اَبَربحران جمعیت و مشکلاتی که ایران را تهدید می‌کند / لزوم تدابیر بیشتر دولت برای رشد جمعیت
اساتید دانشگاه در میزگرد «اَبَربحران جمعیت» با بیان مشکلات عدیده کاهش رشد جمعیت و پیش رفتن کشور به سمت سیاه چاله جمعیتی، حمایت‌های بیشتر دولتی و حکومتی در راستای زمینه سازی برای رشد جمعیت را مهمترین راهکار برای جلوگیری از بحران جمعیت دانستند.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از صاحب نیوز؛ اَبَربحران جمعیت یک بن بست برای کشور است که سال‌ها دشمن تلاش کرده است به صورت زیرپوستی و پهان از طریق تصمیم سازی‌هایی جهت دار توسط عوامل نفوذی خود، کشور را به این سمت هدایت کند. بحرانی که اگر ایران گرفتار آن شد به این راحتی و به این زودی‌ها نخواهد توانست از آن رها شود و ضعیف شدن کشورمان در همه عرصه‌ها را در پی خواهد داشت. ابرانی که در حال پیشرفت به سمت قرار گفتن به عنوان یکی از قدرتمندترین کشورهای جهان است را به معنی واقعی زمین خواهد زد.
برای بررسی این موضوع پای صحبت سه تن از اساتید دانشگاه‌های استان اصفهان نشسته و میزگردی با این موضوع تنظیم کرده‌ایم. دکتر اکرم آزادبخت رئیس آموزشکده عالی سمیه، دکتر منیژه یوحنایی استاد دانشگاه اصفهان و دکتر یزدانیان استاد آموزشکده عالی سمیه به سؤالات ما پیرامون چالش پیری جمعیت در ایران پاسخ می‌دهند:
- صاحب نیوز: مهمترین مشکلی که با روند کنونی رشد منفی جمعیت در کشور باید انتظار آن را داشت، چیست؟
- آزادبخت: جامعه‌ای که به سمت پیری حرکت کند بحران‌هایی را به وجود آورده و پیامدهایی دارد که یکی از این پیامدهای کاهشجمعیت ملی بوده که باروری و قدرت تجدید نسل را کاهش داده و باعث افزایش میانسالی و سالمندی جمعیت میشود. در مورد پیامدهای اقتصادی این موضوع یکی از مشکلات حرکت جامعه به سمت پیری و عدم نشاط اقتصادی و اجتماعی است زیرا رونق اقتصادی هر جامعه‌ای بستگی به نیروی جوان آن جامعه دارد چرا که جوانان مایه پویایی و سرزندگی جوامع هستند و همه جهش‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی از دل نیروهای جوان جوشیده و بروز می‌کند. کاهش رشد جمعیت در سن کار که باعث کاهش رشد اقتصادی و پایین آمدن نرخ پس انداز خانواده‌ها میشود و افزایش بار مالی نسل‌های جوان‌تر را در پی خواهد داشت زیرا جمعیت بالای افراد مسن هم هزینه‌های اقتصادی جامعه را گردن نسل جوان انداخته و هم ان‌ها را مجبور می‌کند کار بیشتری کنند تا نیازهای معیشتی جمعیت سالمند را نیز تامین کنند لذا بر نسل جوان فشار مضاعفی تحمیل میشود همان طور که بر سیستم تامین اجتماعی این فشار تحمیل میشود زیرا متقاضیان بازنشستگی افزایش پیدا خواهند کرد و این جا هم تامین اجتماعی بار سنگینی خواهد داشت که دوباره باید جوانان این بار را جبران کنند. در موضوع اجتماعی، فرهنگی شکاف‌های نسلی در اثر بهم خوردن توازن نسل‌های به وجود خواهد آمد و باعث میشود چتر حمایتی از سالمندان کمتر شده و سالمندان فاقد حامی و پشتیبان بشوند. کاهش اقتدار سیاسی و تغییر در ترکیب دینی دیگر مشکلات متصور برای این مسأله است.
- یوحنایی: وقتی رشد جمعیت مثبتی داشته باشیم به تدریج نیروی کار جوانتری خواهیم داشت و نیروی انسانی امروزه در دنیای اقتصاد از مهمترین عوامل تولید است و نداشتن نیروی جوان صددرصد به کاهش تولید منجر خواهد شد یعنی نیروی جوان باید کار کند. در شرایط رشد منفی جمعیت نیروی جوان باید کار کند تا هم خود را و هم اکثریت پیر جامعه را تامین کند که این روند باعث میشود به تدریج دستمزد کارگر پایین برود و این خودش یک شاخص است که روی دیگر شاخص‌های اقتصادی تاثیر می‌گذارد. همچنین در چنین شرایطی نیروی کار متخصص کاهش پیدا کرده و هزینه آموزش جامعه بالا می‌رود. یکی دیگر از مشکلات کاهش جمعیت به ویژه برای کشوری نظیر کشور ما که در یک منطقه جغرافیایی مهمی همجون آسیای غربی واقع شده‌ایم و با توجه به چالش‌های سیاسی که داریم، کاهش نیروهای دفاعی است.
- یزدانیان: بهتر است سؤال را این طور تصحیح کنیم که رشد منفی جمعیت چه مشکلاتی دارد زیرا پیامدهایی که به خاطر رشد منفی جمعیت متصور است ریشه در یکدیگر دارد و نمی‌توانیم بگوییم یکی مهمتر از دیگری است. حتی وقتی که می‌خواهیم فرزندآوری و ازدواج را بین جوانان مطرح کنیم شاید اولین اعتراضی که ممکن است بیاورند مباحث اقتصادی است در حالی که می‌توانیم بگوییم یکی از عوارض کاهش رشد جمعیت کاهش رشد اقتصادی است. به عبارت دیگر رشد جمعیت یکی از عوامل رشد اقتصادی کشورها است زیرا طبیعت ساختار جمعیت در چنین جامعه‌ای این است که دارای نیروهای جوان باشد که این نیروها با استعداد و تخصص جوانی باعث نشاط اقتصادی و اجتماعی می‌شوند. اگر ما بخواهیم روی مسائل اقتصادی هم کار کنیم باید رشد جمعیت را داشته باشیم و هرم سنی جمعیتمان نباید از جوانی به پیری برسد. یکی از پیامدهای کاهش جمعیت این است که ساختار جمعیت به هم خورده و تعداد افراد مسن بیشتر از جوانان شده و جامعه بی نشاط میشود در نتیجه روند اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی جامعه بی‌نشاط شده و از نظر اخلاقی و تربیتی جامعه دچار مشکل میشود.
- صاحب نیوز: به نظر شما بهترین راه برای آگاه سازی جامعه از عمق خطرات پیری جمعیت و ضرورت فرزندآوری برای نجات دادن کشور از سقوط در سیاه چاله جمعیتی چیست و چگونه می‌توان این مهم را محقق کرد؟
- آزادبخت: اگر جامعه‌ای پیر شود و در سیاه چاله جمعیتی بیافتد برای اصلاح این وضع نیاز به گذشت سالیان طولانی و صرف هزینه‌های اقتصادی و هنگفتی است و باعث دگرگونی فرهنگی جوامع میشود. برای مقابله با این وضع باید ابعاد و جنبه‌های مختلف آن را در نظر داشت و به صورت هنرمندانه، شیوا و رسا برای عموم مردم به خصوص نخبگان و مسئولان تشریح شود تا پیامدهای کاهش جمعیت و بحران اجتماعی، اقتصادی متأثر از آن را برای با شیوه‌های هنرمندانه، باورز پذیر و مبتکرانه تفهیم کند و عموم مردم از خطرات بسته شدت پنجره جمعیتی کشور آگاه شوند و این می‌طلبد هماهنگی بین صدا و سیما، دانشگاه، حوزه‌های علمیه و مبلغان دینی را به همراه داشته باشد تا بتوانیم با این معضل مبارزه کنیم.
- یوحنایی: به نظر من کسی که باید آگاه باشد صرفا مردم نیستند بلکه کسانی هم هستند که مسئولیت برنامه ریزی برای جامعه را برعهده دارند و در واقع نهادهای حکومتی هستند که ظاهرا آگاه نیستند وگرنه هر انسانی مایل به داشتن روابط نزدیک با خانواده و تشکیل خانواده و داشتن خانواده پرجمعیت است. در جامعه کنونی وقتی هم مردم آگاه باشند چه کاری از دستشان بر می‌آید وقتی که زیرساخت‌ها آماده نیست!؟ مردم می‌دانند نداشتن خانواده چه مشکلاتی هم برای خودشان و هم برای جامعه خواهد داشت اما این نهادهای حکومتی هستند که باید خودشان آگاه باشند و نسبت به مسئولیت خطیری که دارند احساس وظیفه کرده و با مردم همکاری داشته باشند.
- یزدانیان: فرهنگ سازی برای هر کار، اقدام و هر هدفی که مدنظر است خیلی مهم است لذا یکی از بهترین راه‌ها فرهنگ سازی در این زمینه و آگهی بخشی است و ما تا نتوانیم فرهنگ را در جامعه در هر زمینه و موضوعی رواج دهیم به اهداف مدنظر خود نمی‌توانیم برسیم. فرهنگ سازی مدنظر ما این است که مردم را در مورد خطرات کاهش جمعیت آگاه کنیم و رسیدن به این هدف به تدریج و در طولانی مدت اتفاق می‌افتد و هیچ وقت یک شبه و یک روزه نمی‌توان فرهنگ سازی کرد. در این زمینه به نظر می‌رسد اگر نهادهای مختلف اجتماعی و سازمان‌های مختلف متفق القول باشند و هر کس در حیطه کاری خودش یک هدف را دنبال کند و این طور نباشد که من به قشر مخاطب خودم یک چیزی بگویم و همکار من حرف دیگری را بزند، خودمان این مسأله را درک کرده باشیم و دغدغه ذهنی ما شده باشد آنگاه می‌توانیم این دغدغه را با اگاهی سازی به مردم انتقال دهیم و قبل از این که تشویق به فرزنداوری کنیم تشویق به ازدواج کنیم. از طرفی دیگر نباید از نقش فضای مجازی غافل شد چون متوسط به بالای مردم با فضای مجازی انس دارند و اگر بشود تیم‌های که سواد رسانه و تخصص دارند ورود کرده برنامه ریزی و تولید محتوا کنند می‌توانند موثر واقع شوند. برای رسیدن به این هدف باید هزینه، انرژی و تخصصمان را به کار بگیریم تا بتوانیم نتایج مطلوبی کسب کنیم.
- صاحب نیوز: بهترین مشوق برای زوج‌های جوان برای ازدواج سریعتر و فرزندآوری بیشتر چیست و دو عامل اقتصاد و فرهنگ در این رابطه چه جایگاهی دارند؟
- آزادبخت: بهترین مشوق برای ازدواج جوانان، آسوده کردن خیال آن‌ها برای آینده فرزندانشان است. فرززندآوری دغدغه خانواده ایرانی نیست بلکه نبود عدالت و ثبات اجتماعی دغدغه افراد شده است زیرا نمی‌دانند چه مشکلاتی در آینده گریبان گیر فرزندانشان میشود و همین مساله سبب شده فرزند کمتری به دنیا بیاورند و حتی برخی زوج‌ها پیش از ازدواج، نداشتن فرزند را شرط ازدواج خود می‌دانند. لذا باید جامعه تلاش کند این اطمینان خاطر را به جوانان بدهد که پنج نیاز اولیه آن‌ها و فرزندانشان یعنی آموزش، بهداشت و درمان، مسکن، اشتغال و و نیازهای اولیه معیشتی شامل خوراک و پوشاک را فراهم کند و جامعه‌ای که این دغدغه‌ها را نداشته باشد جامعه متناسب است و تفکر افزایش جمعیت در آن در حد متناسب خواهد بود. برای این کار باید آموزش‌هایی را برای زوج‌های جوان داشته باشیم که پیش، حین و پس از ازدواج مشاوره‌های فرزندآوری، پیشگیری از ناباروری و سقط جنین، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی همچون طلاق، افزایش تحکیم بنیان خانواده، افزایش مهارت‌های زندگی و فرزندپروری را ارئه دهند. همچنین ارائه خدمات به مادران باردار و اطمینان خاطر به خانم‌های شاغل در مورد امنیت شغلی و معیشتی در هنگام بارداری و پس از آن بسیار به این هدف کمک خواهد کرد. همچنین اشتغال خودش باعث میشود جوانان به فکر ازدواج و فرزنداوری بیافتند زیرا یکی از معضلات جوانان این است که کار ثابت ندارند و باید برای این منظور متأهلین در اولویت اشتغال باشند و امتیاز به متاهلین و زوج‌های فرزنددار داده شود که سبب میشود جوانان خواه ناخواه به سمت ازدواج و فرزنداوری بروند.
یوحنایی: در این رابطه خیلی از جوامع غربی در واقع با این مشکل عدم ازدواج و کاهش جمعیت مواجه شدند و راهکارهایی داشتند که می‌توانیم با نگاهی به این راهکارها چیزهای خوبی را به دست بیاوریم. این طور مواقع باید ازدواج خیلی آسان باشد و بزرگترین مساله در ازدواج برای این که اسان شود تأمین مسکن است. در کشورهای غربی اگر دختر و پسر جوانی بخواهند ازدواج کنند بلافاصله می‌توانند با حداقل درامد جای مناسبی را برای خودشان اجاره کنند. خیلی از کشورها خانه‌های خاصی و مناسبی دارند که تحت مالکیت شهرداری است و با مبلغ کم به افراد و زوج‌ها اجاره می‌دهند تا زمانی که بتوانند روی پای خود ایستاده و دوباره از طریق کمک‌ها و تسهیلات دولتی خانه‌ای تهیه کنند. در خود کشور ما بانک مسکن قبل از انقلاب اقدام به پرداخت وام‌های 25 ساله می‌کرد که اگر کسی می‌توانست این وام‌ها را بگیرد با درامد پایین هم می‌توانست اقساطش را بپردازد. باید این روش‌ها را داشته باشیم و بانک‌های ما باید وام‌هایی با اقساط کم و بلند مدت بدهند تا این مشکلات حل شود. خدمات رایگان پزشکی و آموزشی از دیگر تجربه‌های مثبت کشورهای پیشرفته بوده که می‌تواند در فراهم کردن رفاه مردم برای تشویق به ازدواج و تشکیل خانواده کمک شایانی کند.
- یزدانیان: در این رابطه با دو گروه روبرو هستیم جوانانی که هنوز ازدواج نکرده‌اند و این مسأله در هر خانواده یک دلیل خاصی می‌تواند داشته باشد که باید بررسی شود و دوم جوانانی هستند که ازدواج کرده‌اند ولی اقدامی برای فرزندآوری نداشته‌اند. در مورد گروه اول باید جوانان را تشویق کنیم که به نیاز فطری خود برای ازدواج کردن پاسخ دهند و به ایشان بگوییم که قانون روزی «اقدام و سپس تأمین» است نه این که جوان بخواهد تأمین شود بعد اقدام کند. ما نمی توانیم خلاف قانون روزی فکر کنیم که این مسأله خود مانع از ازدواج میشود و نباید هم انتظار داشته باشیم همه آن چیزی که می خواهیم یک باره تامین شود. در مورد گروه دوم ضمن این که باید در نظر بگیریم که بعد از چند سال از ازدواجش هنوز فرزنددار نشده است باید بدانیم یکی از مشکلات جوانان برای فرزنداوری مشکلات ناباروری است هرچند این مشکل به نسبت جمعیت خیلی زیاد نیست اما همین تعداد نیز برای درمان خود مستلزم صرف هزینه‌های سرسام آوری هستند که باید برطرف شود یا حتی زوج‌هایی که بچه دارند اما گرفتار ناباروری شده‌اند. عامل اقتصادی و فرهنگی تاثیرگذار هستند اما نباید بگوییم صددرصد عامل حرکت به سمت پیری جمعیت به این دو عامل وابسته است.
- صاحب نیوز: آیا دستگاه‌های حکومتی تا الان به اندازه کافی رویکرد خود برای پیشگیری از بحران جمعیت در ایران را تغییر داده‌اند؟
- آزادبخت: خوشبختانه در یک سال اخیر بعد از روی کار آمدن آقای رئیسی به بحران جمعیت از دید دیگری نگاه و قوانینی تصویب شده است که اگر این قوانین در جامعه پیاده شود و نظارت خوبی روی اجرای این قوانین شود می‌توانیم بگوییم می‌توانیم از این برهه عبور کرده و از بحران پیری جمعیت جلوگیری کنیم به شرطی که قوانینی که مجلس و دولت تصویب کرده‌اند در جامعه پیاده شود و تحت نظارت و پشتیبانی قرار بگیرند.
- یوحنایی: به هیچ وجه، متاسفانه بزرگترین مشکل ما در رابطه با جمعیت همین دستگاه‌های حکومتی هستند همین‌ها تبلیغ می‌کردند فرزند کمتر زندگی بهتر و همین‌ها شرایط بچه‌دار شدن و تربیت بچه را این قدر مشکل کرده‌اند که مردم از بچه‌دار شدن فراری شده‌اند. چه به لحاظ فرهنگی و چه به لحاظ اقتصادی مشکلاتی که در مورد جمعیت داریم از همین نهادها، دستگاه‌ها و مسئولین حکومتی ما آغاز شده است و هیچ رویکرد سالمی برای حل این مسأله هم در آن‌ها نمی‌بینیم. به نظر من در وهله اول کار فرهنگی خوب است اما وقتی زیرساخت‌های فرزنداوری را آماده نکرده‌ایم چطور می‌خواهیم کار فرهنگی کنیم. مردم قبول دارند بچه آوردن خوب است اما وقتی می‌دانند هزینه مدارس دانش اموزان سر به فلک می‌کشد یا اگر بخواهند فرزند بااستعدادشان در یک دانشگاه خوب قبول شود حتما باید در کلاس‌های کنکور با هزینه‌های گزاف شرکت کنند چطور می‌توانند به فرزنددار شدن فکر کنند. اگر آموزش و پرورش رایگان و خوب برای همه نداشته باشیم نمی‌توانیم چنین انتظاری داشته باشیم. یک مشکل اساسی دیگر در این زمینه این است که دستگاه‌های حکومتی هر کاری هم بخواهند بکنند سلیقه‌ای است و برنامه ریزی و سیاست کلان نداریم که تابع تغییر و تحولات سیاسی نباشد و این طور نباشد که رئیس جمهور و وزیری برنامه‌ای بر اساس سلیقه و درک و فهم خود بدهد و نفر بعدی که می‌آید روی برنامه‌های قبلی خط کشیده و برنامه جدید خود را ارائه دهد. کشورهای موفق یک سیاست کلی در مورد آموزش و پرورش و نسل جدید دارند که تابع سیاستمداران نیستند بلکه این سیاستمداران هستند که تابع سیاست‌های کلی‌اند و این‌ها فقط مجری هستند اما سیاست‌های کلان ما دستخوش تصمیم گیری‌های شخصی سیاستمداران ما است. مثلا برنامه‌های خوب نوشته‌ایم اما رئیس جمهوری می‌آید که به ان اعتقادی نداشته و مثلا چیزی مثل سند 2030 را ابلاغ می‌کند.
- یزدانیان: یک سری اقداماتی را در زمینه‌های مختلف به ویژه اقتصادی و اجتماعی فرهنگی تا الان انجام داده‌اند اما برای رسیدن به هدفی که داریم کافی نیست به خصوص از نهادهای حکومتی به لحاظ این که دست و بالشان بازتر است انتظار بیشتری داریم به ویژه این که همه ما ملزم به عمل به منویات رهبری هستیم که در همه مسائل اوامر و سفارشاتی دارند و عمل به این‌ها خیلی می‌تواند تاثیرگذار باشد.
انتهای پیام /