آیین های سنتی مردم کهگیلویه و بویراحمد در ماه محرم
آیین‌های محرم و صفر، ریشه در فرهنگ هر استان و قوم داشته و مواردی مانند تزئین علم، گهواره علی‌اصغر (ع) و... نشانه علاقه و حس زیبایی‌شناسی مردم استان کهگیلویه و بویراحمد است.
با وجود گذشت حدود 1400 سال از شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفایش نه‌تنها از عمق این حادثه کاسته نشده بلکه هر چه بیشتر می‌گذرد، این قلمرو گسترده‌تر شده و آیین‌ها باشکوه بیشتری برگزار می‌شوند.
هم‌زمان با فرارسیدن ماه محرم، آیین‌های عزاداری مختلفی در این استان برگزار می‌شود که می‌توان از مراسم استقبال از ماه محرم در روستای امامزاده علی (ع)، مراسم نذری روستای دشت رز بویراحمد، دمام زنی حسینیه حضرت قاسم (ع) گچساران، مویه خوانی و آیین شام غریبانه کهگیلویه، آیین تعزیه‌خوانی سنتی لنده و آیین تعزیه‌خوانی سنتی سوق نام برد که در فهرست آثار معنوی ملی ثبت‌شده است.
آیین تعزیه‌خوانی سنتی سوق یکی از آیین‌های فاخر ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد است که چند سالی است که به همت گروه فرهنگی و هنری تعزیه‌خوانی پرچم‌داران کربلای سوق و با حمایت مالی و معنوی اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان در شهر دهدشت برگزار می‌شود.
فریدون داوری یکی از نویسندگان و پژوهشگران کهگیلویه و بویراحمدی در این زمینه گفت: «در گذشته در این استان ایلات و عشایر دو سه روز قبل از ماه محرم با فراهم کردن مقدمات مراسم عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) به استقبال محرم می‌رفتند.»
او بابیان اینکه انتخاب محل عزاداری و نظافت آن و درست کردن علَم‌ها ازجمله اقدامت استقبال از محرم در استان بود، افزود: «پایه علم‌ها با شرایط خاص و استفاده از چوب گردو و بلوط تهیه می‌شد که زنگوله‌ها و دِرا‌ها را با پارچه‌های سیاه و بنفش و سبز آماده می‌کردند و این علَم نشانی از علم‌داری کربلا بود. این علَم در دست فرد یکه تنومند و خوش‌تیپ بود قرار می‌گرفت.»
داوری اظهار کرد: «برای خبردار کردن مردم، برخی‌ها غروب دو سه روز قبل از ماه محرم در کوچه‌ها راه می‌افتادند و با خواندن برخی نوحه‌های محلی اطلاع‌رسانی می‌کردند.»
این پژوهشگر کهگیلویه و بویراحمدی خاطرنشان کرد: «خانم‌ها و آقایان با حلقه‌های جداگانه برای سید و سالار شهدا عزاداری می‌کردند به‌طوری‌که یک زن به‌عنوان تک‌خوان، خانم‌ها دست به گردن هم می‌انداختند و به‌نوعی خاص و با لباس‌های محلی عزاداری می‌کردند و چارقه‌ها یا چادرهای را به پشت و سینه خود می‌زدند. همچنین آقایان در هنگام سینه‌زنی افراد کمر همدیگر را می‌گرفتند و دایره‌وار می‌چرخیدند و بر سینه می‌زدند.»
داوری تصریح کرد: «عمدتاً اسبی را نمادین با پارچه‌های رنگین تزئین می‌کردند که به یاد ذلجنای امام حسین (ع) بود و نوحه‌ها و شَرمَه‌های محلی می‌خواندند.»
او ادامه داد: «ازجمله کارهایی که در ایام محرم مردم این استان انجام می‌دادند روشن کردن آتش در وسط میدان مشخص‌شده برای عزاداری جهت گرم کردن در شب‌های سرد و روشنایی محل بود البته برخی از عزاداران وقتی وارد میدان عزا می‌شدند یک قطعه هیزم با خود می‌آوردند تا گرمای آتش بیشتر شود. غالبا تمام عزاداران بالباس‌های تیره در عزاداری شرکت می‌کردند.»
این پژوهشگر کهگیلویه و بویراحمدی عنوان کرد: «در ایام محرم بخصوص روزهای تاسوعا و عاشورا غذای نذری پخته و بین عزاداران توزیع و تقسیم می‌شود.»
داوری اضافه کرد: «گاهی حلوای محلی با نان محلی نیز تهیه و بین عزاداران توزیع می‌شد.»
او اظهار کرد: «مردم استان در روز عاشورا با عزاداری تا ظهر عاشورا به سمت امامزادگان و یا منزل سادات حرکت می‌کردند و نماز ظهر عاشورا را به یاد نماز امام حسین (ع) در روز عاشورا بر پا می‌کردند.»
در زیر بخشی از نوحه‌های محلی استان که درگذشته بیشتر استفاده می‌شد، آمده است؛
«اَی ماهِ مَحرَم اومَ شاری رفت و غم اومَ اَو مِن حرم کَم اومَ»
***
«آخ بَ دشتِ کربلا شِمر کَلوی وَلَدِ زِنا سَرشَ بِری اَو وَش نَدا»
***
«اَی ماه مَحرَم اومَ سطلون و سرور اومَ»
«امام حسینَ کُشتِن کِ خاک بَر سَر ما»
در شب یازدهم ماه محرم به مناسبت شام غریبان خاندان امام حسین علیه‌السلام عزاداری و سینه زنی برقرار است. در ماه محرم این استان مراسم پرده‌خوانی نیز اجرا می‌شد.
همچنین از رسوم به‌جامانده از سال‌های گذشته تاکنون تهیه حلیم یا آش گندم در صبح روز عاشورا است که در زبان محلی به آن «هَریسَه» می‌گویند.
امروزه مراسم سینه‌زنی در این استان شبیه به استان‌های جنوبی مانند خوزستان بوده که بیشتر افراد کمر همدیگر را گرفته و دایره‌ای می‌چرخند.