ورود بنزین سوپر وارداتی به بورس

ورود نخستین محموله بنزین سوپر وارداتی به بورس انرژی، نقطه عطفی در سیاستگذاری جدید وزارت نفت برای ایجاد شفافیت در بازار سوخت و توسعه حضور بخش خصوصی در زنجیره تامین و توزیع فرآورده‌های نفتی به شمار می‌آید. سیاستی که هدف آن، واگذاری بخشی از وظایف تامین به بازیگران غیردولتی، ایجاد فضای رقابتی‌تر، جلب سرمایه‌گذاری و در نهایت بهبود کارآیی بازار انرژی است. طبق شیوه‌نامه جدید وزارت نفت، «عرضه‌کنندگان بنزین سوپر» شامل واردکنندگان و شرکت‌های توزیع‌کننده‌ای هستند که مجوزهای لازم را از شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران دریافت می‌کنند.

این شرکت‌ها مسوولیت واردات و عرضه محموله‌ها را از مبادی رسمی برعهده دارند و فرآورده پس از ورود، در زنجیره فعلی توزیع قرار می‌گیرد.

در ساختار موجود، بنزین وارداتی توسط شرکت‌های توزیع‌کننده به جایگاه‌داران فروخته می‌شود و از آن طریق به مصرف‌کنندگان نهایی می‌رسد. با این حال، سیاستگذار امیدوار است که در ادامه، زنجیره عرضه تا سطح مصرف‌کننده نهایی توسعه یابد و رقابت مستقیم‌تری میان عرضه‌کنندگان برای جذب مشتری شکل گیرد. موضوعی که می‌تواند به شفافیت بیشتر، افزایش کیفیت خدمات و کاهش ناکارآمدی‌ها منجر شود. در نخستین عرضه، آنچه بیش از همه توجه بازار را جلب کرد، تعیین قیمت پایه 65 هزار و 800 تومان برای هر لیتر بنزین سوپر وارداتی بود.

با این حال، مقام‌های بورس انرژی تاکید می‌کنند که در سازوکار بورس، قیمت نهایی فقط پس از «مچینگ» یا تطبیق سفارش‌های خرید و فروش مشخص می‌شود و هیچ نهادی امکان تعیین قیمت پیش از فرآیند رقابتی را ندارد. به این ترتیب، قیمت‌گذاری بر پایه مکانیسم عرضه و تقاضا انجام می‌شود و نقش بورس، فراهم‌سازی بستری شفاف برای رقابت برابر میان همه بازیگران است. اگرچه وزارت نفت برای 18 شرکت واردکننده و 6شرکت توزیع‌کننده مجوز ورود به این عرصه را صادر کرده است، اما تنها دو شرکت توانسته‌اند نخستین محموله‌های خود را برای عرضه در بورس انرژی پذیرش کنند.

دلیل این موضوع الزاماتی است که فعالیت در بازارهای تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار ایجاد می‌کند، الزاماتی همچون داشتن کد بورسی، ارائه تضامین مالی، رعایت مقررات عرضه و انجام فرآیندهای وثیقه‌گذاری در این میان مطرح است. بسیاری از واردکنندگان، پیش از این تجربه‌ای از حضور در سازوکار بازارهای مالی نداشته‌اند و اکنون در حال طی کردن مراحل پذیرش هستند. انتظار می‌رود با آشنا شدن فعالان بخش خصوصی با این بستر و تسریع در صدور مجوزهای عملیاتی، تعداد شرکت‌های حاضر در عرضه افزایش یابد.

آغاز اصلاح ساختاری در عرصه سوخت

از منظر کلان، عرضه بنزین سوپر وارداتی در بورس انرژی تنها یک اقدام اجرایی نیست، بلکه بخشی از فرآیند اصلاح ساختار عرضه سوخت در کشور محسوب می‌شود. مدیران ارشد صنعت نفت معتقدند همان‌گونه که «تابلوی سبز برق» در بورس انرژی توانست سرمایه‌گذاری در تولید انرژی پاک، دسترسی اقتصادی و شفافیت در معاملات را افزایش دهد، عرضه فرآورده‌های نفتی در بورس نیز می‌تواند به کاهش ناترازی بازار سوخت کمک کرده و سرمایه‌های جدیدی را وارد این حوزه کند. به بیان دیگر، ایجاد بازار رقابتی می‌تواند امکان برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای واردات، جذب سرمایه و مدیریت مصرف را فراهم آورد.

در حال حاضر، علاوه بر بنزین سوپر، برخی انواع دیگر سوخت نیز به صورت محدود در بورس انرژی عرضه می‌شود. برای نمونه، سوخت هواپیما در مقاطع مختلف توسط پالایشگاه‌ها روی تابلوی بورس قرار می‌گیرد. همچنین اعلام شده است که «بنزین ویژه» از هفته آینده وارد فرآیند مچینگ خواهد شد. زیرساخت‌های معاملاتی برای عرضه سایر انواع بنزین نیز از مدت‌ها قبل آماده شده و اجرای آن تنها نیازمند تصمیم نهایی وزارت نفت و نهادهای زیرمجموعه است.

در این میان، پرسشی که در افکار عمومی مطرح می‌شود، امکان مشارکت مستقیم مردم در خرید این فرآورده‌ها از بورس انرژی است. اگرچه توسعه زنجیره عرضه تا مصرف‌کننده نهایی یکی از اهداف بلندمدت سیاستگذار است، اما در شرایط فعلی، خرید و فروش مستقیم بنزین توسط مردم در بورس انرژی امکان‌پذیر نیست و تنها شرکت‌های دارای مجوز می‌توانند به‌عنوان خریدار و عرضه‌کننده فعالیت کنند. با این حال، مدیران بازار انرژی معتقدند که در صورت بلوغ بازار و فراهم شدن زیرساخت‌های حقوقی، این امکان می‌تواند در آینده بررسی شود.

به‌طور کلی، عرضه بنزین سوپر وارداتی در بورس انرژی می‌تواند آغازگر مرحله‌ای تازه در آزادسازی بازار سوخت کشور باشد. این اقدام، از یک‌سو شفافیت معاملات و نظارت‌پذیری جریان کالا و سرمایه را افزایش می‌دهد و از سوی دیگر، به بخش خصوصی نقش پررنگ‌تری در زنجیره تامین و توزیع می‌بخشد. اگر روند فعلی ادامه یابد و سایر شرکت‌های مجاز نیز وارد فرآیند عرضه شوند، می‌توان انتظار داشت بازار سوخت ایران بیش از گذشته به سمت رقابتی شدن حرکت کند و زمینه برای بهبود کیفیت خدمات، افزایش امنیت عرضه و مدیریت منطقی‌تر قیمت‌ها فراهم شود.