نوروزخوانی؛ آیین ایرانی که به استقبال بهار می‌رود

سوفیا منشی پور، نویسنده و پژوهشگر، درمورد آیین نوروزخوانی در ایران بیان کرد: نوروزخوانی از آیین‌های موسیقایی دیرینه‌ی ایران‌زمین است که قدمت آن به پیش از اسلام می‌رسد و در همه‌ی مناطق ایران رواج داشته‌است. امروزه آیین‌های «تکم‌گردانی» در آذربایجان، «عروس گوله» در گیلان و آیین‌هایی از این دست در مازندران و برخی از شهرهای حاشیه‌ی البرز، در نیمه دوم اسفندماه، همچنان برگزار می‌شوند. نوروزخوانان در این روزها با کوله‌پشتی بر پشت، در شهر و روستاها می‌گردند و با اشعاری آهنگین، آمدن بهار و نوروز را به مردم نوید می‌دهند و از آنان، مژدگانی و عیدی دریافت می‌کنند.

این پژوهشگر بیان کرد: خاستگاه آیین دیرینه‌ی نوروزخوانی را مناطق البرز شمالی معرفی می‌کنند. امروزه نوروزخوانی گاه به‌صورت نمادین به نمایش درمی‌آید؛ اما همچنان در برخی از روستاهای دورافتاده‌ی گیلان و مازندران، الموت و طالقان، این آیین تقریباً با همان سبک‌وسیاق گذشته و گاه با تغییرات امروزی اجرا می‌شود.

او با اشاره به ثبت آیین نوروزخوانی استان گلستان در فهرست میراث ناملموس ایران ادامه داد: آیین نوروزخوانی استان گلستان نیز، در سال 1396 خورشیدی، در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسید. نوروزخوانی، با نام‌های دیگری چون «نوروز نوسال»، «امام خوانی»، «ساونگ‌خوانی»، «بهارخوانی»، «نوروزنامه» و «تعزیه‌ی بهاری» نیز شناخته می‌شود.

منشی پور تصریح کرد: نوروزخوانی را میراث موسیقی پیش از اسلام می‌دانند که با ستایش اهورامزدا، توصیف طبیعت و زیبایی بهار و ستایش شاهان و امیران همراه بود. پس از اسلام، این آوازهای بهاری با مفاهیم مذهبی و روایات اسلامی و به‌ویژه مذهب شیعه عجین شد و پس از ستایش خدا، مدح ائمه‌ی معصومین (ع) در مضمون اشعار قرار گرفت. اشعاری که به زبان فارسی یا گویش‌های محلی و با ترجیع‌بند خوانده می‌شود و شیوه‌ی اجرای آن در نقاط مختلف ایران با یکدیگر تفاوت دارد. نوروزخوانی‌ها اغلب، ریتم شادی دارند، اما در زمان‌هایی که نوروز با ماه‌های محرم و صفر مصادف می‌شود، نوروزخوانی‌ها حزن‌انگیز می‌شوند. این پژوهشگر ادامه داد: نوروزخوانان، گاه به‌تنهایی، و اغلب به صورت دونفره یا سه و چهارنفره به اجرای این مراسم می‌پردازند و هریک وظیفه‌ای را بر عهده می‌گیرند؛ برای نمونه، معمولاً یکی از اعضای گروه آواز می‌خواند، دیگری ساز می‌زند و بخش پاسخ یا ترجیع‌بند اشعار را با خواننده همراهی می‌کند و نفر سوم «کوله‌کش» یا «بارکش» است که با کیسه‌ای بر پشت یا در دست، هدایا را با خود حمل می‌کند. آن ها با همراهی یکدیگر به درِ خانه‌ها می روند و با اطلاعاتی که پیش‌تر، از صاحب‌خانه کسب کرده‌اند، نام او را صدا می‌زنند و ستایش پروردگار و نوید آمدن سال نو، درخواستِ انعام و عیدی می‌کنند. چنان چه عیدی را از صاحب‌خانه دریافت کنند، با ابیاتی آهنگین دعاگوی او می‌شوند و در غیر این صورت، با اشعار گله‌آمیز منزل وی را ترک و به خانه‌ای دیگر مراجعه می‌کنند. صاحب‌خانه‌ها نیز اغلب با دادن مقداری پول، شیرینی، گردو، تخم‌مرغ، برنج، نخود و کشمش یا اجناس دیگر، از پیام‌آوران بهار، استقبال می‌کنند. این پژوهشگر افزود: امروزه، شیوه‌ی سنتی نوروزخوانی تا حدود زیادی تغییر یافته‌است و معمولاً شکل غیرآیینی آن با تغییر حالت و ساختارِ اجرا به نمایش درمی‌آید که بیشتر جنبه‌ی نمادین یا سرگرمی دارد. از دوستانی که به این بحث علاقه دارند دعوت می‌کنم گفت‌وگوی استاد «هوشنگ جاوید»، پژوهشگر موسیقی نواحی ایران را بخوانند و با نکته‌های بیشتری در این زمینه آشنا شوند.