ورود حضرت معصومه (س) به قم؛ عصری تازه در حیات فرهنگی و مذهبی شیعیان

محمدحسن دقایقی، استاد حوزه و کارشناس تاریخ اسلام، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به واقعه ورود حضرت فاطمه معصومه (س) به شهر قم، این رخداد را نقطه عطفی در تاریخ اسلام و تشیع دانست و گفت: هجرت ایشان در سال 201 هجری قمری، در بستر شرایط سیاسی خاصی صورت گرفت که درک آن برای فهم اهمیت این واقعه ضروری است.

او با تشریح فضای سیاسی و اجتماعی آن دوران افزود: پس از آنکه مأمون عباسی در پی تحکیم قدرت خود تصمیم گرفت امام رضا (ع) را از مدینه به مرو فرا بخواند، بسیاری از شیعیان و خاندان امامان در تنگنا و فشار قرار گرفتند. حضرت معصومه (س)، خواهر گرامی امام رضا (ع)، در همین فضا تصمیم گرفتند برای دیدار با برادرشان عازم خراسان شوند.

این کارشناس ادامه داد: کاروان حضرت معصومه (س) پس از حرکت از مدینه، مسیر طولانی و دشواری را طی کرد و وقتی به ساوه رسیدند، به‌دلیل بیماری شدید امکان ادامه سفر برای ایشان فراهم نشد. در همین زمان بود که بزرگان قم با آگاهی از حضور ایشان، به استقبال آمده و از حضرت درخواست کردند تا به قم عزیمت کنند.

دقایقی تصریح کرد: استقبال اشعریان که خاندان بزرگ شیعیان قم بودند، از حضرت معصومه (س) و میزبانی آنان نکته بسیار مهمی در تاریخ این شهر بود. بر اساس منابع تاریخی موسی بن خزرج، از شخصیت‌های برجسته قم، خانه خود را برای اقامت آن بانوی بزرگوار آماده کرد.

او با اشاره به اقامت کوتاه‌مدت حضرت معصومه (س) در شهر قم، توضیح داد: هرچند مدت اقامت حضرت بیش از 17 روز به طول نینجامید و ایشان در همان قم رحلت کردند، اما همین حضور کوتاه‌مدت منشأ تحولات عظیم در جایگاه قم شد.

این پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به پیامدهای این واقعه افزود: دفن حضرت معصومه (س) در قم، این شهر را به زیارتگاهی مهم برای شیعیان تبدیل کرد. در طول قرون بعد، حوزه‌های علمی و محافل حدیثی و تفسیری در کنار حرم ایشان شکل گرفت و قم به تدریج به مرکز اصلی تولید علم دینی و فرهنگ شیعی در جهان اسلام تبدیل شد.

دقایقی همچنین یادآور شد: مورخان شیعه معتقدند که حضور حضرت معصومه (س) در قم، پیوندی عمیق میان اهل بیت (ع) و سرزمین ایران برقرار کرد. این پیوند نه‌تنها سبب تقویت هویت دینی ایرانیان شد، بلکه قم را به خاستگاه بزرگ‌ترین حرکت‌های علمی و اجتماعی شیعه در طول تاریخ مبدل کرد.

این کارشناس در پایان خاطرنشان کرد: بررسی دقیق واقعه ورود حضرت معصومه (س) به قم نشان می‌دهد که سال 201 هجری قمری نقطه آغاز عصری تازه در حیات فرهنگی و مذهبی شیعیان است که آثار آن تا امروز در جایگاه علمی و مذهبی این شهر در جهان اسلام مشهود است.