌شهرها که اشتغال والدین بیشتر است. اما همچنان در برخی مناطق نگرش منفی نسبت به فرستادن کودک به مهدکودک وجود دارد. کارشناسان معتقدند که باید این نگاه تغییر کند، زیرا مهدکودک فرصت مناسبی برای پرورش مهارت‌ها و استعدادهای کودکان است.
در پایان باید گفت آموزش مهارت‌های زندگی در مهدکودک‌ها یک انتخاب لوکس یا جانبی نیست، بلکه ضرورتی بنیادی برای رشد سالم فردی و اجتماعی کودکان است. ترکیب دانش علمی، تجربه مربیان و حمایت والدین می‌تواند محیطی غنی و حمایت‌گر برای پرورش نسل آینده ایجاد کند. مهدکودک‌ها، به‌عنوان کارگاه تجربه‌ی زندگی، نقشی تعیین‌کننده در آینده جامعه ایفا می‌کنند.
