کارآفرینی در سنگلاخ اقتصاد / کارآفرینی در شرایط سخت
کارآفرینی نقش ویژه‌ای در رشد و توسعه اقتصادی، حضور فعال در بازارهای جهانی، رقابت، اشتغالزایی پایدار، توسعه عدالت، کاهش فقر، افزایش درآمد ملی و حل مشکلات جامعه دارد. برای توسعه کارآفرینی در کشور به کارآفرینان توانمندی نیاز است که باید شناسایی و مهم‌تر از آن، حمایت شوند.
کارآفرینی نقش ویژه‌ای در رشد و توسعه اقتصادی، حضور فعال در بازارهای جهانی، رقابت، اشتغالزایی پایدار، توسعه عدالت، کاهش فقر، افزایش درآمد ملی و حل مشکلات جامعه دارد. برای توسعه کارآفرینی در کشور به کارآفرینان توانمندی نیاز است که باید شناسایی و مهم‌تر از آن، حمایت شوند. کارشناسان معتقدند اگر بنگاه‌ها به کارآفرینان سپرده شوند، به‌طور قطع بهره‌وری افزایش می‌یابد و محصولات تولیدی از نظر کیفیت، نرخ تمام‌شده و خدمات پس از فروش ارتقا پیدا می‌کنند؛ ضمن آنکه می‌توان محصولات خود را به بازارهای هدف عرضه کرد. به این ترتیب ارزآوری قابل‌توجهی برای کشور رقم خواهد خورد. صمت در این گزارش در گفت‌وگو با برخی از فعالان حوزه صنعت به بررسی کم و کیف حضور کارآفرینان در عرصه تولید کشور پرداخته که در ادامه می‌خوانید.
سرمایه‌ها فراری هستند
امید فاضلی‌نیا، دبیر کل انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی درباره چالش‌هایی که یک تولیدکننده کارآفرین با آن روبه‌رو است به صمت گفت: برای سرمایه‌گذاری، تولید و کارآفرینی، یکی از اصلی‌ترین مولفه‌ها و شاخص‌ها، ثبات در حوزه قانون‌گذاری و تصمیم‌گیری است. پول ترسو است و بدون ثبات و امنیت شاهد سرمایه‌گذاری نخواهیم بود. برای حرکت در مسیر توسعه و انجام سرمایه‌گذاری چه در حوزه داخلی و چه خارجی، داشتن نگاهی متفاوت نسبت به قبل ضرورت دارد. این در حالی‌است که در چند سال اخیر شاهد خروج خسارت‌بار سرمایه از کشور بوده‌ایم. اعداد نجومی است. براساس آمارهای رسمی، به‌طور میانگین سالانه حدود 15 میلیارد دلار در 12 سال اخیر خروج سرمایه از کشور داشته‌ایم. بزرگی این عدد را مقایسه کنید با 100 میلیارد دلار مجموع درآمد صادرات غیرنفتی و نفتی کشور. این اعداد و ارقام واقعیت‌های اقتصاد ما است و نباید به‌راحتی از کنار آنها عبور کنیم.
وی در ادامه اظهار کرد: حدود یک سال و نیم قبل، برای کارآفرینان ایرانی فراخوانی درامارات دیدم که آفرها و پیشنهادات جذاب و فریبنده‌ای داده بود. صرفا برای ایرانی‌ها بود و به نظر من پشت این اقدامات یک طرح‌ریزی بسیار هوشمندانه و بلندمدت وجود دارد. در مقطعی شاهد خروج نخبگان بودیم که هنوز هم ادامه‌دار است و در مقطعی خروج سرمایه داشتیم که آن هم ادامه‌دار شده است. براساس آمارها از 1384 تا 1400 حدود 180 میلیارد دلار خروج سرمایه از کشور داشته‌ایم که عدد بسیار بزرگی است. در گام بعدی در همین فراخوان، کارآفرینان را نشانه گرفته‌اند؛ یعنی کسانی که لکوموتیو حرکت اقتصاد هستند. وقتی لکوموتیو را از حرکت بیندازید، قاعدتا واگن‌ها هم متوقف می‌شوند که برای کشور بسیار خطرناک است و ضرورت دارد یک نگاه راهبردی برای حل این مسئله داشته باشیم.
سرمایه انسانی محرک توسعه است
دبیر کل انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی با اشاره به اینکه با توجه به شواهد به‌نظر می‌رسد توسعه را شوخی گرفته‌ایم، ادامه داد: راحت از کنار موضوع توسعه می‌گذریم و با آن شعاری برخورد می‌کنیم. قرار بود در 1404 قدرت اول اقتصادی در منطقه باشیم، اما نه‌تنها قدرت اول اقتصادی نشدیم، بلکه فاصله ما با برخی از کشورها پیرامونی، خیلی زیادتر شده و ضرورت دارد که واقعی‌تر، عینی‌تر و منطقی‌تر فکر و برنامه‌ریزی کنیم و پایش مستمری داشته باشیم تا انحراف معیارها و نقاط نیازمند اصلاح را شناسایی و برطرف کنیم. قاعدتا خروجی سرمایه‌گذاری، تحقق توسعه و ایجاد سرمایه و ارزش‌افزوده باید رفاه مردم باشد که میزان و نقطه سنجش هم خواهد بود و به‌نظر می‌رسد فاصله زیادی با این نقطه داریم در حالی‌که ظرفیت‌های زیادی در بخش‌های گوناگون از سرمایه انسانی که محرک توسعه است تا نعمات خدادادی در کشور وجود دارد. متاسفانه برای استفاده از ظرفیت‌هایی که داریم تاکنون برنامه‌ریزی درستی نداشته‌ایم.
نیازمند نگاه راهبردی
فاضلی‌نیا درباره رویکرد دولت در مواجهه با کارآفرینان و حمایت از آنها نیز گفت: حرکت کارآفرینان در کشور و با توجه به شرایط اقتصادی به‌نوعی حرکت در سنگلاخ است. اگر نگاه کلان و سیاست‌گذاری راهبردی و توسعه‌محور باشد باید در حوزه‌هایی که برای کشور ارزش‌افزوده به‌دنبال دارند، دولت تمرکز کرده و توان حمایتی خود را صرف آن بخش‌ها کند. در این صورت، دولت قوانین و رویکردهایی که دارد را باید در همان راستا تعریف و صرف می‌کند. چرا ایران را بهشت دلالی می‌دانند؟ واضح است نیازی هم به مصداق آوردن ندارد. چرا این‌گونه است، چون برخی از فرآیندها، قوانین و ضوابط موجود به مسیرهای غیرتولیدی هدایت شده است؛ ازاین‌رو اصلاح رویه ضرورت دارد. اگر نقدینگی سرگردان وارد عرصه دلالی شود باعث بروز شوک در بازار می‌شود. هر بار هم در بخشی شاهد آن هستیم یک بار خودرو، بار دیگر ارز و طلا و... را دچار شوک می‌کند، اما همین نقدینگی اگر در مسیر تولید قرار بگیرد، به افزایش تولید ناخالص کشور کمک می‌کند، در این حالت، نه‌تنها تورم ایجاد نمی‌کند که رونق بیشتری هم به‌دنبال دارد و اشتغال، امنیت، فرهنگ‌سازی و رفاه بیشتری هم به همراه خواهد داشت. رویکرد توسعه یعنی حمایت از بخش‌های مولد، و به نظر من باید در بخش‌هایی که نتوانسته‌ایم جذابیت ایجاد کنیم و باعث فرار سرمایه از بخش مولد شده‌ایم باید با تغییر نگرش و رویکرد این اصلاح را انجام دهیم تا اسیر سرمایه‌های سرگردان نشویم.
کارآفرینی در شرایط سخت
آرش محبی‌نژاد، کارشناس و فعال حوزه صنعت درباره کلیت فعالیت‌های کارآفرینانه به صمت گفت: تولید یا اشتغال‌آفرینی دارای چند مولفه مهم است؛ نخست باید سرمایه‌گذاری انجام شود و براساس برنامه‌ای مشخص، تولید محصول یا ثروت اتفاق بیفتد. دومین مولفه منابع انسانی است. کارگران و کارکنان برای تحقق اهداف گرد هم می‌آیند و به عملیاتی کردن برنامه‌ها می‌پردازند. در ادامه این زنجیره، افرادی مدیریت اجرای برنامه‌ها را برعهده می‌گیرند که همان کارآفرینان هستند. دبیر انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو افزود: البته الزاما کل سرمایه‌گذاری ازسوی کارآفرینان انجام نمی‌شود. یک کارآفرین خوش‌فکر، بخشی از سرمایه موردنیاز خود را از سهامداران و سیستم پولی کشور تامین می‌کند؛ بنابراین کارآفرینان افرادی خوش‌فکر و پرانگیزه هستند که با برنامه و منابع انسانی و مالی به چشم‌انداز تدوین‌شده دست پیدا می‌کنند و آن را توسعه می‌دهند.
محبی‌نژاد با اشاره به ناامنی سرمایه‌گذاری در کشور ادامه داد: یکی از مشکلات کشور نبود امنیت برای سرمایه‌گذاری است که این امر ناشی از اقتصاد سیاست‌زده ما است. در واقع اقتصاد و صنعت کشور به‌شدت از سیاست‌گذاری‌های سیاسی است.
معضل قوانین بی‌ثبات
محبی‌نژاد در ادامه به تشریح چالش‌های موجود برای ورود کارآفرینان به حوزه صنعت اشاره و عنوان کرد: شاید یکی از مسائلی که سبب شده جوان‌ترها رغبت کمتری برای ورود به صنعت داشته باشند به این موضوع برگردد که سرمایه چند سال پس از آغاز فعالیت به واحد صنعتی برمی‌گردد؛ بنابراین در این مدت باید ثبات سیاسی و اقتصادی در کشور وجود داشته باشد، در حالی که این‌گونه نیست. چشم‌انداز روشنی از آینده وجود ندارد و مشخص نیست چه فرازهاوفرودهایی در انتظار کارآفرین است.
این فعال حوزه صنعت با تاکید بر نوسان سیاسی، فرهنگی و قوانین خاطرنشان کرد: تغییر قوانین در مدت زمان کوتاه و تصمیمات خلق‌الساعه، کارآفرین و سرمایه‌گذار را به‌جای تمرکز بر تولید، مشغول حواشی می‌کند؛ به این ترتیب فضا به‌گونه‌ای پیش می‌رود که منجر به فرار سرمایه و دلسردی نخبگان کارآفرین و افرادی که فکر پویا و خلاق دارند، می‌شود. در چنین فضایی افراد به‌جای داشتن برنامه‌های توسعه‌ای و تولید ثروت به کارهای ناپایدار و روزمره روی می‌آورند.
شعارزدگی و بی‌برنامگی توأمان
این کارشناس حوزه صنعت گفت: در ایران با تغییر هر دولتی، برنامه‌ها و مسیر حرکت تغییر می‌کند، این در حالی است که باید با داشتن طرح جامع توسعه‌ای در حوزه صنعت و اقتصاد، جلوی تغییر مسیر با تغییر دولت‌ها گرفته شود.
محبی‌نژاد در پاسخ به این پرسش که اگر قوانین براساس مقتضیات تغییر کند به توسعه صنعت کمک می‌کند یا خیر، اظهار کرد: تغییر قوانین به‌شرطی کمک‌کننده خواهد بود که متاثر از مسائل سیاسی یا اجتماعی نباشد. به‌عنوان مثال، کاهش سرعت اینترنت یا قطع شدن آن به ذی‌نفعان، صاحبان کسب‌وکار، کارآفرینان، تامین‌کنندگان و نیز ارتباط آنها با همتایان بین‌المللی آسیب می‌زند. از سوی دیگر، تغییر مقررات بانکی، اهدای مجوز به برخی صنایع که ظرفیت تولید به اندازه کافی دارند و... از جمله مشکلات بر سر راه کارآفرینی است.
وی گفت: حمایت‌ها از صنعت بیشتر شعاری است که به‌سهولت با تغییرات شرایط، متحول می‌شود. مثلا واردات جای تولید را می‌گیرد، این در حالی است که پس از تحریم و اعمال محدودیت‌های بین‌المللی، تمام نگاه‌ها به داخل متمرکز شد و از صنعتگران و کارآفرینان صنعتی خواسته شد اجازه ندهند حرکت چرخ تولید متوقف شود. محبی‌نژاد افزود: کارآفرینان حوزه صنعت به تعمیق ساخت داخل سرعت دادند و در ادامه بخشی از محصولات وارداتی، داخلی‌سازی شد، اما امروز یکی از دغدغه‌های کارآفرینان و سرمایه‌گذاران به‌ویژه در شرکت‌های نوپای دانش‌بنیان این است که با گشایش سیاسی و در ادامه اقتصادی، ارزهای بلوکه‌شده به‌جای کمک به تولید برای واردات محصولات هزینه شود. پیش از این برخی مناسبات سیاسی منجر به این شده که مثلا کشاورزی تعطیل و میوه وارد شود، این در حالی است که واردات بی‌رویه نمی‌تواند معیار شفاف اقتصادی همسو با اسناد بالادستی در حوزه طرح توسعه باشد. تغییر رویه‌ها و قوانین با هر نوسان سیاسی سبب می‌شود انگیزه کافی برای کارآفرینی در کشور به‌ویژه در حوزه صنعت که دیربازده است، وجود نداشته باشد.
دبیر انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو در پایان اظهار کرد: کارآفرینی فقط در تولید نمود پیدا نمی‌کند، بلکه در حوزه خدمات و تجارت و همچنین استارت‌آپ‌ها نیز نقش بسیاری دارد؛ بنابراین کارآفرین برای فعالیت نیاز به فضایی باثبات و قابل‌اتکا دارد که در تصمیمات کلان اقتصادی باید دیده شود. در صورت فراهم نبودن بستر یادشده، آسیب جدی به صنعت و تولید وارد خواهد شد و افراد نخبه و خوش‌فکر دلسرد می‌شوند و انگیزه کافی برای فعالیت نخواهند داشت.
دولت در حمایت از کارآفرینان برنامه ندارد
ابوالقاسم شانه‌ساز، دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان لوازم خانگی نیز درباره مشکلاتی که کارآفرینان در مسیر فعالیت‌های خود با آنها روبه‌رو هستند به صمت اظهار کرد: در حال حاضر با توجه به مشکلات اقتصادی که در کشور با آنها روبه‌رو هستیم، فرقی ندارد در کدام بخش از تولید فعالیت کنید، چراکه همه صنایع و تولیدکنندگان با یکسری از مشکلات مشترک دست‌وپنجه نرم می‌کنند که بارها این مشکلات مطرح‌شده مانند تامین مواد اولیه، تخصیص و تامین ارز، بازرسی‌های بیش از حد که متاسفانه بیشتر گریبان کسانی را می‌گیرد که درست‌تر کار می‌کنند.
شانه‌ساز درباره حمایت دولت از کارآفرینان نیز گفت: ما شاهد حمایت با برنامه و مشخصی در این بخش نیستیم. واقعیت این است که هر قدر بخواهید در مسیری که دولت تعیین کرده و براساسا فرمول‌هایی که دولت مشخص کرده حرکت کنید، کارتان سخت‌تر می‌شود. متاسفانه شاهد هستیم که بسیاری از قوانین و مقررات ضدتولید هستند. ما بعد از انقلاب همیشه شاهد حرکت‌های سینوسی بودیم، چون برنامه و استراتژی خاصی برای حرکت در یک مسیر مشخص نداشتیم حرکت‌های ما سینوسی بوده است.
شانه‌ساز درباره انتظاراتی که به‌عنوان یک فعال صنعتی از دولت دارد اظهار کرد: واقعیت این است که در شرایط کنونی بسیاری از تولیدکنندگان معتقدند دولت با آنها کاری نداشته باشد تا کارشان راحت‌تر پیش برود!
سخن پایانی
بنا بر این گزارش و به‌گفته کارشناسان، نبودثبات اقتصادی و تغییر قوانین در کوتاه‌مدت یکی از نقاط آسیب‌زننده به حوزه کارآفرینی است. همچنین عملکرد جزیره‌ای سبب‌شده طرح‌های کارآفرینانه در حد ایده باقی بمانند و تجاری‌سازی آنها به کما برود. یکی از راهکارهای مهم برای برون‌رفت از وضعیت موجود ایجاد اکوسیستمی در حوزه کارآفرینی است تا تمام نهادهای مرتبط با یک هم‌افزایی حرکت کنند. از سوی دیگر، باوجود تدوین استراتژی صنعتی در کشور، برنامه‌ها عملیاتی و ریل‌گذاری انجام نمی‌شود، زیرا هر نهادی جداگانه عمل می‌کند. این وضعیت آشفته در مواجهه با کارآفرینان در حالی است که به‌گفته کارشناسان، کارآفرینان لکوموتیو حرکت اقتصادی کشور هستند و نقش بی‌بدیلی در اقتصاد دارند.