وقتی میدان تره‌بار مهم‌تر از یک تپه‌ی تاریخی است!
گودبرداری‌ها را درست در کنار تابلوی معرفی تپه‌ی ثبت ملی شده‌ی «معصوم‌زاده» انجام داده‌اند. شاید پیام‌شان همین است؛ تاریخ بجنورد در محوطه‌ای تاریخی که جزو مهم‌ترین منابع تاریخی خراسان شمالی است، برای‌شان اهمیتی ندارد بنابراین ایجاد میدان میوه‌وتربار بزرگتری برای بجنورد را مهم‌تر از حفاظت این محوطه‌ی تاریخی می‌دانند.
به گزارش ایسنا، عزت‌الله نگهبان اواسط دهه 40 و وقتی بررسی‌های باستان‌شناسی‌اش به خراسان شمالی و در نهایت بجنورد رسید، متوجه شد مردم این شهر راه کاسبی متفاوتی از دیگر مردم دارند، او فهمید تعداد زیادی از مردم منطقه یکی از کاسبی‌های روزمره خود را از راه حفر چاه و گودال روی یک تپه و کشف آثار تاریخی و فروش آنها به دست می‌آورند. (برگرفته از کتاب پنجاه سال باستان‌شناسی عزت‌الله نگهبان) مردم نام آن محوطه را «معصوم‌زاده» می‌خواندند. تپه‌ای که دهه 40 کنترل زیادی روی آن نمی‌شد و شاید به همین دلیل بود که در نخستین قدم، دکتر نگهبان این محوطه تاریخی را در فهرست آثار ملی به ثبت رساند.
تا همین چند سال قبل هم خبرهای چندانی از وضعیت این محوطه‌ی تاریخی که درصد زیادی از آن زمین کشاورزی بود، در دست نبود. مگر چند فصل مطالعه و کاوش باستان‌شناسان که حتما با دیدن وضعیت تپه‌ی معصوم‌زاده هشدارهایی را مطرح می‌کردند، اما به نظر می‌رسد نتیجه‌اش تا کنون درست مانند همین امروز بوده است.
برخی بومی‌های منطقه در سال‌های گذشته معتقد بودند با آغاز اقدامات اجرایی میراث فرهنگی برای حفاظت از این محوطه، برخی افراد به ساخت‌وساز روی این محوطه روی آوردند و محوطه را به یک "پنیر سوئیسی" تبدیل کردند. وضعیت به مرور آن قدر بغرنج شد که از حدود پنج سال بار دیگر فعالان میراثی قدم‌های محکم‌تری را برای نجات این محوطه برداشتند، تا امروز که باز هم خبرهایی از آغاز تخریب‌های بیشتر از این محوطه به گوش می‌رسد.
برای ساخت میدان تره‌بار از میراث فرهنگی استعلام گرفته بودند؟
اکنون محمدرضا محمدی - دانش‌آموخته باستان‌شناسی و فعال میراث فرهنگی - در گفت‌وگو با ایسنا نخست با اشاره به شناسایی و ثبت ملی این محوطه‌ی تاریخی در سال 1346 و توسط عزت‌الله نگهبان می‌گوید: تا کنون سه مرحله کاوش‌های باستان‌شناسی در این تپه انجام شده است، در دهه 60 بخش وسیعی از تپه که در بخش جنوب شرقی شهر بجنورد، برای ساخت بخش‌های مسکونی و اداری انتخاب و ساختمان‌ها تاسیس شدند تا سرانجام در سال 1370 لباف خانیکی - باستان‌شناس - کاوشی گسترده در این محوطه انجام داد. پس از آن در فاصله‌ی 10 ساله 1386 تا 1396 دو مرحله کاوش باستان‌شناسی در منطقه انجام شد که استقرار بسیار بزرگی از دوره ساسانی و اسلامی را نشان داد.
او ادامه می‌دهد: با وجود ثبت ملی این تپه تاریخی، بی‌توجهی‌های میراث فرهنگی و دخالت‌های بی‌جای شهرداری که بدون گرفتن استعلام از میراث فرهنگی مجوز کاربری‌های مختلف در منطقه را صادر می‌کند، آسیب‌های زیادی به این محوطه وارد کرده است و در حال حاضر نیز قصد دارد که در عرصه‌ی این محوطه‌ی تاریخی، یک میدان میوه و تره‌بار بزرگ بسازد، به اندازه‌ای که تا کنون در کنار تابلوی ثبت اثر، شهرداری اقدام به پی‌کنی کرده است.
وی با تاکید بر این‌که در اوایل دهه 90 بخش زیادی از مردم آمادگی داشتند که در کاوش‌های باستان‌شناسی این تپه‌ی تاریخی مشارکت و همراهی کنند، می‌افزاید: خانه‌های بخشی از مردم در حریم تپه بود و آنها به آزادسازی بخش‌هایی از تپه امیدوار بودند، اما متاسفانه آن تصمیم‌ها اصلا به نتیجه نرسیدند و نتیجه آن شد که شهرداری امروز با وجود به دست آمدن آثار و موارد تاریخی در زمان انجام اقدامات عمرانی‌اش همچنان به کار خود ادامه می‌دهد.
او اضافه می‌کند: متاسفانه در اغلب موارد شهرداری بدون توجه و استعلام از میراث فرهنگی به صورت همیشگی کار خود را انجام می‌دهد. آن هم برای این محوطه‌ی تاریخی که در مرکز استان و در ایستگاه شهری است و حتی با فاصله‌ی کمتر از یک کیلومتری می‌توان گفت آن نزدیکترین تپه تاریخی به اداره کل میراث فرهنگی استان خراسان شمالی است.
تپه معصومی‌زاده، چطور "معصوم" باقی ماند
با شناسایی و ثبت ملی این محوطه‌ی تاریخی، در دهه 50 فائق توحیدی باستان‌شناس پیشکسوت که منطقه جنوب بجنورد و شمال خراسان را کاوش می‌کرد، این تپه تاریخی را میل‌کوبی و حدود و ثغور آن را مشخص می‌کند. پس از آن اعلام می‌شود که این منطقه، باستانی است. مدتی که از این اتفاقات می‌گذرد، بخش‌های بزرگی از این محوطه که مالک خصوصی نیز داشته‌اند، در اثر توسعه برنامه‌های شهری واگذار می‌شوند.
در زمان انقلاب اسلامی بسیاری از اداره‌ها و خانه‌ها شکل می‌گیرد و شهرک‌سازی انجام می‌شود، بخشی از تپه در قسمت‌های ارتفاعی توسط یک نهاد نظامی تملک شده و تاسیسات زمینی ساخته می‌شود. بخشی از این شهرک روی استقرارهای باستانی قرار می‌گیرند. تا قبل از دهه 70، مدیران سابق در اداره کل خراسان نامه‌های زیادی به فرمانداران بجنورد و شهرداران وقت نوشتند که میراث فرهنگی وضعیت نامناسبی دارد چون در آن زمان مدیریت شهری پروانه‌های ساختمانی زیادی به ساخت‌وساز در محوطه‌های تاریخی می‌داد. ترمینال مسافربری و برخی از ادارات دولتی نیز در این محدوده ساخته شدند.
در آن زمان و قبل از سال 1372 مکاتبات مکرر به فرماندهان این منطقه انجام شد که باید حدود تپه که توسط آقای توحیدی در دهه 50 میله‌کوبی شده را رعایت کنند، درخواست‌هایی که بی‌توجه به حال خود رها شدند، تا سرانجام از محدوده 15 هزار هکتاری که یک سایت باستانی را شامل می‌شد، چیزی حدود 10 هکتار باقی ماند. در سال 1372 تعیین عرصه و حریم این محوطه تاریخی توسط لباف خانیکی انجام شد و او در ادامه گزارشی از کارهایش را ارائه داد که در عمق زمین آثاری مانند آجر فرش یا آثار سفالی به دست آمده است.
با تاسیس اداره کل میراث فرهنگی در خراسان شمالی در سال 1384 و پس از آن اداره کل شهرستان بجنورد، مذاکراتی بین نهاد نظامی و مسئولان انجام و به این نتیجه رسیدیم که بخش قابل توجهی از محوطه در سال‌های گذشته از بین رفته و بخش‌های دیگری از آن نیز مالک دارند. در آن زمین‌ها شهرک سازی یا اداراتی ساخته شده‌اند. اغلب مالک‌های دیگر زمین‌ها نیز املاک خود را به شهرداری داده و شهرداری با آنها توافق کرده بود. پس از آن مدت، امروز میراث فرهنگی با مالک‌هایی روبروست که به دلیل گمانه‌زنی‌های قبلی به آنها اجازه ساخت‌وساز داده نمی‌شود.
تا امروز که تنها حجم باقی‌مانده از تپه «معصوم‌زاده» هفت هکتار اعلام شده است و میراث فرهنگی در طول سال‌های گذشته بررسی، کاوش و تملک در این محوطه را نیازمند بودجه‌ی زیادی دانسته است.
تسطیح تپه و پی کنی روی عرصه تپه‌ی معصومزادهانتهای پیام
