جمعه 9 آذر 1403

ژان‌دولا فونتن، نویسنده اخلاق‌مدار افسانه‌های فرانسوی

خبرگزاری ایرنا مشاهده در مرجع
ژان‌دولا فونتن، نویسنده اخلاق‌مدار افسانه‌های فرانسوی

تهران - ایرنا - ژان‌دولافونتن شاعر و نویسنده اخلاق‌مدار فرانسوی یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های ادبی جهان به شمار می‌رود که اهداف تعلیمی و تربیتی آثار او نظر بسیاری از ادیبان نام آشنای جهان را به خود جلب کرد. وی عقیده داشت، ادبیات و هنر باید در خدمت اخلاق قرار بگیرد و نوشته ادبی بدون تاثیرگذاری اخلاقی را فاقد ارزش می‌دانست.

داستان سرایی در مشرق زمین به گواه تاریخ ادبیات و تاریخ فرهنگ‌ها در مقایسه با تاریخ غرب از پیشینه غنی تری برخوردار است. غربیان پس از رخداد دوران نوزایی اروپاییان این گنجینه شایگان را کشف کردند و در جهت غنای ادبیات خود از آن بهره‌ها گرفتند، آنان خود به برخی از این وام گیری ها اذعان کردند اما بخش بزرگی از اثرها به ویژه تاثیرات زبان و فرهنگ فارسی و ایران نه بیان شده و نه مورد ارزیابی قرار گرفته است. آشنایی ژان دولا فونتن با ادب فارسی و تاثیرپذیری انکارپذیر او از حکایت حکیمان پارسی‌گو یکی از مهمترین این موارد است.

مراحل رشد و زندگی ژان دولا فونتن

ژان دو لافونتن در سده 17 فرانسه و در خانواده ای از طبقه متوسط چشم به جهان گشود. او به دلیل اینکه پدرش جنگلبان بود از همان کودکی دلبسته طبیعت، درختان، جویبارها و همه موجودات زنده شد. وی بر اثر ممارست طولانی به عادات جانوران مختلف آشنایی یافت، به طوری که می توانست با نوعی همدلی طبیعی انواع نیازمندی ها و نگرانی های جانوران را پیشگویی کند و هنگامی که به نویسندگی پرداخت، همین قدر برایش کافی بود که این فیلسوفان چندپا را به سخنگویی وادارد تا به مقام قصه سرای بزرگی چون ازوپ از نویسندگان یونان ارتقا یابد و نام خویش را در خاطر مردم جایگزین سازد. والدینش می خواستند، وی را به خدمت کلیسا بگمارند اما او هیچ گونه تمایلی به سیر در عالم ملکوت نداشت. چندی به تحصیل علم حقوق پرداخت، اما شعر را به مراتب برای استعداد فکری خود مناسب تر یافت.

این نمایشنامه نویس و نویسنده اخلاق مدار برای خلق حکایت‌ها، قصه‌ها و ضرب‌المثل‌های اخلاق گرایانه خود به شهرت رسید. او عقیده داشت، ادبیات و هنر باید در خدمت اخلاق قرار بگیرد و نوشته ادبی بدون نتیجه گیری اخلاقی را فاقد ارزش می‌دانست.

وی بر خلاف پیشینیان خود، آموزش اخلاق و آداب ارزش‌ها از طریق خطابه نویسی و تالیف رساله را کنار گذاشت و از نخستین افرادی بود که کاربرد آموزشی ادبیات سرگرم کننده را امتحان کرد. لافونتن اخلاقیات را در نمایشنامه ها و حکایت‌های جذاب خود گنجاند و با نقل قصه، داستان، نمایشنامه و همچنین سرون شعر، به آموزش اصول اخلاقی پرداخت.

آثار ماندگار لافونتن

لافونتن در سایه حمایت و میزبانی دوستش بود که نخستین مجلد قصه های منظوم را به چاپ رساند و این مجموعه ای بود از حکایت های کوچک به نظم که چون اشعار بوکاتچو شاعر ایتالیایی آمیخته به هزل فراوان بودند اما با چنان سادگی مجذوب کننده ای به بیان آمده بودند که در اندک زمانی نیمی از مردم فرانسه سرگرم خواندن آنها شدند.

چندی بعد، لافونتن در کاخ لوکزامبورگ به عنوان آجودان به خدمت گماشته شد. در آنجا وی به نگارش قصه های منظوم ادامه داد و پس از مدت زمانی، 6 مجلد نخست از فابل ها یا قصه و حکایت های منتخب منظوم سحرانگیز خود را برای ناشرش فرستاد. لافونتن ادعا می کرد که همه آن قصه ها برگردانی از آثار از وپ و فایدروس افسانه سرایان نامی یونانیان بودند. در حقیقت تعدادی از آنها به اقتباس از حکایت های تمثیلی بیدپای، شخصیت افسانه های هند و برخی دیگر از فابل های (حکایت) فرانسه گرفته شده اند. البته بیشتر آنها در چشمه جوشان ذهن و جویبار روان شعر لافونتن باز آفریده شده اند.

این افسانه سرا بزودی پرخواننده ترین نویسنده کشور شد. برای نخستین بار منتقدان داوری عامه مردم را تایید کردند و در تحسین و تمجید لافونتن با آنان هم آوا شدند، زیرا با وجود آنکه بی پروایی روح سرایندگی لافونتن بود، وی زبان فرانسه را با رنگ های روستایی و مزه خاکیش می شناخت و به هر بیت از شعر خود چنان شیوایی پرملاحت، تعابیر دل انگیز و توصیف های زنده ای می بخشید که تمامی افراد طبقه بورژوای نجیب زاده در فرانسه وقتی دانستند دام ها و حتی حشرات شان همه وقت به نظم سخن می گفته اند، بر خود بالیدند. لافونتن این جمله را از خود به یادگار گذاشت: «از جانوران استفاده می کنم تا به آدمیان بیاموزم.»

لافونتن از 244 قصه ای که به نظم در آورده تنها 17 قطعه را خود انشا کرده و بقیه را از آثار گذشتگان و افسانه‌های کهن اقتباس کرده و در پایان هر فابل - افسانه اشاره کرده که آنچه را از منبعی گرفته است. چنانکه در کتاب افسانه های لافونتن ترجمه عبدالله توکل آمده است که لافونتن در این باره می‌گوید: «اگر من و تالیفات آن مرد ازوپ هر چیزی می افزایم بدان جهت نیست که اندیشه خود را برتر از او می شمارم بلکه بدان سبب است تا تصویری از عادات و رسوم این روزگار را ترسیم کنم.» لافونتن خود را مبتکر فابل ها و افسانه هایش نمی‌داند بلکه ابراز می‌دارد که این فابل ها و افسانه ها زاییده فکر وی نیستند و خود را ریزه خوار خوان گذشتگان می‌داند. اگرچه آثارش از بیانی لطیف و ساختاری پسندیده بهره دارند و اغلب گرمی و صفای تبخیر را به داستان های خشک برخی نویسندگان گذشته افزوده است.

حکایات، اروس و پسوخه، جام جم، حکایت‌های لافونتن، در رثای پریان قصر وو، رؤیای وو، فلورانسی، عشق‌های پسیشه، کوپیدون، افسانه‌های لافونتن و روستاییان دوناب از جمله آثار برجای مانده از لافونتن به شمار می رود.

افسانه‌های لافونتن

کتاب افسانه های لافونتن که از 12 کتاب تشکیل شده است از 1668 تا 1694 میلادی منتشر شد. او افسانه ها را بر اساس آثار ازوپ و فایدروس افسانه سرایان نامی یونانیان و نیز حکایت های بیدپای برعمین قصه گوی هندو که در کلیله و دمنه یاد شده و نیز آثار راستین و دیگران سروده بود. این افسانه ها چنان موفقیتی به دست آورد که لافونتن را به ادامه کار در این مسیر با سبکی که پیش از او مشابهی نداشت، تشویق کرد. او در این داستان های کهن روحی تازه دمید و در واقع بر پایه آنها آثار هنری تازه و اصیل خلق کرد که با گذشت سه سده، گیرایی خود را از دست نداده‌اند.

افسانه‌های لافونتن که سرشار از حکایت های گوناگون است به زبان‌های گوناگون دنیا ترجمه شده‌اند و بسیاری از نویسندگان نیز تلاش کرده‌اند تا از این داستان‌ها در قالب کتاب‌های کودک و نوجوان استفاده کنند.

افسانه‌های لافونتن در ایران نیز با سه ترجمه متفاوت به وسیله «عبدالله توکل، احمد نفیسی و نیر سعیدی» منتشر شده است. حکایت «روباه و زاغ» در کتاب درسی فارسی به نام سراینده‌اش حبیب یغمایی معرفی شده اما این شعر در واقع ترجمه منظوم حبیب یغمایی و در حقیقت شعر از شاعر فرانسوی یعنی ژان دو لافونتن است.

لافونتن و ادب عرب و فارسی

افسانه پرداز مشهور سده 17 فرانسه با انتشار کتاب فابل ها (افسانه‌ها) در حکایت پردازی و تمثیل باب تازه‌ای گشود. بیشترین حکایات اندرزگونه را از آثار گذشتگان و افسانه‌های کهن همچون داستان های ازوپ، فبر وبیدپای هندی و کلیله و دمنه و دیگران اقتباس کرده است. او خود به این بهره مندی از پیشینیان معترف است و می گوید که از میان آنها بهترین افسانه ها را برگزیده تا کودکان از همان زمان که هنوز به خوب و بد بی تفاوت اند با خواندن این داستان ها به راه درست هدایت شوند. از آنجا که شخصیت حیوان مناسب ترین پایه برای ساختمان قصه ها و اشعار کودکان و نزدیک ترین و مشهورترین عنصر برای شناخت اوست. لافونتن از جانوران برای آدمیان آموختن آدمیان بهره جست. او همانگونه که غنیمی حلال داستان نویس عرب می‌گوید این نوع ادب را به بالاترین درجه کمال فنی و هنری اش رساند تا جایی که این نوع ادبیات به الگویی برای امروزیان تبدیل شد. لافونتن از طریق ترجمه با ادبیات غنی عربی و فارسی آشنا شد. ترجمه کلیله و دمنه ابن مقفع و هزار و یک شب به زبان های اروپایی بعد از 1317 میلادی تاثیر فراوانی در انتشار حکایت ها و داستان های خرافی برگرفته از آنها داشت. همچنین آشنایی لافونتن با شاهکارهای ادبی ایران به پاس و پایمردی برگردان هایی بود که خاورشناسان فرانسوی انجام داده بودند. لافونتن فرصت را برای به کارگیری این داستان ها فراهم دید تا به نمادهای قدرت و فساد در جامعه آن روز و فرانسه یورش ببرد. فابل های لافونتن در واقع تصویری از وضعیت اجتماعی سده 17 فرانسه است و در بیشتر اوقات از پادشاهان و دولتمردان فرانسه تلویحا یا سریعا انتقاد می‌کند.

سرانجام لافونتن

ژان دو لافونتن مشهورترین حکایت نویس فرانسه پس از سال ها ممارست در غنای ادبیات فرانسه و نوشتن حکایت های پندآمیز، سرانجام در 13 آوریل 1695 میلادی در فرانسه چشم از جهان فروبست.

منابع:

1. آرین پور، یحیی، از صبا تا نیما

2. الهیتی، هادی نعمان

3. محمدی رفیع، شایا، 1384، شخصیت پردازی در شعر کودک

4. سلیمانی، فرامرز، 1370، مقدمه ای بر شعر و ادبیات کودک

*س_برچسب‌ها_س*
ژان‌دولا فونتن، نویسنده اخلاق‌مدار افسانه‌های فرانسوی 2
ژان‌دولا فونتن، نویسنده اخلاق‌مدار افسانه‌های فرانسوی 3