وقتی شهریه کمر دانشجویان را خم می‌کند / خطر ورشکستگی بنگاه علمی وابسته به تک منبع مالی

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ دانشگاه آزاد اسلامی که روزگاری به عنوان یک موسسه آموزشی برای گسترش دسترسی به آموزش عالی در ایران تأسیس شد، امروز بیشتر از هر زمان دیگری به یک بنگاه بزرگ با پیچیدگی‌های اقتصادی تبدیل شده است.

در این میان عبارت "آزاد" و "اسلامی" بودن که دو نقطه قوت این مرکز دانشگاهی هستند، بیش از پیش باید مورد توجه قرار بگیرد، برخلاف یک برداشت نادرست، آزادی دانشگاه آزاد، از جهت عدم وابستگی به بروکراسی دولتی است، یعنی یک ظرفیت مناسب برای ایجاد چرخه اقتصادی و کسب درآمد تا ساختار آن بی‌نیاز از بودجه و شهریه، ثابت بماند. اما برخی آزاد بودن را عدم اتصال به شیر نفت بودجه و جبران هزینه از جیب دانشجو ترجمه کرده‌اند.

اما وابستگی به شهریه، در حالی که این دانشگاه هیچگونه بودجه دولتی ندارد و تمام هزینه‌های خود را از شهریه‌های دانشجویی تأمین می‌کند، باعث شده هر ساله شهریه‌ها به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدی دانشگاه آزاد افزایش می‌یابند. افزایشی که با ارائه وام و تسهیلات مالی به دانشجویان همراه نیست و بیشتر به فروش خدمات آموزشی شباهت دارد تا تعامل علمی در ضمن تأمین هزینه‌های تحصیلی.

این افزایش‌ها که در برخی موارد دو برابر یا چند برابر می‌شود، فشار مالی عظیمی را بر دوش دانشجویان و خانواده‌های آنان وارد کرده است. در شرایطی که تورم افسارگسیخته و مشکلات اقتصادی گسترده بر دوش جامعه سنگینی می‌کند، این افزایش‌های غیرمنطقی شهریه، به‌ویژه در رشته‌هایی، چون پزشکی و دندانپزشکی که شنیده شده تا 200 میلیون تومان در سال می‌رسد، گویی به بار اضافی برای دانشجویان تبدیل شده است.

اما سوال اینجاست که چرا این افزایش‌ها دائماً ادامه دارند؟ آیا مدیریت مالی دانشگاه آزاد که حالا دیگر به بنگاه اقتصادی تبدیل شده، تنها راهکارش افزایش شهریه‌ها است؟ در حالی که این دانشگاه از منابع درآمدی دیگری مانند پروژه‌های عمرانی، سرمایه‌گذاری‌ها و منابع غیرشهریه‌ای بهره‌برداری نکرده، به جای استفاده از زمین‌ها، ارتباط با کارخانجات و ارائه خدمات موجود، بار این افزایش‌ها را بیشتر بر دوش دانشجویان می‌اندازد.

در واقع، اگر دانشگاه آزاد به همین روند افزایش شهریه‌ها ادامه دهد، نه تنها عدالت آموزشی را به خطر می‌اندازد بلکه باعث بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی جدی خواهد شد. این دانشگاه که با داشتن امکانات گسترده اقتصادی، مانند زمین‌های ارزشمند و کارخانجات تولیدی، باید به مدیریت مالی پایدار توجه بیشتری داشته باشد، اما در عوض، شکاف اجتماعی را در دسترسی به تحصیلات عالی گسترش می‌دهد. در این شرایط، فشار بر دانشجویان کم‌بضاعت تنها موجب افزایش اعتراضات صنفی، کاهش کیفیت آموزشی و نارضایتی‌های گسترده خواهد شد.

به نظر می‌رسد که اگر دانشگاه آزاد بخواهد به یک بنگاه اقتصادی موفق تبدیل شود، باید از پروژه‌های اقتصادی و درآمد‌های غیرشهریه‌ای به صورت جدی استفاده کند. این که دانشگاه آزاد باید مدیریت منابع خود را به گونه‌ای هوشمندانه انجام دهد که دیگر نیازی به افزایش شهریه‌ها نباشد، امری بدیهی است. در غیر این صورت، چالش‌های مالی و فشار بر دوش دانشجویان همچنان ادامه خواهد داشت و هیچ چشم‌انداز مثبتی برای تحصیلات عالی در این دانشگاه وجود نخواهد داشت.

چرا دانشگاه آزاد باید به درآمد‌های غیرشهریه‌ای توجه کند؟

یکی از مشکلات اصلی در مدیریت مالی دانشگاه آزاد این است که آن به شدت به شهریه‌های دانشجویی وابسته است. در حالی که سایر دانشگاه‌های دنیا از منابع متنوع‌تری برای تأمین هزینه‌های خود استفاده می‌کنند، دانشگاه آزاد هنوز نتواسته است منابع غیرشهریه‌ای پایدار را به طور مؤثر جذب کند. در این میان، منابعی مانند پروژه‌های صنعتی، سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی، و زمین‌ها می‌توانند به عنوان راه‌حل‌های پایدار برای تأمین هزینه‌ها مورد استفاده قرار گیرند.

با مدیریت بهتر منابع موجود، دانشگاه آزاد می‌تواند از پروژه‌های عمرانی و سرمایه‌گذاری در زمین‌های خود درآمدزایی کند. همچنین، دانشگاه می‌تواند با توسعه بخش‌های رسانه‌ای خود و ایجاد تولیدات تجاری از طریق کارخانجات و کارخانه‌های تولیدی، منابع جدیدی برای تأمین هزینه‌های خود به دست آورد.

مدیریت مالی نادرست و پیامد‌های آن

اگر دانشگاه آزاد همچنان به افزایش شهریه‌ها به عنوان راه‌حل اصلی خود ادامه دهد، نه تنها پاسخ مناسبی به مشکلات مالی خود نخواهد داد، بلکه مشکلات بیشتری نیز به همراه خواهد داشت. افزایش شهریه‌ها فشار زیادی بر دانشجویان و خانواده‌های آنان وارد می‌کند و می‌تواند به اعتراضات صنفی منجر شود. این فشار مالی همچنین ممکن است موجب کاهش کیفیت تحصیل در دانشگاه شود، چرا که دانشجویانی که در تلاش برای تأمین شهریه‌ها هستند، ممکن است نتوانند به خوبی بر تحصیلات خود تمرکز کنند.

در کنار این، کارکنان دانشگاه نیز ممکن است تحت فشار مالی قرار گیرند. دانشگاه آزاد در صورتی که نتواند پرداخت‌های به موقع به کارکنان خود انجام دهد، می‌تواند با اعتراضات داخلی و کاهش بهره‌وری مواجه شود که این وضعیت بر کیفیت کلی خدمات دانشگاه تأثیر منفی خواهد گذاشت.

حقیقت یا کتمان واقعیت؟

در حالی که افزایش شهریه‌ها در دانشگاه آزاد اسلامی به یک مسئله تکراری تبدیل شده و در هر دوره، اعتراضات دانشجویی و شکایات خانواده‌ها را به همراه دارد، گزارش‌های رسمی همچنان از دفاع و توجیه این افزایش‌ها سخن می‌گویند.

در همین زمینه برخی رسانه‌ها، چه رسانه ملی چه روزنامه و خبرگزاری‌های سازمانی، در گزارش‌های خود که سعی دارند روایت‌گر واقعیت‌های شهریه دانشگاه آزاد باشد، اما نه تنها به تناقضات در این افزایش‌ها توجه نمی‌کنند، بلکه به جای بررسی دقیق، تنها به دنبال توجیهاتی هستند که بیشتر به پوشاندن ضعف‌های مدیریتی کمک می‌کند تا رفع مشکلات اساسی؛ در گزارش یکی از روزنامه‌های رسمی جمله‌هایی که به چشم می‌خورد مانند این که «افزایش شهریه‌ها نه به اندازه ادعای دو برابر شدن و نه بیشتر از آن است.»، اما آیا این توجیه‌ها برای دانشجویان و خانواده‌ها قابل قبول است؟