کمبود ریل، مانع ارتقای ایمنی / ضرورت توسعه حمل‌ونقل ریلی
هفتم اردیبهشت روز ملی ایمنی حمل‌ونقل نام‌گذاری شده است. از دیرباز تاکنون حمل‌ونقل یکی از مهم‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین صنایع موثر بر تمام بخش‌های جامعه بوده است.
روند فعالیت در حوزه معدن و صنایع‌معدنی نیز از حمل‌ونقل تاثیر مستقیم می‌گیرد و همزمان فعالیت‌های معدنی بر عملکرد صنعت حمل‌ونقل اثرگذاری جدی دارد. به‌همین‌سبب باید اقرار کرد که میان ایمنی در صنعت حمل‌ونقل و ظرفیت‌های معدنی، رابطه معناداری وجود دارد. حمل بالای جابه‌جایی بار در بخش معدن و صنایع وابسته به آن، موجب می‌شود که انتقال بار در این بخش به‌عنوان یکی از شاخص‌های موثر بر ایمنی جاده‌ها، موردتوجه باشد. در ایده‌آل‌ترین و ایمن‌ترین شرایط پیشنهاد می‌شود بخش عمده جابه‌جایی بار در صنایع‌معدنی با کمک حمل ریلی انجام گیرد. در نتیجه از یک‌سو، امکان انتقال حجم گسترده بار با هزینه محدودتر فراهم می‌شود و از سوی دیگر نیز، از ترافیک حمل‌ونقل در جاده‌ها کاسته خواهد شد و به‌طبع ایمنی حمل جاده‌ای افزایش خواهد یافت. علاوه‌براین انتقال حمل بار صنایع‌معدنی از جاده به ریل، تاثیر بسزایی بر کاهش آلودگی هوا خواهد داشت. بااین‌وجود باید اقرار کرد زیرساخت‌های صنعت حمل‌ونقل در کشور ما متناسب با ظرفیت سایر صنایع و نیاز کشور، توسعه نیافته است. در چنین شرایطی، شاهد بروز مشکلات و کاهش ایمنی در فضای حمل‌ونقل هستیم.
ضرورت توسعه حمل‌ونقل ریلی
محمد حیدرزاده، فعال صنعت سرب و روی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: فعالیت در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن، نیازمند تامین زیرساخت‌های حمل‌ونقل است. حمل در کسب‌وکارهای موردبحث از انتقال مواد معدنی آغاز می‌شود و تا تولید محصول نهایی ادامه می‌یابد. بااین‌وجود توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های حمل در بخش معدن و صنایع‌معدنی، چالش‌هایی را برای فعالان صنعتی به‌همراه دارد.
این فعال بخش معدن و صنایع‌معدنی افزود: بخش بزرگی از انتقال و جابه‌جایی بار در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن با کمک حمل جاده‌ای انجام می‌شود. بااین‌وجود تعداد کامیون‌ها و تریلی‌های کمپرسی برای حمل بار، به‌شدت محدود است. همین موضوع نیز انتقال بار فعالان بخش معدن و صنایع وابسته به آن را کند و محدود می‌کند. حیدرزاده گفت: این دست محدودیت‌ها در برخی فصول سال همچون تابستان که انتقال محصولات کشاورزی، بیشتر می‌شود، شدت می‌یابد و در عمل روند فعالیت صنایع را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد.
وی گفت: علاوه بر این، هرساله و در مقاطع مختلف شاهد برگزاری اعتصابات گسترده استانی، منطقه‌ای و حتی کشوری از سوی فعالان صنف حمل جاده‌ای هستیم. این اعتصابات در عمل فرآیند حمل و جابه‌جایی فعالان بخش معدن و صنایع وابسته به آن را تشدید می‌کند.
حیدرزاده افزود: ظرفیت‌های صنعت لجستیک ما در طول سال‌های گذشته به‌شدت قدیمی و فرسوده شده است. همین موضوع نیز در عمل فشار مضاعفی را به بخش حمل‌ونقل تحمیل می‌کند. ظرفیت ساخت و تولید ماشین‌آلات سنگین در کشور محدود است. همزمان باتوجه به شرایط اقتصادی و تحریمی، امکان واردات و نوسازی این ناوگان فرسوده وجود ندارد، بنابراین امکانی برای بازسازی این شرایط وجود ندارد.
این فعال بخش معدن و صنایع‌معدنی گفت: حمل‌ونقل ریلی از مزیت‌هایی در مقایسه با حمل جاده‌ای برخوردار است. از جمله آنکه امکان انتقال بار به‌طورگسترده فراهم می‌شود، علاوه بر این هزینه جابه‌جایی محصول نیز به‌شدت کاهش خواهد یافت. بااین‌وجود کشور ما در تامین زیرساخت‌های حمل ریلی با محدودیت‌هایی روبه‌رو است و همین موضوع نیز عملکرد صنایع را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد.
وی افزود: البته در برخی از استان‌ها، امکانات حمل ریلی وجود دارد، بااین‌وجود استفاده از این زیرساخت‌ها باتوجه به محدودیت‌هایی که در این بخش شاهد آن هستیم، آن‌قدرها هم ارزان نیست. علاوه بر این، ترافیک بار برای حمل مواد معدنی و صنایع‌معدنی در برخی محورها قابل‌توجه است و همین موضوع نیز چالش‌زا است. علاوه بر این، زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی اعم از تنوع واگن‌ها، وجود ایستگاه‌ها، باراندازها، باسکول‌ها و سایر تجهیزات موردنیاز در ایستگاه‌ها به‌اندازه کافی نیست.
حیدرزاده گفت: تامین زیرساخت‌های حمل‌ونقل متناسب با ظرفیت بخش معدن و صنایع وابسته به آن، وظیفه دولت است. بااین‌وجود سیاست‌گذاران در طول دهه‌های گذشته از سرمایه‌گذاری کافی در این بخش غفلت کرده‌اند. در نتیجه از یک‌سو، هزینه قابل‌توجه و مضاعفی به صنایع تحمیل می‌شود و از سوی دیگر نیز، تامین مواد اولیه موردنیاز صنایع نیز باتوجه به کمبودهای یادشده، زمانبر خواهد شد.
وی افزود: در سال‌های اخیر و به‌دنبال افزایش قابل‌توجه هزینه انرژی، نرخ جابه‌جایی بار نیز افزایش یافته است، بدین‌ترتیب با رشد نرخ جابه‌جایی مواد معدنی، مشکلات جدیدی به این فعالان بخش معدن و صنایع وابسته به آن تحمیل می‌شود؛ بنابراین اصلاح و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل از سوی دولت و سیاست‌گذاران ضروری به‌نظر می‌رسد.
حیدرزاده درباره اهمیت ایمنی در حمل‌ونقل بیان کرد: رعایت مسائل ایمنی، مهم‌ترین مسئله در انجام کارها است. به‌عنوان‌مثال، در حمل جاده‌ای مسئله اصلی در حوادث و تصادفات، عموما کمبود مهارت و نقص در آموزش رانندگان و رعایت نکردن قوانین از سوی آنان است، اما در عرصه بازار رقابتی کنونی، تنها سازمان‌ها و صنایعی به موفقیت دست خواهند یافت که در زمینه‌های خدماتی از استانداردهای مرتبط و متناسب با نوع و ماهیت کارشان پیروی کنند و خود را هرچه بیشتر در راستای تحقق اهداف استانداردهای موردنظر قرار دهند. با رشد روزافزون فناوری و ماشینی شدن، هر روز شاهد آمار بالای حوادث صنعتی و اتلاف سرمایه‌های انسانی و مادی در کشور هستیم؛ بنابراین نیاز به استانداردهای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای بیش‌ازپیش احساس می‌شود. چنانچه سازمان‌ها از حدود مشخص‌شده تجاوز کنند، مشکلاتی بی‌شمار و در نهایت ضرر و زیان جبران‌ناپذیری برای‌شان رقم می‌خورد.
لزوم نوسازی ناوگان حمل‌ونقل
محمدرضا احمدی، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: باوجود توسعه صنعت حمل‌ونقل در سال‌های پس از انقلاب، متاسفانه هنوز سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی به‌منظور حمل مواد معدنی و محصولات صنایع‌معدنی انجام نشده است. این محصولات اغلب از شاهراه‌های اصلی کشور که محل عبور و مرور مسافران است، انتقال می‌یابند. از طرفی، توسعه نیافتن زیرساخت‌های ریلی به‌ویژه در مناطقی مانند سنگان که ذخایر عظیمی از سنگ‌آهن ایران در آن واقع شده، مشکلات بزرگی را ایجاد کرده است. فاصله طولانی بسیاری از واحدهای تولیدی کشور از زیرساخت‌های حمل‌ونقل دریایی نیز این واحدها را با چالش‌هایی در تامین مواد اولیه موردنیاز خود در تولید روبه‌رو می‌کند. احمدی در ادامه افزود: انتقال مواد معدنی از فاصله‌های طولانی انجام می‌شود. همین موضوع نرخ حمل این مواد را افزایش و حاشیه سود را برای شرکت‌های فعال در حوزه معدن و صنایع‌معدنی کاهش می‌دهد؛ بنابراین امید است با توسعه هرچه بیشتر صنعت حمل‌ونقل در کشور، گرهی از مشکلات این فعالان اقتصادی باز شود. مدیرعامل شرکت صنایع فولاد کردستان خاطرنشان کرد: باتوجه به برنامه تولید 55 میلیون فولاد در افق 1404 و با در نظر گرفتن استخراج حدود 200 میلیون تن سنگ‌آهن و 100 میلیون تن کنسانتره و گندله و حجم بزرگی از جابه‌جایی‌ها به‌طورقطع شبکه جاده‌ای چاره‌ساز نخواهد بود و باید شبکه ریلی به‌طورگسترده ایجاد شود و به‌بهره‌برداری برسد. احمدی درباره ایمنی در حمل‌ونقل گفت: حمل‌ونقل در داخل شبکه معادن و صنایع‌معدنی با نظارت کامل واحد HSEE انجام می‌شود، اما به‌دلیل فرسوده بودن ماشین‌آلات، مشکلات ناشی از تحریم و نبود قطعات یدکی، سطح ایمنی ماشین‌آلات کاهش یافته است؛ بنابراین نیاز اساسی برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کشور وجود دارد.
سخن پایانی
نبود تناسب میان توسعه‌یافتگی صنعت حمل‌ونقل و سایر صنایع در دهه‌های اخیر به چالشی جدی بدل شده است و آثار آن در ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی، نمایان می‌شود. توسعه‌نیافتگی صنعت حمل‌ونقل به افت قابل‌توجه ایمنی در این بخش منجر می‌شود و مخاطرات بسیاری را برای مردم به‌دنبال خواهد داشت. در حالت کلی، انتظار می‌رود همپای احداث رشد و توسعه معدن یا صنایع‌معدنی در یک منطقه، زیرساخت‌های مناسب برای فعالیت آن نیز، تامین شود. تامین دسترسی مناسب و کافی و توسعه مسیر حمل‌ونقل پیرامون محل احداث صنایع متناسب با ظرفیت تولید و تجارت آنها، ضروری است، اما باید اقرار کرد که در طول سالیان گذشته نسبت به این ضروریات، بی‌توجهی شده است. به‌این‌ترتیب شاهد بروز کمبودهای جدی در حوزه حمل‌ونقل هستیم، این کمبودها از یک‌سو هزینه‌های تولید و تجارت را افزایش می‌دهد و از سوی دیگر نیز، ایمنی حمل‌ونقل را به‌شدت کاهش خواهد داد.