آموزش بی حساب و کتاب پرستار، هدیه ایران به کشورهای پیشرفته / دولت سالانه فقط 4 تا 5 هزار پرستار استخدام می‌کند
رئیس سازمان نظام پرستاری کشور با بیان اینکه سالانه 15 تا 16 هزار دانشجوی پرستاری در کشور پذیرش می‌شوند، گفت: دولت در پنج سال گذشته، به‌طور متوسط سالانه فقط 4 تا 5 هزار پرستار استخدام کرده و 10 هزار پرستار بدون برنامه جذب باقی مانده‌اند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، بخش‌های بیمارستانی کشور این روزها با یکی از جدی‌ترین چالش‌های سال‌های اخیر خود یعنی کمبود نیروی پرستار روبه‌رو هستند؛ موضوعی که نه‌تنها فشار مضاعفی بر نیروهای شاغل وارد کرده، بلکه کیفیت خدمات درمانی و میزان رضایت بیماران را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است. در بسیاری از بیمارستان‌ها پرستاران ناچارند شیفت‌های طولانی‌مدت و فشرده را پشت سر بگذارند تا کمبود نیروی انسانی جبران شود؛ وضعیتی که خستگی مفرط، فرسودگی شغلی و کاهش دقت در مراقبت از بیماران را در پی داشته است.
در حالی که نظام سلامت کشور سال‌هاست با بحران کمبود نیروی پرستار مواجه است، به نظر می‌رسد ریشه اصلی این بحران نه در کمبود آموزش و تربیت نیرو، بلکه در ضعف سیاست‌گذاری در جذب، به‌کارگیری و نگهداشت پرستاران شاغل است. گزارش‌ها و اظهارات مسئولان صنفی پرستاری نشان می‌دهد که تعداد زیادی از پرستاران به دلیل شرایط نامطلوب کاری، معوقات و فشار کاری بالا و فقدان امنیت شغلی، یا از حرفه خود کناره‌گیری کرده‌اند، یا مهاجرت را بر ماندن در بیمارستان‌های داخلی ترجیح داده‌اند.
با این حال، در شرایطی که انتظار می‌رفت دولت چهاردهم با محوریت رئیس‌جمهوری که خود سابقه پزشکی و مدیریت در نظام سلامت دارد، سیاستی کارشناسی و مبتنی بر بهبود وضعیت معیشتی و شغلی پرستاران اتخاذ کند، روند تصمیم‌گیری‌ها در ماه‌های اخیر مسیر دیگری را طی کرده است و به جای افزایش سهم پرستاران در استخدام‌های دولتی، پرداخت مطالبات معوق و بهبود شرایط کار در مراکز درمانی، سیاست‌گذاران حوزه سلامت راه‌حل را در افزایش ظرفیت آموزش پرستاری جست‌وجو کرده‌اند؛ اقدامی که به گفته کارشناسان، نه تنها گرهی از کمبود نیرو در نظام سلامت باز نمی‌کند، بلکه با توجه به فقدان فرصت‌های شغلی جذاب و جذب محدود، تنها به انباشت نیروی تحصیل‌کرده بیکار منجر خواهد شد.
علاوه بر این، وزارت بهداشت در اقدامی بحث‌برانگیز، مجوز راه‌اندازی مراکز غیرانتفاعی آموزش پرستاری را نیز صادر کرده است؛ تصمیمی که واکنش منفی بدنه پرستاری و مخالفت برخی نهادهای تخصصی را به دنبال داشته است.
در چنین شرایطی، نظام سلامت ایران با تناقضی جدی روبه‌روست از یک‌سو کمبود نیروی پرستار در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و از سوی دیگر، انبوهی از فارغ‌التحصیلان پرستاری که به دلیل نبود فرصت شغلی یا شرایط نامناسب، یا جذب نمی‌شوند یا کشور را ترک می‌کنند.
در همین راستا به مناسبت هفته پرستار در خبرگزاری تسنیم میزبان آقای دکتر احمد نجاتیان، رئیس کل سازمان نظام پرستاری کشور بودیم؛ در بخش اول این گفت‌وگو که با عنوان میانگین معوقات پرستاران به 6 ماه رسیده است در خبرگزاری تسنیم منتشر شد، به موضوع معوقات و مطالبات پرستاران پرداختیم و در بخش دوم، چالش‌های افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پرستاری را بررسی کردیم.
مشروح بخش دوم این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: در حال حاضر چه تعداد پرستار در کشور داریم؟
جامعه پرستاری کشور یک جامعه 300هزار نفری است که افتخار دارد به‌طور 24ساعته و در تمام ایام هفته، در خط مقدم نظام سلامت مشغول خدمت‌رسانی به مردم است و خدمات پرستاران هرگز تعطیلی‌بردار نیست.
تسنیم: از روز پرستار سال گذشته که دولت وعده بهبود وضعیت پرستاری را داد تا به امروز که دوباره در آستانه روز پرستار قرار گرفته‌ایم وضعیت پرستاران بهتر شده است؟
از دولتی که در رأس آن یک پزشک متخصص قرار دارد و سابقه سیاست‌گذاری و مدیریت اجرایی در حوزه سلامت داشته است، بدیهی است انتظار می‌رفت که توجه ویژه‌ای به بخش سلامت، به‌ویژه پرستاری داشته باشد و این چنین هم بود اما در پاسخ به سؤال شما که چقدر به پرستاری رسیدگی شده، باید بگویم بهتر است بپرسیم چقدر به کل نظام سلامت توجه شده است و پاسخ این است که در یک سال گذشته، اتفاقات رخ‌داده نسبت به وضعیت کلی کشور، نمی‌توان گفت عالی بوده، اما بد هم نبوده است چرا که گام‌هایی برداشته شد که بخشی از مشکلات پرستاری را حل کرد، اما در مجموع، بیشتر مشکلات نظام سلامت را کاهش داد.
اگر به سال گذشته برگردیم، در آغاز دولت، پرستاران در بسیاری از نقاط کشور دست از کار کشیده بودند. دلیلش معوقات طولانی، مبلغ کم اضافه‌کار، اضافه‌کار اجباری و شرایط کاری نامناسب بود. به‌طور میانگین، حدود 9 تا 10 ماه معوقات کارانه و پنج تا 6 ماه معوقه اضافه‌کار داشتیم، آن هم با مبلغی پایین. این شرایط باعث شد بسیاری از پرستاران از انجام اضافه‌کار خودداری کنند و بنابراین این خطر برای کشور وجود داشت که حدود یک‌سوم نیروی پرستاری که با اضافه‌کار تأمین می‌شود، از دست برود و این رقم بزرگی بود.
با تلاش‌هایی که شد، دولت توانست تا عید، معوقات 9 ماهه را به 6 ماه کاهش دهد و افزایش مبلغ اضافه‌کار نیز مصوب شد. این اقدامات بخشی از مشکلات نظام سلامت را حل کرد و پرستاران دوباره تمایل به انجام اضافه‌کار پیدا کردند. هرچند رقم افزایش قابل‌توجهی نبود، اما در جامعه پرستاری رضایت نسبی ایجاد کرد.
با این حال، روند مطلوب پس از آن متوقف شد. قرار بود امسال دو یا سه اتفاق خوب بیفتد، اما بخشی از آن به دلیل جنگ محقق نشد. از جمله پرداخت 80 همت از سوی دولت به وزارت بهداشت برای پرداخت مطالبات پرسنلی که هنوز انجام نشده است.
از سوی دیگر در شرایط جنگ هم دیدیم که پرستاران زیر بمباران در مراکز درمانی حضور داشتند، آسیب دیدند و ایستادگی کردند، اما آن‌طور که باید از آنان قدردانی نشد. با این وضعیت، دوباره نگرانی‌ها از عدم رضایت در جامعه پرستاری شکل گرفته است.
تسنیم: افزایش مبلغ اضافه کار که سال گذشته به تصویب رسید اجرا شد؟ میانگین مبلغ اضافه کار اکنون چند هزار تومان است؟
امسال با افزایش سنواتی، میانگین حقوق حدود 20 درصد افزایش یافت و مبلغ اضافه کار نیز از میانگین 75 هزار تومان میانگین به 85 هزار تومان رسیده است.
تسنیم: وزارت بهداشت طی اقدامی جنجالی مجوز راه‌اندازی مراکز غیرانتفاعی آموزش پرستار را صادر کرده است که با مخالفت بسیاری از نهادهای صنفی پرستاری از جمله سازمان شما نیز مواجه شد، چرا با این امر مخالف هستید؟
یکی از شعارهای دولت چهاردهم و شخص رئیس‌جمهور این بود که در تصمیم‌گیری‌ها باید به نظر کارشناسان احترام گذاشت. ایشان حتی در حوزه‌هایی که می‌گفتند تخصص مستقیم ندارند، بر لزوم مشورت با متخصصان تأکید داشتند بنابراین ما نیز انتظار داشتیم در موضوع کمبود پرستار که مسئله‌ای ریشه‌ای و اساسی در نظام سلامت است، نگاه کارشناسی حاکم باشد.
اما تصمیماتی که اخیراً در حوزه سلامت، از جمله در زمینه کمبود پرستار گرفته می‌شود، متأسفانه نشانه‌ای از مشورت کارشناسی ندارد. ما این موضوع را اعلام می‌کنیم که 100 هزار پرستار در کشور کمبود داریم اما راه حل آن را افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پرستاری نمی‌دانیم؛ با این وجود، ساده‌ترین و دم‌دست‌ترین راه‌حلی که وزارت بهداشت و برخی کمیسیون‌های مجلس به آن متوسل شده‌اند، افزایش ظرفیت آموزشی است؛ یعنی به‌محض اینکه صحبت از کمبود پرستار می‌شود، می‌گویند باید ظرفیت آموزش را افزایش دهیم! در حالی که آمارها نشان می‌دهد کمبود پرستار ناشی از کمبود آموزش نیست.
تعداد پرستاران در بیمارستان‌ها نصف استاندارد جهانی است / وجود 1600 مرکز مراقبت پرستاری در منزلتسنیم: در حال حاضر چه تعداد دانشجوی پرستاری در دانشگاه‌ها پذیرفته می‌شوند؟
امسال 13 هزار دانشجو فقط در مقطع کارشناسی پرستاری پذیرش شده‌اند که معمولاً این رقم در زمان معرفی به دانشکده‌ها به 15 تا 16 هزار نفر افزایش می‌یابد. اگر رشته‌های اتاق عمل، هوشبری و فوریت‌های پزشکی را نیز اضافه کنیم، ظرفیت آموزشی بزرگی داریم و حدود 220دانشکده پرستاری سالانه بالغ بر 20هزار کادر پرستاری تربیت می‌کنند.
اما دولت در پنج سال گذشته، به‌طور متوسط سالانه فقط 4 تا 5 هزار پرستار استخدام کرده است. یعنی حدود 8 تا 10 هزار پرستار بدون برنامه جذب باقی مانده‌اند. در واقع ما پرستار تربیت می‌کنیم، اما برایشان فرصت شغلی ایجاد نمی‌کنیم.
این در حالی است که در حال حاضر با شرایط ایجاد شده، پرستاران فقط باید در بیمارستان‌ها استخدام شوند، در حالی که می‌شد برای خدمات مراقبتی در جامعه نیز تعرفه‌گذاری و فرصت شغلی تعریف کرد اما این کار انجام نشده است.
به عبارت دیگر در حال حاضر، ما حدود 10 هزار نفر مازاد ظرفیت آموزشی داریم که امکان به‌کارگیری آن‌ها وجود ندارد. از سوی دیگر، سالانه 2 تا 3 هزار پرستار ترک خدمت کرده یا بازنشسته می‌شوند بنابراین، مشکل کمبود پرستار مربوط به آموزش نیست.
تسنیم: برخی معتقدند با افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو، به هرحال تعداد نیروهای پرستاری آنقدر زیاد می‌شود که می‌توان بخش مهمی از نیاز جامعه را با آن جبران کرد.
ما قبلاً هم گفته‌ایم و باز تکرار می‌کنیم این افزایش ظرفیت آموزشی، در عمل به معنای هدیه دادن منابع ملی و بیت المال به کشورهای پیشرفته است. یعنی ما با هزینه بیت‌المال، پرستار تربیت می‌کنیم و آن‌ها به دانمارک، آلمان، آمریکا و سایر کشورها مهاجرت می‌کنند. این یک خطای بزرگ اقتصادی و سیاسی است.
اینکه برخی تصور می‌کنند اگر عرضه پرستار زیاد شود، آن‌ها با هر شرایطی مجبور به کار در داخل خواهند بود؛ تصور اشتباهی است زیرا مسئله اصلی، نبود شرایط مناسب و انگیزه شغلی است؛ اگر به گذشته نگاه کنیم می‌بینیم که پیش‌تر با 5 هزار دانشجویی که پذیرفته می‌شدند، همین تعداد جذب می‌شدند، حالا با بیش از 10 هزار دانشجو هم همان میزان جذب انجام می‌شود درنتیجه، فقط مازاد ظرفیت به وجود آمده که نصیب کشورهای دیگر می‌شود.
از سوی دیگر متأسفانه در این زمینه نظر کارشناسی از نظام پرستاری یا حتی معاونت پرستاری گرفته نشده است. اگر دولت معاون پرستاری تعیین کرده، باید در چنین موضوعاتی از او نظر بخواهد. تا جایی که من اطلاع دارم، نظر ما و معاونت پرستاری نیز در تصمیم اخیر لحاظ نشده است.
تسنیم: آمار مهاجرت‌ها و گوداستندینگ‌هایی که صادر می‌شود نسبت به سال‌های گذشته کاهش داشته یا افزایش یافته است؟
آمار گوداستندینگ نسبت به سه سال پیش 30 درصد کاهش یافته است که بخش مهمی از آن را می‌توان ناشی از تغییر دولت و انگیزه پرستاران برای ماندگاری در کشور دانست اما به طور کلی پدیده مهاجرت پرستاران نگران کننده است؛ برای مثال در حال حاضر حدود 2400 تا 2500 پرستار ایرانی فقط در دانمارک حضور دارند به طوری که اخیراً دانمارک اعلام کرده که نه‌تنها از ایران، بلکه از بسیاری کشورها دیگر پرستار کافی گرفته و فعلاً نیازی ندارد و دیگر پرستار ایرانی جذب نمی‌کند زیرا دانمارک کشور کوچکی است با نظام سلامت محدود و در حال حاضر برنامه‌ریزی کرده تا با سرمایه‌گذاری در آموزش داخلی، نیاز خود را از داخل تأمین کند. با این حال، طبیعی است که در سال‌های آینده کشورهای دیگر جای دانمارک را بگیرند، زیرا پیش‌بینی می‌شود در 7 تا 8 سال آینده، دنیا به حدود 6 میلیون پرستار جدید نیاز داشته باشد.
شورای بین‌المللی پرستاران از این پدیده، یعنی جذب پرستاران در کشورهای پیشرفته از کشورهای در حال توسعه، با عنوان «کلاهبرداری بین‌المللی» یاد کرده است، چراکه کشورهای توسعه‌یافته از منابع انسانی کشورهای در حال توسعه استفاده می‌کنند و پرستاران تربیت‌شده آن‌ها را جذب می‌کنند.
تسنیم: در مورد وضعیت پرستاران ایرانی که مهاجرت می‌کنند برخی می‌گویند بسیاری از آن‌ها در داخل کشور جایگاه‌های بسیار خوبی در نظام سلامت داشته‌اند اما وقتی به کشورهای اروپایی مهاجرت می‌کنند، متأسفانه با آن‌ها مانند نیرویی با تحصیلات پایین‌تر، در حد «کمک‌پرستار» برخورد می‌شود. این موضوع واقعیت دارد؟
بله، متأسفانه این واقعیت وجود دارد. برخی از همکاران ما که به خارج از کشور می‌روند، اگر شرایط لازم را داشته باشند و مدارکشان پذیرفته شود، در همان کشورها به‌عنوان پرستار مشغول به کار می‌شوند، چون آن کشورها کمبود پرستار دارند اما تعدادی دیگر از همکاران، به دلیل اینکه هنوز زبان کشور مقصد را به‌طور کامل نیاموخته‌اند یا نتوانسته‌اند آزمون‌های لازم برای تأیید صلاحیت پرستاری را بگذرانند، برای امرار معاش مجبور می‌شوند در مشاغلی فعالیت کنند که بیشتر در حوزه نگهداری و مراقبت از بیماران یا سالمندان است.
