نظر مراجع تقلید درباره چگونگی رؤیت هلال ماه شوال

روز یکشنبه 11 اردیبهشت برابر با 29 ماه رمضان، زمان شکار هلال ماه شوال است. به لحاظ علمی و جوی، هلال ماه‌نو در شامگاه روز یکشنبه 11 اردیبهشت 1401 در هیچ نقطه از ایران (و حتی کشور‌های خاورمیانه) با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود. برای دیدن آن علاوه بر داشتن تلسکوپ یا دوربین دوچشمی قوی؛ به رصدگاه مناسب، وضعیت جوی خوب و مهارت بالای رصدگر نیاز است.

مطابق احادیث معصومین (ع)، آغاز و پایان ماه مبارک رمضان، باید با «رؤیت هلال» باشد؛ بعد از به وجود آمدن ابزار‌های نجومی، این مسئله مطرح شد که آیا رؤیت ماه با تلسکوپ یا دوربین نجومی نیز «رؤیت» محسوب می‌شود؟ بنابراین، فقها به لحاظ استفاده از ابزار نجومی، دو نظر دارند:

برخی از فقها و مراجع عظام تقلید معتقدند که رویت ماه نو حتماً باید با چشم غیر مسلح انجام بگیرد؛ در حالی که گروهی دیگر استهلال ماه با چشم مسلح و دوربین و تلسکوپ را نیز کافی می‌دانند.

آن عده از مراجع تقلید که رؤیت با ابزار را معتبر می‌دانند، عبارتند از آیات عظام سید علی خامنه‌ای، حسین نوری همدانی، سید کاظم حسینی حائری، عباس محفوظی، مرحوم محمدتقی بهجت، مرحوم محمد فاضل لنکرانی، مرحوم سید محمود هاشمی شاهرودی (جناب شاهرودی، فقط رؤیت با دوربین‌های متعارف را مجاز می‌دانست، نه تلسکوپ را).

اما اکثر فقها و مراجع تقلید، فقط رؤیت با چشم را معتبر می‌دانند. مانند آیات عظام مرحوم سید روح‌الله خمینی، سید علی سیستانی، مرحوم لطف‌الله صافی گلپایگانی، حسین وحید خراسانی، ناصر مکارم شیرازی، سید موسی شبیری زنجانی، سید محمدسعید حکیم، سید محمدتقی مدرسی، مرحوم سید ابوالقاسم خویی، مرحوم محمدعلی اراکی، مرحوم سید محمدرضا گلپایگانی، مرحوم سید محمد صدر.

برای نمونه چند استفتاء از مراجع تقلید را در این خصوص بخوانید:

آیت‌الله خامنه‌ای: رؤیت ماه با وسیله، فرقی با رؤیت به طریق عادی ندارد و معتبر است. ملاک آن است که عنوان رؤیت محفوظ باشد. پس رؤیت با چشم و با عینک و با تلسکوپ محکوم به حکم واحدند؛ اما در مورد انعکاس به رایانه که در آن صدق عنوان رؤیت معلوم نیست محل اشکال است.

آیت‌الله سیستانی: میزان رؤیت هلال ماه نو، دیدن آن با چشم عادی غیر مسلح است.

حضرت آیت‌الله‌العظمی شبیری زنجانی: طبق نظر معظم له، ملاک برای اثبات شروع ماه قمری، دیده شدن ماه شوال با چشم عادی است؛ بنابراین اگر برای هر کدام از مقلدین، قابلیت رؤیت هلال ماه با چشم عادی، آن هم برای منطقه مکلف و ارتفاعات نزدیک و طبق گزارش‌های قابل اعتماد، ثابت شود، عید فطر برای آن‌ها ثابت شده است.

آیت الله جوادی آملی: حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی در معیار تحقق اول ماه قمری در توضیح المسائل خود بیان می‌دارند: معیار اول ماه قمری آن است که 1. فاصله و نسبت ماه و آفتاب، 2. [فاصله و نسبت] ماه و زمین و 3. مجموع دو نسبت یاد شده به قدری باشد که رؤیت ماه به صورت عادی امکان‌پذیر باشد. آنچه طریق ثبوت اول ماه است امکان دیدن با چشم غیر مسلح است و آنچه موضوع اصیل [اول ماه] است تحقق نسبت‌های سه گانه است.

آیت الله سبحانی: در رؤیت هلال، چشم مسلح کافی نیست و باید رؤیت با چشم غیر مسلح باشد، ولی اگر با چشم مسلح جای هلال معین شود و سپس با چشم غیر مسلح دیده شود کافی است.

علت اختلاف در رویت هلال ماه این مسئله است که اگر در شهر یا منطقه‌ای ماه دیده شد برای کدام شهر‌ها و مناطق اول ماه ثابت می‌شود، در این خصوص برخی مراجع تقلید از جمله مرحوم آیت الله بهجت و آیت الله سیستانی بر این باورند که اگر ماه در شهری دیده شود تنها در آن شهر و شهر‌هایی که هم افق با آن باشند، اول ماه ثابت می‌شود.

برخی دیگر مانند آیت‌الله تبریزی و آیت‌الله خویی بر آنند که اگر در شهری ماه دیده شود در تمام شهر‌هایی که در شب با این شهر مشترک هستند (یعنی اول شب یکی آخر شب دیگری است) اول ماه ثابت می‌شود.

تفاوت فتوا‌ها مختص به علمای شیعه نیست و در بین فقهای اهل سنت نیز اختلافاتی وجود دارد، اما علمای اهل سنت در مورد تشخیص اول ماه اهمیت بسیار زیادی به حکم حاکم می‌دهند. به طوری که عده‌ای از آن‌ها به حکم حاکم اصالت داده و حجیت را تنها از آنِ حکم حاکم دانسته اند و دیگر راه‌های اثبات هلال را در صورتی حجت دانسته‌اند که حاکم آن را تأیید نماید.