آلودگی هوای پاییز؛ قاتل خاموش در کمین شهر‌های بزرگ
آلودگی هوا در فصل پاییز یکی از مسائل مهم زیست‌محیطی است که به ویژه در شهر‌های بزرگ و صنعتی افزایش می‌یابد. عوامل مختلفی در پاییز باعث تشدید آلودگی هوا می‌شوند.
وارونگی دما
داریوش گلعلیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم گفت: در پاییز و زمستان، به دلیل کاهش دما و تغییرات آب و هوایی، پدیده‌ای به نام وارونگی دما رخ می‌دهد. به طور معمول، در شرایط عادی هوا، هوای گرم‌تر در نزدیکی سطح زمین قرار می‌گیرد و به‌تدریج در ارتفاعات بالا سردتر می‌شود، اما در پدیده وارونگی، هوای سرد در سطح زمین قرار گرفته و هوای گرم بالای آن جای می‌گیرد. این شرایط باعث می‌شود که آلاینده‌های تولید شده در سطح زمین نتوانند به لایه‌های بالایی جو منتقل شوند و در نتیجه در نزدیکی سطح زمین تجمع یابند. این پدیده در پاییز به دلیل شب‌های طولانی و سرد شدن سریع سطح زمین، بیشتر مشاهده می‌شود و به‌ویژه در شهر‌های محصور در کوهستان نظیر تهران و مشهد، این شرایط باعث افزایش آلودگی هوا می‌شود.
کاهش وزش باد
او ادامه داد: در پاییز، میزان وزش بادها به طور طبیعی کاهش می‌یابد. وزش باد معمولاً نقش مهمی در پراکنده کردن آلاینده‌های هوا دارد و از تراکم آنها در مناطق شهری جلوگیری می‌کند. اما در پاییز، به دلیل کاهش فعالیت بادها، آلاینده‌ها در هوا می‌مانند و تجمع می‌یابند. این کاهش وزش باد به‌ویژه در مناطقی که وارونگی دما رخ می‌دهد، شرایط آلودگی هوا را تشدید می‌کند.
افزایش استفاده از منابع سوخت‌های فسیلی
گلعلیزاده بیان کرد: در فصل پاییز به دلیل کاهش دما، استفاده از وسایل گرمایشی در منازل، ادارات و صنایع افزایش می‌یابد. این وسایل گرمایشی عمدتاً از سوخت‌های فسیلی نظیر گاز طبیعی، نفت و زغال‌سنگ استفاده می‌کنند که تولید آلاینده‌های هوا نظیر دی‌اکسید کربن (CO 2)، اکسید‌های نیتروژن (NOx)، و دی‌اکسید گوگرد (SO 2) را افزایش می‌دهند. علاوه بر این، برخی از خانوار‌ها به دلیل قیمت پایین‌تر سوخت‌های غیر استاندارد نظیر مازوت یا زغال، به مصرف این نوع سوخت‌ها روی می‌آورند که به شدت آلودگی هوا را افزایش می‌دهند.
ترافیک سنگین و آلودگی خودرو‌ها
او گفت: با شروع پاییز و بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها، تردد خودرو‌ها در شهر‌ها افزایش می‌یابد. این افزایش ترافیک به‌ویژه در کلان‌شهر‌ها باعث افزایش میزان تولید آلاینده‌های هوا می‌شود. خودرو‌های قدیمی و فرسوده که از استاندارد‌های زیست‌محیطی پایینی برخوردارند، به‌ویژه در این فصل نقش مهمی در آلودگی هوا دارند. آلودگی ناشی از اکسید‌های نیتروژن، هیدروکربن‌های نسوخته و ذرات معلق از جمله عوامل مهم آلودگی خودرو‌ها هستند.
آتش‌سوزی‌های کشاورزی و سوزاندن زباله‌ها
گلعلیزاده تصریح کرد: در بسیاری از مناطق روستایی و کشاورزی، پس از برداشت محصولات کشاورزی، بقایای گیاهی نظیر کاه و کلش به جای استفاده مجدد یا بازیافت، سوزانده می‌شوند. این روش غیر اصولی، حجم زیادی از ذرات معلق (PM 10 و PM 2.5) را وارد هوا می‌کند و به شدت آلودگی هوا را افزایش می‌دهد. سوزاندن زباله‌ها نیز به‌ویژه در حومه شهر‌ها یکی از منابع آلاینده‌های خطرناک در پاییز است.
تأثیرات صنایع و نیروگاه‌ها
او‌گفت: نیروگاه‌های حرارتی و صنایع بزرگ به دلیل مصرف سوخت‌های فسیلی، از منابع اصلی آلودگی هوا در فصل پاییز هستند. به ویژه نیروگاه‌هایی که به دلیل کمبود گاز طبیعی از سوخت‌های جایگزین مانند مازوت استفاده می‌کنند، حجم زیادی از آلاینده‌های سمی و ذرات معلق را وارد جو می‌کنند. این آلاینده‌ها به دلیل شرایط وارونگی دما و کاهش وزش باد، در نزدیکی سطح زمین تجمع پیدا کرده و باعث تشدید آلودگی هوا می‌شوند.
گلعلیزده بیان کرد: آلودگی هوا در پاییز ناشی از ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی است. وارونگی دما، کاهش وزش باد، افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی، ترافیک سنگین، سوزاندن بقایای کشاورزی و فعالیت‌های صنعتی، همگی دست به دست هم داده و شرایطی را ایجاد می‌کنند که آلودگی هوا به اوج خود می‌رسد. برای مقابله با این مشکل، نیاز به مدیریت دقیق‌تر منابع انرژی، کنترل آلاینده‌های صنعتی و حمل‌ونقل، و فرهنگ‌سازی در زمینه استفاده از سوخت‌های پاک و تکنولوژی‌های سبز است.
خبرنگار: عطیه رضایی