نگاهی به یک برنامه سینمایی فلسفی /«امتداد» به دنبال چیست؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، برنامه تلویزیونی «امتداد» با نگاهی کلی به اندیشه‌های غرب و شرق، به بررسی اندیشه‌ای و فلسفی حوزه‌های مختلف فرهنگ عامه در 26 قسمت 55 دقیقه تولید شده و هر هفته جمعه‌ها ساعت 16 از شبکه چهار سیما روی آنتن می‌رود. این برنامه تلویزیونی محصول مرکز سیمرغ است که آن را مهدی انصاری تهیه و کارگردانی کرده است.

احسان حجتی سرپرست گروه نویسندگان برنامه تلویزیونی «امتداد» در گفتگو با خبرنگار تسنیم، درباره چگونگی پیوستن خود به این پروژه بیان کرد: مهدی انصاری کارگردان و تهیه‌کننده «امتداد» طرح یک برنامه را برای من تعریف کرد که روی آن کار می‌کرد و از من خواست به این برنامه ملحق شوم. موضوع و سطح محتوای برنامه عاملی بود که مرا جذب آن کرد چراکه فضای رسانه‌ای امروز ما خالی از محتواست. حال این برنامه هم انفجار محتوا بود، برای همین برای آدمی مثل من، بسیاری از مباحثی که برای اجرایی شدن هرکدامشان در رسانه باید کلی نذر می‌کردیم، تجمیع آن‌ها کنار هم یک شرایط جذاب را رقم زده بود.

وی ادامه داد: ابتدا قرار بود که به عنوان کارشناس دوم در برنامه حضور پیدا کنم اما در جلسات زیادی که با مهدی انصاری کارگردان برنامه داشتیم به این جمع‌بندی رسیدیم که بهتر است برای هر برنامه یک فرد مرتبط با موضوع مورد نظر که علاقه زیادی هم به آن دارد، بیاوریم که هر قسمت حس بهتری ایجاد کند تا صرفاً یک برنامه تحلیلی و کارشناسی باشد. همچنین خودم هم ترجیح دادم به عنوان نویسنده برنامه فعالیت کنم، چرا که حجم بالای داده‌ها و اطلاعات برنامه نیاز بود ساده‌سازی شود تا قوام بیشتری برای درک مخاطب ایجاد کند.

سرپرست گروه نویسندگان برنامه تلویزیونی «امتداد» درباره همکاری خود با مهدی انصاری کارگردان این اثر گفت: این اولین همکاری ما با هم بود. پیش از این با هم آشنایی داشتیم اما تا این برنامه فرصت نشده بود با هم در یک پروژه همکاری کنیم. در کارهای رسانه‌ای معمولاً افراد، صرفاً یک فعالیت حرفه‌ای دارند و کم پیش می‌آید کسی درباره محتوای جاری در پروژه سررشته داشته باشد. اما مهدی انصاری خودش یک آدم محتوایی است. همکاری با کسی که به جز فرم، محتوا را هم بفهمد، بسیار لذت‌بخش است چون لازم نیست وقت‌مان را صرف توضیح بدیهیات محتوایی کنیم و چالش‌هایمان فقط بر سر بهتر ارائه کردن محتواست.

وی یادآور شد: به شخصه با آدم‌هایی می‌توانم تعامل کنم که اهل تعامل باشند. مهدی انصاری ذهن باز و روشنی دارد و در هر جای کار پذیرای ایده تازه برای بهتر شده کار است. ما حتی زمانی که یک آیتم در حال تدوین نهایی بود، باز هم اگر به یک ایده بهتر برای ارائه درست‌تر موضوع می‌رسیدیم، متن را اصلاح می‌کردیم. اینکه یک کارگردان و تهیه‌کننده پذیرای تغییرات باشد، اتفاقی است که به جرعت می‌توانم بگویم محال است. ما در هیچ کجای کار سر محتوا چالشی نداشتیم و نظراتمان سر تک‌تک موضوعات نزدیک بود. تنها چالش ما بر سر نحوه ارائه و زاویه دید در روایت متن‌ها بود که در نهایت بهترین انتخاب‌ها برای نوشتن درنظر گرفته شد.

حجتی در ادامه صحبت‌های خود با اشاره به اینکه به جز تیم نویسندگی، سردبیر، کارگردان و میهمان نیز کسانی بودند که با آنها سروکار داشته است، عنوان کرد: اینکه سردبیر از برنامه چه می‌خواهد، مهمان چه فضا و حرف‌هایی دارد و در نهایت کارگردان چگونه می‌خواهد بین مباحث مختلف اتصال ایجاد کند، چالشی بود که پیش از برنامه داشتم. وقتی هم که تیم نویسندگان تشکیل شد، هر کدام از نویسندگان فضای ذهنی خودشان را داشتند. تنوع زیاد موضوعی و محتوایی برنامه امکان اینکه همه روی همه موضوعات تسلط داشته باشند را غیرممکن می‌کرد.

وی افزود: با آقای انصاری تصمیم گرفتیم با توجه به طراحی محتوایی که بعد از گفتگو با کارشناسان هر قسمت شد، حدود آیتم‌ها را تعیین و نوشتن نهایی آنها را به بعد از اتمام ضبط منتقل کنیم. برای همین با تیم نویسندگان خروجی هر قسمت را تماشا می‌کردیم که انسجام موضوعی و لحنی هر قسمت به دست بیاید. سپس هر کدام از نویسندگان، آیتم‌هایی را که با آن ارتباط بیشتری برقرار میکرند، برای نوشتن برمی‌گزیدند. با این روش، هر کسی متنی را می‌نوشت که با محتوایش بیشتر مانوس بود و ارتباط میگرفت.

سرپرست گروه نویسندگان برنامه تلویزیونی «امتداد» در پاسخ به این سؤال که آیا تعدد نویسندگان اختلالی در کارش ایجاد می‌کرد یا خیر؟ و این همکاری چه مزیت‌ها و معایبی داشت؟ گفت: معمولاً برنامه‌سازان از تعدد نویسنده استقبال نمی‌کنند، چون کار چند دست میشود. بسیار سخت است که قلم‌ها را به هم نزدیک کنیم و خروجی کار یکپارچه باشد. کار سختی بود چون علاوه بر اینکه هرکدام از نویسندگان لحن و قلم متفاوتی داشتند، آیتم‌های هر برنامه نیز، محتوا و فضای مختلفی داشت.

حجتی ادامه داد: همین چالش، موقعیتی بود که آن را به فرصت تبدیل می‌کرد. سختی بازنویسی ارزشش را داشت که خروجی برنامه شبیه محتوای آن متنوع باشد اما با یک لحن مشترک. این کار با یک نویسنده امکان‌پذیر نیست. فضای نویسندگی گروهی یک چالش همیشگی است که قطعاً خروجی جذابی دارد اما معمولاً افراد از پذیرش آن سر باز می‌زنند. چون علاوه بر سختی مضاعف کار، ممکن است خروجی کار مطلوب نباشد.

وی تأکید کرد: ناگفته نماند که برخلاف فضای مرسوم در برنامه‌سازی که متن‌ها را بین نویسندگان از پیش تقسیم می‌کنند، اینجا ما جلسه گروهی داشتیم و بعد از دیدن قسمت‌های برنامه، هر کس آیتم و موضوعی را که به آن علاقه داشت و به او نزدیک بود، برای نوشتن انتخاب می‌کرد. خیلی وقت‌ها هم آیتم‌ها خریداری نداشت که در نهایت خودم عهده دار نوشتن آن‌ها می‌شدم.

سرپرست گروه نویسندگان برنامه تلویزیونی «امتداد» در پاسخ به این سؤال که در هر آیتم به صورت معمول درباره چه مسائلی صحبت می‌شود؟ عنوان کرد: در سنگین بودن محتوای این برنامه همین بس که هر کدام از آیتم‌ها در حالت عادی، زیر بنای یک برنامه یا یک مستند هستند. کنار هم قرار دادن مباحث سنگین در یک ساختار منسجم کاری بود که طراحی آن بسیار طاقت فرسا بود.

حجتی افزود: آرشیوی که برای هر آیتم در یک قسمت استفاده شد با آیتم دیگر همان قسمت متفاوت بود. همچنین 26 قسمت برنامه در کل حدود 130 آیتم را شامل شده است. ما سعی کردیم که این تفاوت محتوایی را در یک همسانی ساختاری پیاده کنیم به طوری که در ساختار روایی و فرمی کار تفاوتی ایجاد نشود. آیتم‌های این کار به ترتیب با معرفی پدیده شروع می‌شد و در ادامه تحلیل پدیده، توضیح زیرمتن‌ها، معرفی علل و معلول پدیده‌ها و در نهایت به تفسیر ماهوی پدیده می‌انجامید.

وی یادآور شد: ذکر این نکته خالی از لطف نیست که سطح اطلاعات برنامه و همچنین حجم داده‌ها بسیار بالاست. ما نمی‌توانستیم از گفتن آن‌ها و یا بیانش به همان غلظت صرف نظر کنیم. برای همین مباحث را با تمثیل‌های روایی و مصادیق تصویری جایگزین کردیم تا مخاطب ارتباط بهتری با مباحث پیدا کند.

سرپرست گروه نویسندگان برنامه «امتداد» درباره تجربه حضور خود در این برنامه گفت: این برنامه برای من به چند دلیل یک تجربه جذاب بود. اول اینکه مباحث گسترده و پراکنده‌ای داشت که تجمیع آن‌ها چالش سخت و جذابی بود. دوم اینکه پرداخت هر کدام از این مباحث به صورت مبسوط و تحلیلی شبیه به یک تحلیل شخصی از مطالبی بود که تا امروز از پژوهش‌های مختلف خوانده بودم. دلیل سوم من این است که محیطی شد برای تولید محتوا از اطلاعاتی که بیشتر ارزش کتابی داشتند یا جایشان در جلسه‌های تخصصی بود.

حجتی ادامه داد: چهارمین مورد برای من این بود که «امتداد» نشان داد می‌شود در فضای رسانه‌ای، با داده‌های سخت برنامه‌سازی و از محتواهای سنگینی که قابلیت تبدیل به برنامه‌های تلویزیونی را دارند، استفاده کرد اما خب کار سخت‌تر از برنامه‌های مرسوم می‌شود. چالش «امتداد» بیشتر برای من اثبات این بود که برنامه‌سازی میتواند پُرمحتوا باشد و همچنین دنیایی از مطالب وجود دارد که اغلب مخاطبان از آن بی‌اطلاع هستند.

وی در پاسخ به این سؤال که برای نگارش متن‌های این برنامه چه قدر تحقیق و پژوهش صورت گرفته و از چه منابعی استفاده شده است؟ تصریح کرد: پژوهش این برنامه چند ماه فشرده زمان برد. فصل مشترک همه پژوهش‌ها، مجموعه کتاب فلسفه پدیده‌ها بود که به زبان انگلیسی منتشر شده. این شاکله اصلی کار بود اما در کنار آن کتاب‌ها، مستند و مقالات مختلفی در حوزه‌های مرتبط با هر قسمت مورد مطالعه قرار گرفت که کار تیم پژوهش برنامه بود. اینجا جا دارد از تیم پژوهش این برنامه هم یاد کنیم که یکی از دلایل قوام این برنامه، تلاش‌های آنها در ارائه یک پژوهش منسجم و جامع منجر به شکل‌گیری این برنامه شد.

سرپرست گروه نویسندگان برنامه «امتداد» با بیان اینکه همه قسمت‌های این برنامه شاید برای همه مردم جذاب نباشد، مطرح کرد: درواقع هر قسمت از برنامه برای گروهی از مردم جذاب است. قسمت فوتبال برای ورزش دوستان، قسمت پینک فلوید برای علاقه‌مندان به موسیقی، قسمت وارکرفت برای مخاطبان حوزه گیم، قسمت انیمه برای طرفداران انیمه‌های ژاپنی و بسیاری از موارد مختلفی که مخاطبان خودش را دارد. هدف این برنامه صرفا برنامه‌سازی برای سلیقه خاصی از مخاطبان نبود بلکه خودش یک سلیقه‌سازی بود برای مخاطبانی که تشنه این اطلاعات بودند اما از طریق رسانه‌های غیرحرفه‌ای یا افرادی که بدون پژوهش در این حوزه تولید محتوا می‌کنند، اطلاعات خود را کسب می‌کردند. برای همین می‌توان گفت این برنامه برای همه است. برای هر کسی که از دانستن و فهمیدن لذت می‌برد.

حجتی در پاسخ به این پرسش که مخاطب هدف این برنامه چه کسانی هستند؟ گفت: گستره تنوعی مخاطب این برنامه بالاست و بستگی به موضوع هر قسمت دارد. یک قسمت مخاطب خاص دارد و یک قسمت مخاطب عام. کمتر برنامه‌ای در تلویزیون به این سبک بوده است که یک مخاطب هدف انحصاری نداشته باشد. ساختارشکنی این برنامه یک جسارت در برنامه سازی است که نظام طبقه‌بندی مخاطب برای برنامه‌سازان را زیر سوال می‌برد.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه هدف اصلی این برنامه ایجاد سوال در ذهن مخاطب است، عنوان کرد: اینکه هر چیزی در این جهان تخت و بی‌بُعد نیست. در حقیقت هر چیزی عقبه فکری و محتوایی دارد و می‌توان درباره چیستی و چرایی بودن بسیاری از پدیده‌ها مثل موسیقی، گیم، فوتبال، سینما و انیمه سؤال کرد. اینکه شما فقط بیننده نباشید و با دیدن هر چیزی به تمام وجوه آن فکر کنید. ایجاد سؤال از پرسیدن سوال مهمتر است.

حجتی در پایان درباره استقبال مخاطبان از این برنامه خاطرنشان کرد: انتخاب شبکه و ساعت پخش آن در شکل‌گیری مخاطب بسیار تأثیر دارد. مخاطب جمعه ساعت 16 شبکه 4 خیلی با مخاطب پنجشنبه ساعت 22 شبکه 1 تفاوت دارد. اما با این وجود بسیاری از کسانی که انتظار نداشتم، برنامه را دیده بودند و درباره مباحث قسمتی که تماشا کردند با من به بحث می‌نشستند. همچنین افرادی از این همه اطلاعات در یک برنامه اظهار شگفتی می‌کردند. این یعنی ما فقر برنامه‌سازی محتوایی و ارائه محتوای سطحی در بسیاری از برنامه‌ها داریم که مخاطب انتظار چنین برنامه‌ای را ندارد.