کودکان باید آثار تالیفی ممتاز بخوانند
فهمیه شانه می‌گوید کودکان باید هم آثار تألیفی را بخوانند و هم با ادبیات سایر دنیا آشنا شوند اما وفور آثار ترجمه به این دلیل است که فراگیران زبان‌های خارجی در کار ترجمه فعال تر شدند.
فهمیه شانه می‌گوید کودکان باید هم آثار تألیفی را بخوانند و هم با ادبیات سایر دنیا آشنا شوند اما وفور آثار ترجمه به این دلیل است که فراگیران زبان‌های خارجی در کار ترجمه فعال تر شدند.
فهیمه شانه نویسنده و ویراستار کتاب «هدهد سفید» در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، درباره از شروع فعالیتش در حوزه ادبیات و ویراستاری متون ادبی گفت: از ابتدای دوره جوانی پایم به کانون پرورش فکری باز شد و مدتی هم مربی ادبی کودکان و نوجوانان بودم. پیش از آن نیز همزمان با دانشجویی‌ام ویرایش کتاب یا نوشتن کتاب کودک را هم شروع کرده بودم و پیش می‌رفتم. رشته تحصیلی‌ام در دانشگاه زبان و ادبیات فارسی بوده و آن را تا تحصیلات تکمیلی ادامه داده‌ام. تمام مدتی را که کنار بچه‌ها و کتاب‌ها می‌گذرانم چنان دوست دارم که گمان می‌کنم جز عمرم محسوب نمی‌شود، برای همین، هنگام پذیرفتن سفارش کارها دقت می‌کنم که اثر را دوست داشته باشم و برایم لذت‌بخش باشد. بنابراین به تمام کارهایم علاقه‌مندم و هرکدام از دیدگاهی برایم دل‌نشین بوده‌اند.
وی در خصوص ارزیابی وضعیت کتاب‌های گروه سنی نوجوان افزود: خوشبختانه در سال‌های اخیر کتاب‌های خوبی برای نوجوانان منتشر می‌شوند، چه آثار تألیفی و چه آثار ترجمه‌شده. اما همیشه در کنار کتاب‌های خوبی که ادبیات و زندگی در آن‌ها همزاد همدیگرند، کتاب‌ها و رمان‌هایی با کیفیت کمتر یا حتی نامناسب هم وجود دارند. مهم است که بچه‌ها پدیدآورندگان و ناشران آثار خوب را بشناسند و از همین راه مسیر کتاب‌خوانی را برای خودشان روشن و پربار کنند. یکی از راه‌های این شناخت عضویت در کتابخانه‌هاست، چون اولاً کتاب‌هایی که در کتابخانه‌ها هستند با در نظر گرفتن شرایط و روحیات مخاطب و با وسواس زیاد انتخاب می‌شوند و ثانیاً کتابدارانی که در آنجا حضور دارند بر موضوع و محتوای کتاب‌ها تسلط دارند و می‌توانند یاریگرانی بی‌نظیر باشند.
این نویسنده کودک و نوجوان با اشاره به تفاوت‌های ویراستاری کتب گروه سنی بزرگسالان و نوجوانان درباره چگونگی نگارش و ویرایش گروه سنی نوجوانان گفت: چون نوجوانان از نظر دایره واژگان و همچنین رشد ذهنی و جسمی به سنین جوانی نزدیک‌اند، در ویرایش کتاب‌های آن‌ها تقریباً به شیوه کتاب‌های بزرگسالان عمل می‌شود، مگر اینکه واژگان یا موضوعات اندکی خوشخوان‌تر شوند.
شانه با اشاره اینکه آثار ادبی که برای کودک و نوجوان تولید می‌شوند با سایر آثار ادبی تفاوتی مهم دارند، افزود: این تفاوت به‌لحاظ مخاطب است. دوران کودکی را معمولاً از بدو تولد تا هجده‌سالگی در نظر می‌گیرند. نوزادی که تازه پا به دنیا می‌گذارد سیر رشدی را طی می‌کند تا به کودکی و جوانی برسد. در هر مرحله از این مسیر، حدی از رشد ذهنی و جسمی برای کودک در نظر گرفته می‌شود. پدیدآورندگان آثار ادبی کودکان لازم است از این سیر آگاه باشند و هنگام سرودن شعر یا نوشتن داستان یا نقش کردن و ترسیم تصاویر یا حتی تولید کتاب و اسباب‌بازی مخاطب را در نظر بگیرند و با توجه به ظرفیت‌های ذهنی و زبانی او اثرشان را به تکامل برسانند. ویراستار معمولاً اولین خواننده‌ی اثر است؛ خواننده‌ای که لازم است آثار را از دید مخاطب بخواند و در صورت لزوم آن را مناسب‌سازی کند. این مناسب‌سازی هم در حوزه‌ی زبان و واژگان است و هم در حوزه‌ی کارشناسی ادبی اثر. پس لازم است ویراستار نیز در مقام پدیدآورنده‌ای که نقش مشاور و مکمل برای پدیدآورندگان اصلی دارد به مسائل معرفت‌شناسی و روان‌شناسی و زبان کودک در مراحل مختلف رشد او آگاه باشد تا بتواند نقش خود را هرچه مؤثرتر ایفا کند.
وی افزود: اما نوجوانان به‌لحاظ رشد ذهنی و زبانی، که شامل دایره‌ی واژگان و درک آن‌ها از مفاهیم است، به سنین بزرگسالی نزدیک‌اند و ملاحظات ویژه‌ی سنین کودکی را ندارند، هرچند مسائل ظریف روانی و زبانی خاص خود را دارند که معمولاً از دید پدیدآورندگان پنهان نمی‌ماند.
این نویسنده و مترجم حوزه کودک و نوجوان در پاسخ به این پرسش که آیا آثار ترجمه شده در عرصه ادبی کودک و نوجوان بسیار است، یا خیر؟ گفت: بعضی از نویسندگان ایرانی چیزی کمتر از بهترین نویسندگان خارجی ندارند، اما در مورد آثار ترجمه‌شده و وفور آن‌ها با شما موافق نیستم. آثار تألیفی در بازار نشر از آثار ترجمه‌شده بیشترند و حتی در بدبینانه‌ترین حالت سهم برابری از بازار نشر دارند. کودکان مانند بزرگسالان لازم است هم آثار تألیفی ممتاز و عالی بخوانند و هم با ادبیات سایر دنیا و جهان ذهنی کودکان سراسر زمین آشنا شوند. منتها وفور آثار ترجمه به این دلیل است که فراگیران زبان‌های خارجی بیشتر و در کار ترجمه خبره‌تر از سال‌های پیشین شده‌اند. بنابراین به گستره بیشتری از ادبیات جهان دسترسی وجود دارد و بهترین‌های آثار ادبی ترجمه می‌شوند و اگر جز این باشد، جای تأسف است.
شانه درباره ویراستاری و نگارش آثار ادبی حوزه کودک و نوجوانان گفت: خوشبختانه ناشران هم به آثار تألیفی بیش از پیش اهمیت می‌دهند و در این مسیر با پدیدآورندگان آثار کودک و نوجوان بیش از گذشته همکاری می‌کنند. آنچه در این میان لازم است توجه به نیازهای روز مخاطبان و تولید آثار با کیفیت هرچه بیشتر است و نباید صرفاً به تعداد و حجم آثار نظر داشت.
وی با اشاره به اینکه کتاب «هدهد سفید» با همکاری اعضای نوجوان کتابخانه‌ها به نگارش درمی‌آید، درباره شکل‌گیری این مجلد ادبی افزود: در «هدهد سفید» ما با چند نوع نوشته طرفیم، ابتدا مطالب عمومی ادبی که ارزش اطلاع‌رسانی دارند، و داستان‌ها و شعرهایی به قلم نویسندگان و شاعران و پس از آن نامه‌هایی که بین نویسندگان و مخاطبان ردوبدل می‌شوند و حتی مطالبی که پدیدآورندگان آن‌ها کودکان و نوجوانان هستند. در سه مورد اول، متناسب با متنی که در اختیار دارم، ویرایش را انجام می‌دهم. اما آثار کودکان و نوجوانان باید با کمترین ویرایش و حتی گاهی بدون ویرایش منتشر شوند، چون تماماً اثر خلاقانه محسوب می‌شوند و باید میدان کافی برای چرخش قلم این نوقلمان در آن وجود داشته باشد.
مترجم کتاب «پرورش رفتارهای خوب» در پایان گفت: «هدهد سفید» جُنگ ادبی است که علاوه بر تنوع مطالب آگاهی‌بخش و لذت‌بخشی برای مخاطبانش، آن‌ها را با نویسندگان و شاعران در ارتباطی نزدیک قرار می‌دهد و از طرف دیگر امکان انتشار آثارشان را به بهترین شیوه و با تلاش و کنشگری مستقیم خودشان فراهم می‌کند.