چطور تاثیرات ژانر وحشت بر روان کودکان را کنترل کنیم؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نگاهی به آمارهای فروش کتاب‌های گروه سنی نوجوان نشان می‌دهد که این گروه سنی در سال‌های اخیر علاقه وافری به مطالعه کتاب‌هایی دارد که به اصطلاح در ژانر وحشت نوشته شده و در آن نمادهایی از جادو، طلسم، خرافات، فضای وهم‌آلود، مرگ و... می‌توان یافت. این علاقه که از یک دهه گذشته شکل گرفته، با ورود آثار ترجمه جان بیشتری گرفته است؛ به‌طوری که می‌توان گفت امروزه جزو اولین انتخاب‌های نوجوانان برای خرید کتاب است.

میل به خواندن این دسته از آثار یا تماشای فیلم‌هایی که با این رویکرد تولید شده‌اند، هیجان مخاطب نوجوان را برمی‌انگیزد و تا حدودی با نیازهای روانی این دوره سنی همخوانی دارد. اما مرز خواندن این نوع آثار تا کجاست و افراط در مطالعه این دسته از کتاب‌ها چه تأثیراتی می‌تواند بر مخاطب نوجوان بگذارد؟

شبنم مقتدری، استاد دانشگاه و عضو سازمان نظام روانشناسی کشور، در گفت‌وگو با تسنیم، درباره تاثیر این ژانر بر ذهن نوجوانان گفت: در قدم اول ما به عنوان والد یا معلم باید آگاهی‌بخشی لازم در همه زمینه‌ها از جمله استفاده صحیح از فضای مجازی، انتخاب آگاهانه کتاب یا فیلم را به فرزندان و دانش‌آموزان خود انجام دهیم و به جای استفاده از اجبار، تهدید و دستور دادن که سد ارتباطی می‌تواند باشد، مانند راهنما همراه آنها در این مسیر باشیم. مسیر را روشن سازیم، آگاهی دهیم تا بتوانند انتخاب مناسبی را داشته باشند.

این روان درمانگر افزود: با توجه به افزایش علاقه نوجوانان به خرید این دسته از کتاب‌ها، لازم است والدین فرصت را مغتنم شمارند و زمینه گفت‌وگو را با فرزندان خود فراهم سازند، کودکان و‌نوجوانان خود را وارد بحث درباره محتوای کتاب کنند، نقطه‌نظرات آنها را بسنجند و کامل به تک‌تک حرف‌های آنها گوش کنند و اگر نظرات فرزند از نگاه منِ والد یا معلم به هر طریقی صحیح نبود، سعی کنیم به جای نشان دادن واکنش سریع، با آنها همدلی کرده و از نگاه فرزندمان به این مسئله نگاه کنیم؛ مثلاً اگر کتاب یا فیلمی با مشورت کارشناس مربوطه برای سن و شرایط کودک و نوجوان ما مناسب نبود، سعی کنیم آگاهانه انتخاب کردن را به او یاد دهیم تا بتواند ضمن آموزش، مسئولیت انتخاب خود و تبعات آن را بپذیرد.

مقتدری نقش والدین در هدایت صحیح نوجوانان به انتخاب کتاب بهتر را پررنگ توصیف و اضافه کرد: اگر فرزندمان کتابی با ژانر ترسناک خوانده و حالا احساس نامناسبی دارد، با او درباره احساساتش صحبت کنیم و از او بخواهیم به احساس خود فکر کند.

وی با بیان اینکه والدین یکی از اصلی‌ترین حلقه‌ها در کاهش نگرانی‌ها، دلهره‌ها و ترس‌ها پس از مطالعه این دسته از کتاب‌ها و فیلم‌ها هستند، افزود: ما به عنوان والدین این وظیفه را داریم که به نگرانی های آنها گوش دهیم. اگر توانستیم این تشویش‌های درونی فرزندمان را کاهش دهیم، مناسب است و اگر نتوانستیم، حتماً توصیه می‌شود به روان‌درمانگر کودک و نوجوان مراجعه کنیم: چون گاهی بعضی کتاب‌ها در فرزندان‌مان موارد پنهانی را آشکار می‌کنند که هیچ‌گاه درباره‌اش صحبت نکرده و آن را بیان نمی‌کرده‌اند؛ برای حل این مسائل نیازمند مداخله روان‌درمانگر کودک و‌نوجوان هستیم.

مقتدری ادامه داد: کتاب فرصتی مناسب برای گذراندن وقت با فرزندان و ایجاد پیوند و ارتباط قوی‌تر و آشنا شدن با نگرانی‌ها و دغدغه آنها می‌تواند باشد. دسترسی آسان به این دسته از آثار برای همه گروه‌های سنی و با هر روحیه و خلقیاتی، از جمله مسائلی است که نگرانی‌های والدین را بیشتر می‌کند. طی سال‌های گذشته به دلیل فروش بالای این قبیل آثار، ناشران متعددی وارد این حوزه شده اند.

عضو سازمان نظام روانشناسی کشوز با اشاره به این موضوع یادآور شد: کتاب‌های ژانر ترسناک باید از ابعاد مختلف مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد؛ با توجه به اینکه اطلاعات مانند گذشته سخت به دست نمی‌آید و در فضای مجازی به راحتی در اختیار کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرد، کنجکاوی و خلاقیت آنها کاهش یافته و این ژانر می‌تواند مانند محرکی عمل کرده و فرد را کنجکاوانه دنبال ادامه داستان همراه سازد. از سوی دیگر، ممکن است کودک و نوجوان امروز با درس خواندن به شیوه‌ای که الان رایج است، احساس خستگی کند؛ در نتیجه برای چون کودکان و نوجوانان خروج از این فضا به سراغ آثار ژانر وحشت برود و با آنها حس شگفتی و پس از آن لذت را تجربه کند. انسان‌ها غالباً به دنبال حس امنیت می‌گردند و به دنبال آن، کمتر در دنیای واقعی در پی مواجهه با ترس هستند، اما با خواندن این کتاب‌ها ترس را تجربه می‌کنند و اگر نویسنده به شیوه مسئله‌مدارانه مقابله با آن ترس را به مخاطب خود بیاموزد، مخاطب نوجوان نیز تصور می‌کند می‌تواند با آن ترس مقابله کند.

این روان شناس در مورد بررسی از ابعاد دیگر مطالعه کتاب در ژانر وحشت گفت: گاهی تمرکز بیش از حد روی محتوای داستان و تعمیم آن به دیگر موقعیت‌ها، تمرکز کودک و نوجوان برای پرداختن زندگی روزمره را می‌تواند کاهش دهد و گاه می‌تواند به دلیل تعمیم در سایر موقعیت‌ها، موجب کاهش خواب، افزایش افکار منفی و در نهایت ایجاد حس ناامنی در کودک و نوجوان شود. در مواردی دیده شده است که در پی غرق شدن در این محتوا، مثلاً کودک یا نوجوان از قرار گرفتن در اتاق تاریک یا تنها ماندن در خانه پرهیز می‌کند.

این عضو سازمان نظام روان‌شناسی در انتها گفت: سعی کنیم شخصیت و ویژگی‌های کودکانمان را بشناسیم و متناسب با این موارد، با آنها ارتباط موثر برقرار کنیم. از سبک فرزندپروری مقتدرانه استفاده کنیم که نیازهای کودک و نوجوان به شکل صحیح در نظر گرفته می‌شود.

به گفته مقتدری؛ کودک و نوجوان والدین را به عنوان الگوی خود قرار می‌دهند؛ در نتیجه لازم است ما به عنوان والد فرزندان، آنچه از آنها انتظار داریم، در گفتار، احساس و رفتار خود نشان دهیم. نوع سلیقه ما در انتخاب فیلم، کتاب و سبک زندگی در انتخاب فرزندانمان نیز تاثیرگذار خواهد بود.