گرانی بنزین جلوی افزایش مصرف را نمی گیرد | راه حل چیست؟

بنزین از آب ارزان‌تر است. این جمله به خودی خود درست است، اما سیاست‌گذاران را به نتیجه‌گیری نادرستی می‌رساند که ارزانی دلیل مصرف بالای بنزین است و برای کاهش مصرف و جلوگیری از قاچاق، باید قیمت آن افزایش یابد. طبق اصول اقتصادی، افزایش قیمت هر کالایی در کوتاه‌مدت به کاهش مصرف آن منجر می‌شود، اما در بلندمدت اگر مصرف‌کنندگان نتوانند کالای جایگزینی پیدا کنند، دوباره مصرف بنزین افزایش خواهد یافت. این چرخه تکراری در مورد بنزین در ایران وجود دارد. در این روند، دولت‌ها به طور موقت راه‌حل‌هایی برای کاهش مصرف پیدا می‌کنند، اما این راه‌حل‌ها در میان‌مدت و بلندمدت باعث افزایش نارضایتی مردم می‌شود و پس از مدتی دوباره مصرف به اوج خود می‌رسد.

وظیفه اقتصاددانان نگاه دقیق تر به موضوع است و الا مقایسه قیمت در بین کشورها را هر کسی میتواند انجام دهد. امان از وقتی که همین مقایسه قیمت ها مبنای سیاست گذاری هم شود. البته که اقتصاددانان نزدیک به دولت ها برای علمی نشان دادن همین مقایسه ساده، از ادبیات پیچیده استفاده میکنند ولی نتیجه به همان نپختگی قبل است.

بنزین کالای واسطه است. محصول نهایی جابجایی است. باید ببینیم جابجایی شخصی در ایران ارزانتر از الگوی بین المللی است یا نه. در این حالت است که میتوان مقایسه درست و در نتیجه سیاست گذاری درست تری ارائه کرد. بنزین مانند آب نیست. آب کالایی است که مستقیما مورد نیاز انسان است اما بنزین کالای مکمل خودروها است که در نهایت در خدمتی به نام جابجایی (حمل و نقل) خود را نشان میدهد. به عبارت دیگر ما آب را می نوشیم اما بنزین باید سوخته شود تا ما از محلی به محل دیگر جابجا شویم. مقایسه درست تر این است که نرخ جابجایی داخل ایران و خارج را مقایسه کنیم.

 محاسبه هزینه جابجایی شخصی:

در یک مدل با فرض ثابت بودن سایر شرایط برای محاسبه هزینه جابجایی شخصی باید مولفه های زیر را مدنظر داشت:

قیمت خودرو: برای این کار قیمت خودروهای صفر را مدنظر قرار دهید. برای مقایسه ساده تر فرض کنید عمر مفید خودرو همان یکسال اول است.

هزینه های جاری خودرو که شامل تعمیر و نگهداری، بیمه، مالیات و عوارض پرداختنی است.

هزینه سوخت خودرو

برای اینکه هزینه جابجایی شخصی بین کشورها قابل مقایسه باشد، هزینه جابجایی شخصی به ازای هر کیلومتر را محاسبه میکنیم.

جابجایی شخصی به ازای هر کیلومتر در ایران:

اکنون به محاسبه هزینه جابجایی شخصی در ایران به ازای هر کیلومتر می پردازیم. بر اساس گارانتی های خودرو، هر خودرو تا 60 هزار کیلومتر یا 3 سال تحت پوشش گارانتی است. به عبارت دیگر پیمایش سالانه 20 هزار کیلومتر به عنوان یک معیار استاندارد برای مصرف خودرو میتواند مد نظر باشد. گزارش ها و اظهارات کارشناسی میانگین مصرف سوخت خودروهای داخلی را 10 لیتر به ازای هر 100 کیلومتر در نظر میگیرند.

اکنون محاسبه را آغاز میکنیم:

پیمایش در سال

هزینه تمام شده هر کیلومتر

قیمت خودرو

به ازای هر100 میلیون تومان

20 هزار کیلومتر

5000 تومان

هزینه نگهداری

10 میلیون تومان

1000 تومان

برای محاسبه هزینه سوخت، میانگین مصرف سوخت خودرو در هر 100 کیلومتر را 10 لیتر درنظر بگیرید. با این توصیف به ازای 20 هزار کیلومتر تردد سالانه، معادل 2000 لیتر بنزین مصرف میشود. بر اساس نظام سهمیه بندی، 720 لیتر به قیمت 1500 تومانی و 1280 لیتر به قیمت 3000 تومانی محاسبه خواهد شد. بنابراین هزینه بنزین هر خودرو در سال معادل 4920000 تومان و به ازای هر کیلومتر 1250تومان خواهد بود.

جمع بندی هزینه هر کیلومتر جابجایی شخصی در ایران:

به ازای هر 100 میلیون تومان قیمت خودرو: 5000 تومان در هر کیلومتر

پرداخت های سالانه: 1000 تومان در هر کیلومتر

هزینه سوخت: 1250 تومان در هر کیلومتر

اکنون متوسط قیمت خودروهای شخصی در ایران را 800 میلیون تومان در نظر بگیرید. با این محاسبات هزینه هر کیلومتر جابجایی شخصی در ایران معادل 42250 تومان خواهد بود که با فرض دلار 50 هزار تومانی معادل 85 سنت در هر کیلومتر است.

جابجایی شخصی به ازای هر کیلومتر در الگوی مطلوب خارجی:

اکنون به محاسبه هزینه جابجایی شخصی در الگوی خارج از ایران به ازای هر کیلومتر می پردازیم.

پیمایش در سال

هزینه تمام شده هر کیلومتر

قیمت خودرو

15 هزار دلار

20 هزار کیلومتر

75 سنت

هزینه نگهداری

1هزار دلار

5 سنت

متوسط قیمت بنزین در فوب خلیج فارس 45 سنت. میانگین مصرف سوخت خودروهای خارجی را 6 لیتر به ازای هر 100 کیلومتر در نظر میگیریم. بر اساس همان پیمایش 20 هزار کیلومتر در سال، میزان مصرف بنزین این خودرو در سال 1200 لیتر و جمع کل هزینه های آن 540 دلار خواهد شد. هزینه بنزین در جابجایی شخصی در خارج ایران معادل 2.7 سنت در هر کیلومتر است.

جمع کل هزینه جابجایی شخصی در خارج از ایران:

هزینه های بجز سوخت 80 سنت در هر کیلومتر و هزینه سوخت 3 سنت در هر کیلومتر و جمع کل به ازای هر کیلومتر 82.7 سنت که برای تسهیل در محاسبه 83 سنت خواهد بود.

جابجایی شخصی در ایران گرانتر از الگوهای جهانی:

همانطور که در محاسبات فوق می بینید هزینه جابجایی شخصی در ایران برای یک خودرو میانی با قیمت 800 میلیون تومان، برابر با 85 سنت در هر کیلومتر است. همین شاخص برای یک خودرو میانی در الگوی خارج از ایران برابر با 83 سنت در هر کیلومتر است. این یعنی علیرغم ارزان بودن چندین برابر بنزین در ایران اما ایرانیان نسبت به بسیاری از مردم جهان هزینه جابجایی بیشتری میپردازند.

این هزینه بیشتر کجاست؟ پاسخ به روشنی در قیمت گذاری خودرو است. در شرایطی که قیمت خودروها در ایران هیچ تناسبی با بازارهای جهانی ندارد هزینه حمل و نقل شخصی در ایران گرانتر از کشورهای دیگر است. علاوه بر این باید توجه داشت که به ازای گرانی هر 100 میلیون تومان خودرو در کشور، معادل مصرف 33 هزار لیتر بنزین معادل پیمایش 330 هزار کیلومتر معادل 15 سال عمر خودرو یکجا پرداخت شده است.

علاوه بر این باید توجه داشت که اگر قیمت بنزین را به نرخ آزاد معادل 45 سنت معادل 22500 تومان در نظر بگیریم به ازای هر 100 میلیون تومان گرانی خودرو در کشور، معادل مصرف 44400 لیتر بنزین معادل پیمایش 44400 کیلومتر معادل 2 سال عمر خودرو یکجا پرداخت شده است.

نتیجه گیری:

در حالیکه ما ایرانیان هزینه بیشتری بابت جابجایی شخصی میپردازیم گران کردن بنزین فشار مضاعفی بر مردم است. حل این مشکل در بهبود جابجایی عمومی و کاهش قیمت خودروها نسبت به قیمت های جهانی است. اگر چنین راه حل هایی در دسترس دولتمردان ایران نیست، راه حل سوم اخذ جریمه سوخت از خودروسازانی است که پول اضافی را از مردم میگیرند ولی به دولت نمیپردازند. در واقع در شرایط فعلی خودروسازان یک تنه تمام منافع را به جیب میزنند و مردم و دولت خسارت های آنها را پرداخت میکنند. اینجاست که فرمایش گرانبهای امیرالمومنین به مالک اشتر را به دولتمردان یادآوری میکنیم که فرمود در سیاست گذاری رضایت عامه را دنبال کنید نه خواسته های گروه های ذی نفوذ دارای قدرت را.