پیش‌بینی تکان دهنده از پیری جمعیت ایران

به گزارش مشرق، آخرین برآوردهای مرکز آمار ایران تا تاریخ هجدهم شهریورماه سال جاری نشان می‌دهد جمعیت ایران به 85 میلیون و 885 هزار و 594 نفر رسیده است، بااین‌حال در این گزارش مدل‌های پیش‌بینی‌های جمعیت ایران را بررسی می‌کنیم.

پیش‌بینی جمعیت ایران در برنامه هفتم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی تا افق 1430

مدل پیش‌بینی‌های جمعیت بر اساس داده‌هایی چون میزان زادوولد، مرگ‌ومیر و مهاجرت صورت می‌گیرد که میزان زادوولد به‌خاطر تأثیر بسیار آن در تعداد و ساختار سنی جمعیت، دارای حساسیت بسیار بیشتری نسبت به سایر مؤلفه‌هاست. بر اساس آخرین مطالعات مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور و با استفاده از جمعیت تخمینی آن در سال 1403، به تفکیک سن و جنس جمعیت ایران را در افق 1430 پیش‌بینی کرده‌اند.

برای پیش‌بینی جمعیت از برنامه اسپکتروم که برای پیش‌بینی‌های جمعیتی در ایران و تمام کشورهای دنیا مورداستفاده قرار می‌گیرد استفاده می‌شود، بر اساس این پیش‌بینی‌ها سه مدل پیشروی طراحی شده است.

فرض باروری: در سناریوهای پیش‌بینی بر اساس فرض افزایش یا تثبیت سطح باروری از 1/61 فرزند برای هر زن از ابتدای اجرا تا پایان سال برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه و در ادامه برای افق 1430 است.

سناریو اول: با فرض افزایش سطح باروری از 1/61 به‌ازای دو و نیم فرزند برای هر زن تا پایان 1407 و تثبیت سطح باروری در 2/5 هر فرزند برای هر زن از سال 1408 تا 1430

سناریوی دوم: فرض تثبیت سطح باروری 1/6 فرزند برای هر زن تا سال هدف

سناریوی سوم: فرض افزایش سطح باروری از 1/61 فرزند برای هر زن تا سال 1430 به‌نحوی‌که جمعیت ایران به 150 میلیون نفر برسد.

در سناریوی اول درصورتی‌که بر اساس هدف‌گذاری برنامه هفتم توسعه نرخ باروری نرخ باروری به2/5 فرزند به‌ازای هر زن تا پایان برنامه سال 1407 افزایش پیدا کند و پس از آن تثبیت شود تحولات جمعیتی ایران تا سال 1430 نشان می‌دهد که نرخ رشد جمعیت پایان برنامه 1407 افزایش آرام و پس از تثبیت با کاهش رشد جمعیت در افق 1430 روبرو هستیم. بر اساس این سناریو جمعیت ایران در این سال در صورتی به حدود 105 میلیون‌نفری برسد تولدها نیز به تبعیت از قبل ادامه خواهد داشت به‌طوری که میزان تولد کشور در ابتدا که برنامه هفتم توسعه به یک 1470 هزار تولد و در افق 1430 به یک میلیون و 540 هزار تولد در سال خواهد رسید.

اما بر اساس سناریو دوم: درصورتی‌که تثبیت نرخ باروری در1/61 فرزند به‌ازای هر زن تا سال 1430 داشته باشیم تحولات جمعیت کشورمان تا این سال نشان می‌دهد که تثبیت نرخ باروری در 1/61 فرزند به‌ازای هر زن نرخ رشد جمعیت کشورمان تا سال 1408 روند کاهشی را طی خواهد کرد اما این روند تا سال 1420 نیز ادامه خواهد داشت و از سال 1425 تا 1430 هم رشد جمعیت کشور منفی خواهد بود.

در فرض مذکور جمعیت کشور از 84 میلیون و 920 هزار نفر به یک 91 میلیون و در سال 1425 خواهد رسید اما در سال 1430 این جمعیت با کاهش روبرو خواهد بود و به حدود 90 میلیون 640 هزار نفر خواهد رسید.

سناریو سوم نیز حکایت از این دارد که سطح افزایش باروری موردنیاز برای رسیدن جمعیت کشور به 150 میلیون نفر در سال 1430 محاسبه شده است. بر اساس پیش‌بینی‌ها صورت گرفته میزان باروری کل کشور بین سال‌های 1403 تا 1430 نشان می‌دهد که برای اینکه جمعیت کشور ما به 150 میلیون نفر در سال 1430 برسد میزان باروری کل در طول پیش دوره باید به‌گونه‌ای باشد که از1/61 فرزند به‌ازای هر زن در سال اول برنامه به 8/2 فرزند به‌ازای هر زن در سال 1430 برسد در غیر این صورت جمعیت کشور به 150 میلیون نخواهد رسید.

همچنین پیش‌بینی شده است که نرخ رشد جمعیت تا پایان برنامه هفتم توسعه یعنی سال 1408 و پس از آن هم روند صعودی خواهد بود اما در افق 1430 به بیش از 3 درصد خواهد رسید. با درنظرگرفتن این پیش‌فرض تعداد جمعیت تعداد جمعیت کشور از 84 میلیون و 920 هزار نفر با افزایش معناداری به 149 میلیون و نفر خواهد رسید که با واقعیت فعلی جامعه این موضوع بسیار بعید به نظر می‌رسد تا محقق شود.

ساختار سنی جمعیت ایران

جمعیت ایران مانند بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه پس از کاهش مداوم باروری و افزایش سن امید به زندگی از یک سو و از سویی دیگر پیشرفت‌های پزشکی و بالارفتن سطح شرایط بهداشتی دچار تغییرات اساسی شده و ساختار گروه سنی 0 تا 14ساله از 45. 5 درصد در سال 1365 به 24 درصد در سال 1395 رسیده است.

از سوی دیگر سهم جوانان 15 تا 29 سال نیز در کشور دچار تحولات جدید شده است آن‌طور که در سرشماری‌های گذشته در فاصله سال‌های 1385، 1390 و 1395 نرخ جمعیت جوان کشور دچار سیر نزولی شده و از میزان 35. 485 در سال 1385 به 25/1 درصد در سال 1395 رسیده است. در مقابل جمعیت گروه سنی 30 تا 64 سال از 1/25در طول چهار دهه گذشته به 8/4 رسیده است.

جابه‌جایی سن جمعیت به آن معناست که ایران به‌سوی سالمندی حرکت می‌کند.

در سال 1400 حدود 11 درصد جمعیت کشور بالای 60 سال سن داشته‌اند اما در 30 سال آینده 25 درصد جمعیت کشور که 60 سال سن دارد و در سال 1409 جمعیت بالای 65 سال ایران به حدود 10 درصد افزایش خواهد یافت.

بر اساس سناریو متوسط سازمان ملل که در سال 2017 پیش‌بینی صورت‌گرفته است تا سال 2025 نزدیک 12 درصد از جمعیت ایران در سنین بالای 60 سال قرار دارند و این نسبت تا سال 2050 به 32 خواهد رسید یعنی در آن سال‌ها یک‌سوم از جمعیت ایران سالخورده خواهند بود. پیش‌بینی‌های سازمان ملل همچنین اضافه می‌کند که درصد سالخوردگی جمعیتی ایران تا سال 2080 به حدود 40 درصد جمعیت کشور خواهد رسید.

بر اساس آخرین آمارها جمعیت کشور حدود 32 سال است این شاخص از سوی سازمان ملل در سال 2017 بازنگری شده در سال 1404 میانه‌سنی به حدود 36 سال و در سال 1429 به حدود 45 سال افزایش خواهد یافت.