آثار جانبی یارانه نقدی
بر اساس گزارش بانک جهانی، برنامه‌های کمک‌های نقدی مشروط (Conditional Cash Transfers)، علاوه بر فواید برای دریافت‌کنندگان، اثرات جانبی منفی نیز بر جوامع و افراد غیرذی‌نفع دارد. این برنامه‌ها در 2دهه اخیر به‌منظور کاهش فقر و بهبود آموزش و تغذیه کودکان در سراسر جهان گسترش یافته‌اند. برنامه کمک نقدی مشروط به‌عنوان استراتژی ملی فیلیپین در سال2008 با هدف کاهش فقر و سرمایه‌گذاری روی سرمایه...
برنامه ثبت‌نام در مدرسه و تغذیه کودکان را بهبود بخشید؛ اما با ورود پول به روستاهای دورافتاده و فقیر، قیمت مواد غذایی پروتئینی مانند تخم‌مرغ افزایش یافت و همین مساله موجب شد تا کوتاهی قد کودکان خانواده‌های غیرذی‌نفع از این سیاست، 34درصد افزایش یابد. با توجه به تبعات کمک‌های نقدی مشروط یکسان در مناطق جغرافیایی متفاوت، پیشنهاد می‌شود که برای کمک به همه خانوارهای مناطق دورافتاده، سیاست‌هایی مبتنی بر سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، کمک‌های غیرنقدی و مدل درآمد پایه جهانی اجرا شود. اگرپرداخت یارانه به افزایش کسری بودجه منجر شود، باعث افزایش تورم شده و این مساله منجر به بدترشدن وضعیت رفاهی فقرا و سایر افراد یک جامعه می‌شود.
فواید و زیان‌های کمک‌های نقدی مشروط
در طول دو دهه گذشته، برنامه‌های کمک‌های نقدی به فقرا در سراسر جهان گسترش یافته است. اغلب این برنامه‌ها به شکل کمک‌های نقدی مشروط (CCTs) اجرا می‌شوند که به خانواده‌های فقیر تعلق می‌گیرند. از جمله شروط دریافت این کمک‌های نقدی، حضور فرزندان در مدارس و مراجعه کلینیک‌های بهداشتی است. یکی از مهم‌ترین مزایای این برنامه‌ها هدفمند بودن آن است. به عبارت دیگر همان‌گونه که از اسم این عبارت پیدا است، فقط به افرادی کمک می‌شود که واقعا نیازمند هستند و این مساله هزینه‌های دولت را نسبت به اعطای یارانه نقدی فراگیر، کمتر می‌کند.
همچنین، این برنامه‌ها سرمایه‌گذاری برای آینده هستند؛ زیرا با شرط گذاشتن برای کمک به افراد، به‌طور مستقیم به بهتر شدن آموزش و سلامت کودکان کمک می‌کنند و جلوی فقر نسل‌های بعدی را می‌گیرند. مجموعه جدیدی از تحقیقات نشان می‌دهد که این برنامه‌ها نه تنها بر خانواده‌های دریافت‌کننده، بلکه بر جوامع گسترده‌تری که این ذی‌نفعان در آن زندگی می‌کنند، اثرات مختلفی می‌گذارند. ایشانی کاندپال، اقتصاددان بانک جهانی، در این‌باره معتقد است: «شواهد زیادی درباره فواید کمک‌های نقدی مشروط در مبارزه با فقر و سوءتغذیه وجود دارد. اما یافته‌ها نشان می‌دهد که این برنامه‌ها می‌توانند پیامدهای ناخواسته‌ای برای افراد غیرذی‌نفع داشته باشند و این پیامدها باید هنگام طراحی کمک‌های نقدی مشروط در نظر گرفته شوند.»
بر اساس یافته محققان، کمک‌های نقدی مشروط مزایایی مانند کاهش فقر، افزایش ثبت‌نام کودکان در مدارس، بهبود تغذیه کودکان و همچنین افزایش تنوع رژیم غذایی دارند. تحقیقات جدید نیز نشان می‌دهد که کمک‌های نقدی مشروط می‌توانند اثراث اغلب مثبت اما بعضا منفی بر افراد غیرذی‌نفع این کمک‌ها داشته باشد. برای مثال، یک مقاله جدید درباره برنامه کمک نقدی در کنیا نشان داد که کمک‌های نقدی به تحریک فعالیت اقتصادی محلی کمک کرده است. اما تحقیقات دیگری حاکی از آن است که اعطای این کمک‌ها منجر به افزایش ناامنی غذایی در میان افراد غیرذی‌نفع در مالاوی شده است.
در تحقیقات جدیدی که در زمینه اثرات کمک‌های نقدی مشروط انجام شده است، اثرات جانبی وجود دارد که در مطالعات پیشین مطرح نبود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگر اعطای کمک‌های نقدی مشروط موجب شود تا مقدار قابل‌توجهی پول به یک روستای کوچک و فقیر وارد شود، این مساله می‌تواند منجر به افزایش قیمت کالاهای محلی شود. از نظر اقتصادی در شرایطی که کالاهای موجود در یک جامعه با پول موجود در همان جامعه، تناسبی نداشته باشد (پول بیشتر از کالا باشد)، قیمت کالاهای موجود افزایش می‌یابد. این مساله طبیعتا اثرات منفی برای افرادی که در آن جامعه کمک نقدی مشروط دریافت نمی‌کنند، دارد؛ زیرا هم پول نقدی دریافت نمی‌کنند و هم مجبورند برای تامین نیازهای زندگی خود، بیش از پیش هزینه کنند. یکی از این راه‌ها، ارائه کمک‌هزینه به همه خانوارها در این مناطق، صرف‌نظر از وضعیت مالی افراد آن جامعه است. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل و زنجیره تامین همزمان با اجرای برنامه ارائه کمک‌های غیرنقدی در مناطق بسیار دورافتاده است. این راهکارها نویدبخش هستند، اما اثربخشی آنها نسبت به هزینه‌ها نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد. نظارت مستمر بر قیمت غذاهای پروتئینی برای جلوگیری از تاثیر منفی بر خانوارهای غیرذی‌نفع ضروری است.
فایده و زیان در فیلیپین
یکی از نمونه‌های اثرات مختلف کمک‌های نقدی مشروط در دنیا، فیلیپین است. برنامه Pantawid در این کشور برای اولین‌بار در سال 2008 به‌صورت آزمایشی اجرا شدو به‌میلیون‌ها خانواده فیلیپینی کمک کرده تا از چرخه فقر بین‌نسلی خارج شوند. خانوارهای فقیری که فرزندان خود را در مدرسه ثبت‌نام کرده و از خدمات بهداشتی مادر و کودک استفاده می‌کردند، مبالغی معادل یک‌چهارم درآمد خانوار خود را دریافت می‌کردند. یک ارزیابی در سال2013 نشان داد که این برنامه باعث افزایش ثبت‌نام و حضور در مدرسه و بهبود وضعیت تغذیه کودکان خردسال در میان ذی‌نفعان شده است.
در یک تحقیق جدید درباره برنامه Pantawid در فیلیپین نیز، مشخص شد که این برنامه به خانواده‌های فقیر کمک کرد و باعث کاهش 40درصدی کوتاهی قد شدید در کودکان آنها شد. با این حال، این برنامه عوارض جانبی منفی هم داشت. در خانواده‌هایی که کمی از آستانه فقر بالاتر بودند و کمک دریافت نمی‌کردند، کوتاهی قد کودکان 34درصد افزایش یافت.
محققان فهمیدند که این اتفاق بیشتر در روستاهای دورافتاده و خیلی فقیر رخ داده است؛ چون ورود ناگهانی پول به این روستاها باعث افزایش قیمت پروتئین‌های حیوانی مثل تخم‌مرغ شد. در نتیجه، خانواده‌های غیرذی‌نفع توانایی خرید این مواد غذایی مهم را از دست دادند. با وجود اینکه این مشکل فقط حدود 4درصد از خانواده‌های فیلیپینی را تحت‌تاثیر قرار داده، کاندپال معتقد است که این موضوع باید در طراحی برنامه‌های مشابه در آینده جدی گرفته شود. کاندپال معتقد است که گزینه‌هایی وجود دارند که می‌توانند مزایای مبارزه با کمک‌های نقدی مشروط را افزایش و در عین حال اثرات جانبی منفی این سیاست را به حداقل برساند. برای کاهش اثرات منفی برنامه‌های کمک نقدی مشروط در روستاهای دورافتاده و فقیر، پیشنهادهای مختلفی مطرح شده است.
جای خالی مطالعات یارانه‌ای
از سال 1389 تاکنون دولت‌های مختلف در ایران اقدام به اعطای یارانه‌های نقدی فراگیر و غیرهدفمند کرده‌اند. در بسیاری از سال‌ها یارانه نقدی، کسری بودجه را افزایش داده و این مساله منجر به رشد تورم شده است. نکته قابل‌توجه آن است که با وجود گذشت سال‌های طولانی از اعطای یارانه فراگیر در ایران، مطالعاتی در زمینه اثرات مثبت و تبعات این سیاست انجام نشده است. در حال حاضر دولت چهاردهم به دنبال قطع یارانه 3دهک پردرآمد جامعه و تامین منابع برای اعطای کمک‌های غیرنقدی مانند کالابرگ الکترونیک است. نکته قابل‌توجه آن است که با توجه به تبعاتی که این سیاست می‌تواند داشته باشد، انجام مطالعات کافی برای اجرای سیاست‌های حمایت از فقرا برای جلوگیری از تبعات این سیاست‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.