آیا اصلاح احکام مالی مهریه ضامن دوام خانواده است؟

نشست "بررسی اصلاح مواردی از قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و برخی از احکام راجع به مهریه" هفته گذشته با حضور تنی چند از زنان نماینده مجلس شورای اسلامی، اساتید حوزه و دانشگاه، کارشناسان قضایی و جمعی از فعالان حوزه زن و خانواده به همت کانون فرهنگی تکریم زن و خانواده بر گزار شد.

قانون حمایت از خانواده یا مهریه؟

نشست با سخنان فاطمه قاسم پور رئیس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی در مورد طرح آغاز شد. وی در توضیح اهمیت طرح و روندی که برای تصویب آن در کمیسیون قضایی طی شده، اظهار داشت: در بدو ورود به مجلس دغدغه‌ی اصلی ما اصلاح قانون حمایت از خانواده بود و نه خود مهریه. اما با مطالباتی که پیش آمد،‌عملا مهریه به عنوان اولویت در کمیسیون مطرح شد و در این مرحله برای ما مهم بود که موازنه حقوق زوجین در پیگیری موضوع مهریه مطرح باشد. در واقع نوسانات اقتصادی و اثرش روی قیمت سکه باعث مطالبه تعدیل مهریه شد که از مواردی است که باعث افزایش تعداد پرونده ها در محاکم قضایی شده است. همین باعث مطالباتی از قانونگذار شد که هم از جهت نفس مهریه و هم در رویه‌های قضایی نسبت به تعدیل مهریه ورود کند که نهایتا به تغییر قوانین بیانجامد. به این ترتیب در فراکسیون زنان باب بحث مهریه باز شد، با اینکه همچنان اصلاح قانون حمایت خانواده اولویت ما بود. با شروع بحث مهریه 5-4 طرح با محوریت تعدیل مهریه توسط نمایندگان نگارش و تدوین شد.

نمایندگان دغدغه مندی مانند اقای ابوترابی و اقای نوروزی ایده هایی در این زمینه داشتند که مهم ترین آنها عندالمطالبه بودن مهریه بود. ایده دیگر این بود که مهریه هایی که در گذشته تعیین شده، از سکه تبدیل به پول رایج در آن زمان شود و بعد این پول به قیمت روز محاسبه شود. البته ما نسبت به این ایده ها نکته ای که داشتیم این بود که مهریه در منازعات تنها ابزار خانم هاست که با آن در دادگاه قدرت چانه زنی پیدا می کنند. در واقع مهریه باید این خانم را در جهت جبران سهم الارث کمتر کمک کند که در سن بالا آواره نشود. با کارکردهایی که در شرایط حاضر مهریه دارد، ما نمی توانیم بحث تعدیل را اینطوری مطرح کنیم. ما قائل به موازنه و عدالت بودیم و نه طرفدار محض حق زنان یا مردان. قرار شد که بر اساس نظام مسائل جلو برویم. ما هم قبول داشتیم که نوسانات قیمت ها مردان را به چالش می کشد و فرد معسر نباید زندان برود. اما اینکه گفته شد الان ما بیزینسی به عنوان بیزینس مهریه داریم برای ما محل تامل بود. بحث دیگر فرایند دریافت مهریه بوده است. با توجه به این که ما الان ثبت اموال را در یک سامانه مجزا نداریم و در اجراییات هم مسائلی داریم، این مسیر هم باید مورد بازنگری واقع می شد. مسئله ی دیگر مهریه های نامتعارف بود که بنظر ما باید رسیدگی می شد. با توجه به این نظام مسائل و گفت و گو هایی که انجام شد، نهایتا همین طرح اصلاح قوانین مهریه ارائه شدکه ماده ی 4 راجع به حق ثبت و ماده ی 6 راجع به عسر و حرج است. بهر حال این طرح خروجی کمیسیون قضایی بوده و ما حق رای نداشتیم. برخی از مواد طرح را قابل دفاع می دانم. مثل ماده 2 و 3 و 5. اعضای فراکسیون زنان که در جلسات کمیسیون قضایی شرکت می کردند، حق رای نداشتند و بنا داریم پیشنهادات مان را در صحن مجلس دنبال کنیم.

ماده یک و ماده 4 را مناسب نمی دانم و باید تلاش کنیم که در صحن مجلس حذف شوند اما ماده 6 با اصلاحاتی ماده قابل قبولی است.

ما نقد داشتیم

خانم رحمانی نماینده دیگر مجلس در ادامه در موضوع طرح اصلاح قانون مهریه گفت: انتظار داشتیم دراین جلسه طراحان این طرح را ببینیم که نظرات و نقد ها را بشنوند. ما خودمان نسبت به مواد مختلف طرح نقدها و نظراتی داشتیم. نظر ما این بود که خانواده یک نظام کل است و نباید به مبحث مهریه جدا از خانواده بپردازیم. اما در نهایت این طرح از کمیسیون قضایی خارج شد که قبول داریم نقد هایی به بعضی مواد آن وارد است.

پرونده های جدیدی شکل می گیرد

سخنران بعدی حجت الاسلام دکتر قاسمی هیات علمی شهید بهشتی و سردفتر ازدواج و طلاق بود که در مورد طرح اصلاح مهریه اظهار داشت: یک سوال از دوستان دارم اینکه هدف از طرح چه بوده؟ ایا واقعا می خواستند بودجه تامین شود؟ اگر این نیست و قرار است کمکی به حل مشکلات شود، نتیجه ی این طرح این است که نه تنها تعداد پرونده‌ها کم نخواهد شد بلکه ممکن است موقتا مهریه ها 14 سکه شود اما بیشتر به سمت شروط ضمن عقد مالی برود و پرونده‌های جدید شکل بگیرد و در نهایت باعث تضییع حقوق خانم ها شود. عملا ما شاهد افزایش پرونده های مهریه و ازدواج سفید خواهیم بود. ضمن این که ممکن است این قانون را هم دور بزنند.

اما راهکار چیست؟ نیاز به فقهای پویا و خلاق داریم که با نقش زمان در اجتهاد و برجسته کردن نقش عقل و با توجه به عرف و نقش های امروزی خانم ها فتاوای جدید دهند. البته این مسئله زمان بر است اما به هرحال باید به این سمت برویم. راهکار مسکن هم شروط ضمن عقد است.

اگر قرار است مهریه باشد، همان 14 سکه خوب است، به علاوه اینکه اولین شرط در دفتر ازدواج و بند الف آن این باشد که اگر مردی بخواهد همسرش را طلاق بدهد، اموال اکتسابی از همان موقع ازدواج باید برای هر دو باشد.

حق ثبت در ماده 4 این طرح مسکن است و احتیاج به پژوهش‌های جدی تری دارد نه مهریه بالا تضمین زندگی است و نه مهریه پایین خوشبختی می آورد.

در نظرسنجی که از هزار دانشجویان دختر دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی انجام شد، وقتی امر دایر شد بین مهریه بالا یا مهریه پایین همراه با شروط ضمن عقد، 90 درصد گزینه دو را انتخاب کردند.

دخالت قانونگذار در مسائل خانواده ها مشکل زا شده

زهره لاجوردی نماینده مجلس و عضو کمیسیون فرهنگی در سخنان خود به مشکل تراکم قوانین اشاره کرد و گفت: در بحث مهریه گاهی قوانین نتیجه عکس داده و دخالت قانونگذار در مسائل خانواده ها مشکل زا شده است. به نظرم از نگاه قانونگذار به خیلی از مسائل توجه نشده است.

در این طرح تصور بر این بوده که از این راه می توان جلوی پرونده ها را گرفت اما مسلما اینطور نیست این طرح مخالفت صریح دارد با بند 2 سیاست های ابلاغی رهبری ناظر به تسهیل ازدواج و باعث سخت و کم شدن ازدواج می شود. نکته بعدی اینکه این مسئله فرهنگسازی را می طلبد و هرچه دخالت قانون بیشتر شود، از تشکیل خانواده دور می شویم.

فرهنگسازی مهم است

دکتر فدایی حقوقدان و استاد دانشگاه در باب نقش این قانون در حل مشکلات مرتبط با مهریه در محاکم قضایی گفت: مادامی که فرهنگسازی صورت نگیرد نمی توان امیدوار بود که با چنین قوانینی مشکل خانواده ها حل شود.

زن باید مطمئن شود به حقش می رسد

خانم دکترهاشمی علیا مدرس حوزه و دانشگاه هم در مورد طرح اظهار کرد: هدف از طرح باید مشخص شود به نظر می‌رسد هدف فرضی کاهش دعاوی حقوقی و مالیات در قرارداد باشد.

در مذاق شریعت فاکتور هایی در باب نکاح و مهریه داریم که باید در نظر گرفته شود. اول این که مهریه حق زن است و نباید هیچ قانونی آن را محدود کند. دوم هیچ سقفی برای مهریه در شریعت نداریم درعین این که باید تشویق به ازدواج شود. پس میزان مهریه نباید موجب عسر و حرج شود. با این پیش فرض ها آیا این طرح خواسته های شریعت را از ما تامین می کند؟ این طرح بازدارندگی از اصل ازدواج دارد. در شریعت هر چه راجع به مهریه داریم بحث فرهنگی و تشویقی است. بنظر می رسد این بحث باید از حیطه قانونگذاری خارج شود. چه بسا خانواده هایی که تمکن دارند و نباید در دادن مهریه کم بگذارند. نکاح یک قرارداد است و تمام فاکتورهای عقود را از جمله بحث ضمان دارد. وقتی کسی به کسی بدهکار است ضمانت باید بکند که می تواند بدهد یا باید توثیق داشته باشد و باید ضامن از طرف مرد معرفی شود تا زن مطمئن شود که به حقش می رسد.

فربه کردن قانون فایده ای ندارد

خانم جعفری وکیل دادگستری هم در مورد طرح به فربه کردن قانون به عنوان یک مشکل اشاره کرد: فربه کردن قانون برای ما فایده ای ندارد، بلکه به آسیب های ناشناخته دامن می زند. اگر نگاه فقهی به مهریه داشته باشیم و آن را فقط بصورت سکه تعریف نکنیم، بلکه آن را قرارداد مالی به صورت کاملاً حقوقی تعریف ببینیم، آن وقت باید مشخص شود که چگونه پرداخت می شود یا اقساطش چه گونه است.

الان عملا مهریه خصلت مالی ندارد

فاطمه قاسم پور نماینده مردم تهران در ارتباط با خلأ قانونی در موضوع مهریه گفت: اگر بخواهیم واقع گرایانه به قضیه برخورد کنیم، قانونگذار باید با نگاه خانواده محور به بحث مهریه ورود می کرد. اینکه گفته می شود در موضوع مهریه خلأ قانونی نداریم به نظرم درست نیست، وقتی فرار از دین اتفاق می افتد، یعنی قانون اشکال داشته است. باید توجه داشت که در حال حاضر مهریه خصلت مالی ندارد. دعوا بر سر جابجایی مال نیست، بلکه عملا الان مهریه با حق طلاق و حضانت مبادله می شود. ما هم موافقیم که این خصلت مهریه از بین برود و به صداق برگردد اما برگرداندن این قضیه به ریل اصلی سخت است.

حقوق خانواده ضایع شده است

بهجت شهرتاش جامعه شناس در ارتباط با طرح اظهار داشت: مهریه نامتعارف با بضاعت هر شخص متفاوت تعریف می شود. الان جنگ قانون و تبصره هاست و همین باعث شده حقوق خانواده ضایع شود. آمارها اثبات می‌کند که شرایط خوب نیست. آیا وقت آن نرسیده که بجای تاکید بر حق مرد و حق زن، به حقوق خانواده و حیات آن توجه شود؟ این قوانین مسکن هایی است که عوارض حاشیه ای بیشتری دارد. الان ما فقدان فقه سیاسی اجتماعی داریم؛ فقهی که حیات جامعه را می بیند. در بحث مهریه به جای اینکه داماد بدهکار عروس شود، باید بدهکار فامیل‌های پولدار یا اشخاص دیگر شود، یعنی فامیل مهریه را تهیه و پرداخت کنند تا این دعاوی مالی بین زن و شوهر راه نیفتد. دانش حقوقی ما باید با دانش اخلاقی همراه شود.

نیاز به حکم حکومتی است

فریبا پهلوانی حقوقدان و وکیل دادگستری در ارتباط با این اصلاحیه اظهار داشت: از نظر فقهی مهریه حدی ندارد اما به جهت اینکه ما فقه پویا داریم به اقتضای زمان باید مسائل حل شود. الان ما شاهدیم که دغدغه مهریه زیاد شده و این باعث از بین رفتن بنیان خانواده ها شده. ماده 6 این طرح باید حذف شود و شروط ضمن عقد جای آن را باید بگیرد. مهریه باید با نظر حضرت آقا تغییر کند و این نیازمند حکم حکومتی است.

زن ها پشتوانه مالی ندارند

خانم نوری روانشناس و مدیر کلینیک طلیعه سلامت در باره طرح اصلاح قانون مهریه اظهار داشت: در کل دنیا بعد از طلاق مقدار افسردگی افراد پایین می آید. چون تا جایی که می توانستند تلاش کرده اند. وقتی بحث قانون پیش می آید باید ببینیم که چرا به قانون عمل نمی شود؟ چون لازمه اجرای قانون ایجاد و افزایش احساس همدلی است. واقعیت این است که مهریه بیشتر جنبه اقتصادی دارد.

پس خوب است مستقیما بگوییم که مهریه یک پشتوانه اقتصادی است. الان مرد تنها کار نمی کند و از طرفی فکر می کند اگر کار می کند نباید به زن چیزی بدهد. قوانین روش سنتی را پیشنهاد می‌کنند اما در اجرا روش خانواده ها بنوع جدید صورت می گیرد. گاهی زن ها به خاطر مسائل مالی در زندگی ای که نمی خواهند می‌مانند و افسردگی و خشونت را تحمل می کنند، چون پشتوانه مالی ندارند. گاهی هم زن ها را مجبور می کنیم که سراغ راه های دیگر بروند. بهتر است به جای عروسی های آنچنانی هرچه را دارند، هدیه بدهند یا هر چه به دست آورده اند را نصف نکنند.

چقدر فراکسیون زنان در مسائل زنان تاثیر دارد؟

فاطمه فیروز آبادی مهندس فیزیک و فعال دانشجویی هم خطاب به نمایندگان گفت: سوال ساختاری ما این است که چقدر فراکسیون زنان در مسائل زنان تاثیر دارد؟ وقتی فراکسیون زنان داریم و کمیسیون قضایی این طرح را داده، فراکسیون زنان و رئیس آن باید اختیارات بیشتری داشته باشد. زیرا ما مشخصا انتظار پاسخگویی از این مرجع را برای اقناع افکار عمومی داریم.

فراکسیون زنان یک اتاق فکر است

قاسم پور رئیس فراکسیون زنان در پاسخ گفت: مجلس یعنی خردجمعی و در این مجلس هر کس یک رای دارد. ممکن است در جایی ما مخالف هم باشیم، اما همگی مسئول خروجی مجلس یعنی قانون تصویب شده هستیم. تلاش این است که مجلس را به سمت رویکرد درست هدایت کنیم. فراکسیون زنان مانند فراکسیون های دیگر مجلس به مثابه یک اتاق فکر است که نمایندگان عضو آن دغدغه مسایل زنان و خانواده را دارند. امکان قانون گذاری در فراکسیون قاعدتا وجود ندارد، اما 16 نماینده خانم مجلس پیگیر مسائل زنان هستند و علاوه بر این بانوان نماینده از حوزه های انتخابی مختلف هستند که هم باید وظایف نمایندگی را انجام دهند و هم پیگیر مسائل حوزه انتخابی خود باشند.

طرح اشکال اجرایی دارد

در بخش پایانی نشست اقای قزل ایاغ از فعالان و پژوهشگران حوزه خانواده گفت: ما یک سال است که روی بحث مهریه کار می کنیم و ناظر به صحنه عمل طرح‌هایی خانواده محور تهیه کرده ایم. بنظر ما باید تبعات این طرح را بر روی خانواده در نظر بگیریم. حق ثبتی نوشته شده در این طرح اگر واقعاً هدف تامین کمبود بودجه نباشد، چرا در صندوق دیگری برود؟ باید آن را به خود این خانم بدهیم. چرا باید دوسال دست بانک باشد؟ طرح اشکال اجرایی دارد. معادل تعداد سکه درصد در نظر گرفته شده اما همه مهریه ها سکه نیست. بهر حال اگر دغدغه دارید و می خواهیم این طرح را رد کنید، باید روی بحث کارشناسی آن دست بگذارید. در این زمینه ما آماده همکاری و ارائه راهکار هستیم.

در مجموع بنظر می رسد که اکثر صاحب نظران شرکت کننده در نشست اصلاح قانون مهریه بنحوی که در این قانون آمده، را در رفع مشکلات این حوزه راهگشا نمی دانند و آن را پشتوانه حمایتی از خانواده تلقی نمی کنند. از نظر ایشان برای حل مشکل مهریه آنچه اهمیت دارد فرهنگسازی حول محور تحکیم خانواه است.

بر این اساس امید می رود که مجلس در تصویب این طرح همه ابعاد کارشناسی و پیامدهای واقعی و عملی اجرای آن را مورد توجه دقیق قرار دهد.