چرا کرونا در شایع شدن بسیار موفق بود؟

فرارو - ویروس جدید کرونا از کنترل خارج شده و حالا دیگر بسیاری از کشور‌ها موثرترین راه مقابله با آن را ماندن شهروندان در خانه می‌دانند. از همین رو، بسیاری از کشور‌ها مقررات سفت و سختی بر آمد و شد افراد وضع کرده اند. راز موفقیت این ویروس در شیوع گسترده میان انسان ها، در ساختار پیچیده آن نهفته است. خصایصی که به گفته دانشمندان، با ویروس‌های قبلی تفاوت چشمگیری از نظر شدت عفونت و انتقال دارد. به گزارش فرارو، بر اساس جدیدترین آمار سازمان بهداشت جهانی، تعداد مبتلایان به ویروس جدید کرونا (معروف به کووید -19) در سراسر جهان به 267013 نفر رسید که از این تعداد 11201 نفر جان خود را به دلیل این بیماری از دست دادند. بسیاری از کشور‌ها برای متوقف کردن کرونا تدابیر سفت و سختی به کار گرفته اند، اما به رغم همه تدابیر، هر روز تعداد بیشتری از انسان‌ها به کرونا مبتلا می‌شوند و جان‌شان را از دست می‌دهند. ویروس جدید کرونا، که با نام علمی «SARS-CoV-2» نیز شناخته می‌شود، به دلیل ساختار خود نقاظ ضعف‌هایی دارد. مثلا، این ویروس به سادگی قابلیت نابود شدن دارد. هر ویروس کرونا، از مجموعه کوچک ژن‌ها متشکل شده که پوسته‌ای از مولکول‌های چربی دارد. از آنجا که پوسته‌های چربی به راحتی توسط صابون درهم شکسته می‌شوند، 20 ثانیه شستشوی دست با آب صابون کافی است تا یک ویروس را از بین ببرد. همچنین، پوسته‌های چربی ویروس، در برابر عناصر نیز آسیب پذیر هستند. یک پژوهش جدید نشان داد که ویروس جدید کرونا، روی مقوا یک روز و روی فولاد و پلاستیک بی دو تا سه روز زنده می‌ماند. این ویروس در عالم واقع دوام نمی‌آورد. بنابراین، برای زنده ماندن به بدن انسان نیاز دارد. اما علیرغم نقاط ضعف کرونا، انسان‌ها هنوز نتوانسته جلوی شیوع این ویروس را بگیرند و هر روز تعداد زیادی از انسان‌ها به خاطر این موجود میکروسکوپی، روانه بیمارستان‌ها می‌شوند. مجله آتلانتیک، طی گزارشی به دلایل موفقیت ویروس جدید کرونا در شیوع گسترده پرداخت. به نوشته این مجله، این ویروس با آنفولانزا تفاوت دارد و به یک خانواده کاملا متفاوت از ویروس‌ها تعلق دارد. این خانواده، یعنی خانواده ویروس‌های کرونا، شامل فقط شش عضو دیگر است که انسان را مبتلا می‌کنند. چهار عضو از آن‌ها -OC43، HKU1، NL63 و 229E - برای بیش از یک قرن به طول ملایم انسان‌ها را مبتلا کرده اند و علت یک سوم سرماخوردگی معمولی هستند. دو عضو دیگر - مرس و سارس (یا به تعبیر برخی ویروس شناسان سارس کلاسیک) - باعث بیماری بسیار شدیدتری هستند. اما چرا این ویروس هفتم کرونا به یک پاندمی تبدیل شد؟ به گفته آتلانتیک، ساختار ویروس جدید کرونا، سرنخ‌هایی درباره موفقیت آن دارد. از نظر شکل، کرونا شبیه یک گلوله میخ دار است. این میخ‌ها، پروتئینی به نام «ACE2» را که روی سطح سلول‌های ما یافت می‌شود، شناسایی می‌کند و به آن می‌چسبد. این اولین گام مبتلا شدن است. دقیقا همین میخ‌ها باعث می‌شود که ویروس جدید کرونا بسیار محکم‌تر از سارس کلاسیک به ACE2 بچسبد. آنگلا راسموسن، از دانشگاه کلمبیا، می‌گوید این چسبندگی زیاد کرونا احتمالا برای انتقال بیماری از انسان به انسان واقعا ضروری است. به طور کلی، هر چه چسبندگی محکمتر باشد، به ویروس‌های کمتری برای ابتلا نیاز است. ویروس جدید کرونا، ویژگی مهم دیگری نیز دارد. میخ‌های این ویروس از دو نیمه متشکل شده اند. وقتی که این دو نیمه جدا می‌شود، ویروس فعال می‌شود و فقط در همین حالت، ویروس می‌تواند وارد سلول میزبان شود. در سارس کلاسیک، این جدا شدن، به سختی اتفاق می‌افتد. اما در ویروس جدید کرونا یا SARS-CoV-2 پلی که دو نیمه را به هم متصل می‌کند، به آسانی می‌تواند توسط آنزیمی به نام فورین (furin) قطع شود. فورین توسط سلول‌های انسان ساخته می‌شود و در بافت‌های زیادی یافت می‌شود. کریستیان آندرسون، پژوهشگر انستیتوی تحقیقاتی فراملی اسکریپس، می‌گوید این امر، احتمالا برای توضیح چیز‌های واقعا غیرمعمول این ویروس مهم است. به عنوان نمونه، بسیاری از ویروس‌های تنفسی، معمولا مجرا‌های هوایی فوقانی یا تحتانی را دچار عفونت می‌کنند. به طور کلی، عفونت تنفسی فوقانی به راحتی منتشر می‌شوند، ولی ملایم هستند. اما انتقال عفونت تنفسی تحتانی سخت، ولی حاد است. به نظر می‌رسد ویروس جدید کرونا هم مجرا‌های فوقانی و هم مجرا‌های تحتانی را دچار عفونت می‌کند. شاید به این دلیل که می‌تواند از فورین که همه جا هست، بهره ببرد. این بلای مضاعف می‌تواند به نحو قابل درکی توضیح دهد که چرا این ویروس می‌تواند قبل از ظاهر شدن علایم، میان مردم منتشر شود. خصیصه‌ای که کنترل آن را بسیار سخت کرده است. شاید کرونا در حالی که هنوز در مجرا‌های هوایی فوقانی است، منتقل می‌شود، یعنی قبل از آنکه عمیق‌تر شود و علایمی حادی ایجاد کند. همه این‌ها محتمل، اما کاملا فرضی است؛ چرا که ویروس همین ژانویه گذشته کشف شد و بسیاری از زیست شناسی آن هنوز در هاله‌ای از ابهام است. هنوز معلوم نیست که چرا بعضی ویروس‌های کرونا مثل سارس و SARS-CoV-2 بسیار بد هستند و برخی دیگر فقط در حد ایجاد آبریزش بینی، انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهند. با این حال، به گفته آتلانتیک، دانشمندان گزارش‌های اولیه‌ای درباره تاثیرات ویروس جدید کرونا بر بیماران ارائه می‌کنند. وقتی ویروس جدید کرونا وارد بدن می‌شود، احتمالا به سلول‌های حامل ACE2 که در مجرا‌های تنفسی ما هستند، حمله می‌کند. سلول‌های در حال مرگ کنار ریخته می‌شوند و مجرا‌های تنفسی را مملو از آشغال می‌کنند و ویروس را به اعماق بدن به سمت ریه‌ها می‌برند. به موازات پیشرفت عفونت، ریه‌ها از سلول‌های مرده و مایع مملو می‌شوند، امری که تنفس را سخت‌تر می‌کند. (همچنین، ویروس ممکن است بتواند سلول‌های حامل ACE2 در سایر اعضا مانند شکم و رگ‌های خون را به عفونت دچار کند.) سیستم ایمنی بدن، واکنش نشان می‌دهد و همین باعث تب می‌شود. اما در موارد حاد، سیستم ایمنی از کنترل خارج می‌شود و حتی بیشتر از ویروس، آسیب وارد می‌کند. به عنوان مثال، رگ‌ها ممکن است باز شوند و به سلول‌های دفاعی اجازه دهند به محل عفونت برسند. این عالی است، اما اگر سلول‌ها بیش از حد باز شوند، ریه‌ها از مایع پر می‌شوند. این واکنش بیش از حد و مضر، به «طوفان‌های سیتوکین» (cytokine) معروف است. این طوفان ها، در بسیاری از بیماری‌های واگیر باعث مرگ و میر‌های زیادی شدند. در مواقعی که طوفان سیتوکین اتفاق می‌افتد، سیستم ایمنی، نه فقط از کنترل خارج می‌شود بلکه عملکرد معمولی خود را نیز از دست می‌دهد. حملاتی انجام می‌دهد، اما اهداف درستی را نمی‌زند. وقتی این اتفاق بیافتد، مردم در مقابل باکتری‌های عفونت زا آسیب پذیرتر می‌شوند. همچنین، این طوفان‌ها علاوه بر ریه ها، سایر اعضا را تحت تاثیر قرار می‌دهند، خصوصا وقتی که افراد از قبل بیماری‌های مزمنی داشته باشند. این می‌تواند توضیح دهد که چرا برخی بیماران کووید -19 در نهایت گرفتار مشکلات قلبی و عفونت‌های ثانویه می‌شوند. اما چرا برخی بیماران کووید -19 به شکل حادی بیمار می‌شوند، ولی دیگران با علایم ملایم یا اصلا بدون هیچ علایمی از بیماری عبور می‌کنند؟ سن، یک عامل است. افراد مسن در خطر عفونت‌های شدید هستند، چون سیستم ایمنی آن‌ها نمی‌تواند دفاع اولیه موثری انجام دهد. در عین حال، کودکان تاثیر کمتری می‌پذیرند، چون احتمال کمتری وجود دارد که سیستم ایمنی‌شان یک طوفان سیتوکین را رقم بزند. اما سایر عوامل - مانند ژن‌های شخص، دگرگونی‌های سیستم ایمنی، مقدار ویروس‌هایی که شخص در معرض آن‌ها قرار دارد و میکروب‌های دیگر در بدن - ممکن است نقش ایفا کنند. ایکیکو ایواساکی، از دانشکده پزشکی ییل می‌گوید: «هنوز راز است که چرا برخی افراد در همان گروه سنی، بیماری خفیفی می‌گیرند.»