احادیثی گهربار درباره علم و دانش

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، اهمیت حدیث در میان مسلمانان از آن رو است که از منابع اصلی استنباط احکام در فقه و عقاید در علم کلام محسوب می‌شود. همچنین احادیث از منابع اولیه پژوهش‌های تاریخی است.

حدیث (1) قال رسول الله صلی الله علیه وآله: خَیرُ الدُنیا وَالآخِرَهِ مَعَ العِلمِ وَشَرُ الدُنیا وَالآخِرَهِ مَعَ الجَهلِ؛ خیر دنیا و آخرت با دانش است و شر دنیا و آخرت با نادانی. (بحارالانوار، ج79، ص170)

----------------------------------------------- حدیث (2) امام صادق (سلام الله علیه): لَستُ اُحِبُ أن أرَی الشابَ مِنکُم الا غادِیاً فی حالَینِ: اما عالِماً أو مُتَعَلِماً. دوست ندارم جوانی از شما [شیعیان] را جز بر دو گونه ببینم: دانشمند یا دانشجو. (امالی طوسی ص303)

----------------------------------------------- حدیث (3) قال علی علیه السلام: زَکاهُ العِلمِ بَذلُهُ لِمُستَحِقِهِ وَاجهادُ النَفسِ فِی العَمَلِ بِهِ؛ زکات دانش، آموزش به کسانی که شایسته آنند و کوشش در عمل به آن است. (غرر الحکم و درر الکلم، ص391)

----------------------------------------------- حدیث (4) قال علی علیه السلام: اَلعِلمُ قاتِلُ الجَهلِ؛ دانش، نابود کننده نادانی است. (غررالحکم و دررالکلم، ص56)

----------------------------------------------- حدیث (5) قال علی علیه السلام: خَیرُ العِلمِ مانَفَعَ؛ بهترین علم آن است که مفید باشد. (غررالحکم و دررالکلم، ص 354)

----------------------------------------------- حدیث (6) قال الصادق علیه السلام: مَن تَعَلَمَ العِلمَ و َعَمِلَ بِهِ و َعَلَمَ لِلهِ دُعِیَ فی مَلَکُوتِ السَماواتِ عَظیما فَقیلَ: تَعَلَمَ لِلهِ و َعَمِلَ لِلهِ و َعَلَمَ لِلهِ؛ هر کس برای خدا دانش بیاموزد و به آن عمل کند و به دیگران آموزش دهد، در ملکوت آسمانها به بزرگی یاد شود و گویند: برای خدا آموخت و برای خدا عمل کرد و برای خدا آموزش داد. الذریعه الی حافظ الشریعه (شرح اصول کافی) ج1، ص56

----------------------------------------------- حدیث (7) قال علی علیه السلام: پاِنَ العِلمَ حَیاهُ القُلوبِ وَ نورُ البصارِ مِنَ العَمی وَ قُوَهُ البدانِ مِنَ الضَعفِ؛ به راستی که دانش، مایه حیات دلها، روشن کننده دیدگان کور و نیروبخش بدنهای ناتوان است. (تحف العقول، ص 28)

-----------------------------------------------

حدیث (8) قال رسول الله صلی الله علیه وآله: طَلَبُ العِلمِ فَریضَه عَلی کُلِ مُسلِم أَلا اِنَ اللهَ یُحِبُ بُغاهَ العِلمِ؛ طلب دانش بر هر مسلمانی واجب است. خداوند جویندگان دانش را دوست دارد. (مصباح الشریعه، ص13)

-----------------------------------------------

حدیث (9) قال علی علیه السلام: یَنبَغی لِلعاقِلِ اَن یَحتَرِسَ مِن سُکرِ المالِ وَ سُکرِ القُدرَهِ، وَ سُکرِ العِلمِ، وَ سُکرِ المَدحِ وَ سُکرِ الشَبابِ، فَاِنَ لِکُلِ ذالِکَ ریاحا خَبیثَهً تَسلُبُ العَقلَ وَ تَستَخِفُ الوَقارَ؛ سزاوار است که عاقل، از مستی ثروت، قدرت، دانش، ستایش و مستی جوانی بپرهیزد، چرا که هر یک را بادهای پلیدی است که عقل را نابود میکند و وقار و هیبت را کم مینماید. (غرر الحکم، ص 797)

----------------------------------------------- حدیث (10) قال علی علیه السلام: کُلُ وِعاء یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ اِلا وِعاءُ العِلمِ فَاِنَهُ یَتَسِعُ بِهِ؛ فضای هر ظرفی در اثر محتوای خود تنگتر میشود مگر ظرف دانش که با تحصیل علوم، فضای آن بازتر میگردد. (نهج البلاغه، ص505)

----------------------------------------------- حدیث (11) قال ابی عبدالله علیه السلام: اِنَ مِن حَقیقَهِ الایمانِ اَن تُؤثِرَ الحَقَ وَ اِن ضَرَکَ عَلَی الباطِلِ وَ اِن نَفَعَکَ وَ اَن لا یَجوزَ مَنطِقُکَ عِلمَکَ؛ از حقیقت ایمان این است که حق را بر باطل مقدم داری، هر چند حق به ضرر تو و باطل به نفع تو باشد و نیز از حقیقت ایمان آن است که گفتار تو از دانشت بیشتر نباشد. (بحارالانوار، ج 2، ص114)

----------------------------------------------- حدیث (12) قال علی علیه السلام: اَلا اِنَ فیهِ عِلمَ مایَأتی و َالحَدیثَ عَنِ المَاضی و َدَواءَ دائِکُم و نَظمِ ما بَینَکُم؛ آگاه باشید که دانش آینده، اخبار گذشته و درمان دردهایتان و نظم میان شما در قرآن است. (نهج البلاغه، ص 223)

----------------------------------------------- حدیث (13) قال علی علیه السلام: اِذا تَفَقَهَ الرَفیعُ تَواضَعَ؛ انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانایی رسد، متواضع می شود. (غررالحکم، ص285)

----------------------------------------------- حدیث (14) قال علی علیه السلام: اَلعِلمُ کَنز عَظیم لایَفنی؛ علم گنج بزرگی است که با خرج کردن تمام نمی شود. (غرر الحکم و درر الکلم، ص66)

----------------------------------------------- حدیث (15) قال الصادق علیه السلام: لایَزالُ المُؤمِنُ یُورِثُ أَهلَ بَیتِهِ العِلمَ وَ الدَبَ الصالِحَ حَتی یُدخِلَهُمُ الجَنَهَ جَمیعا؛ مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و ادب شایسته بهره مند می سازد تا همه آنان را وارد بهشت کند. (مستدرک الوسایل، ج12، ص201)

----------------------------------------------- حدیث (16) پیامبر صلی الله علیه وآله: أنَهُ اذا قالَ المُعَلِمُ لِلصَبیِ قُل بِسمِ اللهِ الرَحمنِ الرَحیمِ فَقالَ الصَبیُ بِسمِ اللهِ الرَحمنِ الرَحیمِ کَتَبَ اللهُ بَراءَهً لِلصَبِیِ و بَراءَهً لأِبَوَیهِ و بَراءَهً لِلمُعَلِمِ؛ وقتی معلم به کودک بگوید: بگو بسم الله الرحمن الرحیم و کودک آن را تکرار کند خداوند برای کودک و پدر و مادرش و معلم، برائت از آتش در نظر خواهد گرفت. بحارالانوار (ط - بیروت)، ج89، ص257

----------------------------------------------- حدیث (17) امام علی علیه السلام: عِلمُ المُنافِقِ فی لِسانِهِ و َعِلمُ المُؤمِنِ فی عَمَلِهِ؛ دانش منافق در زبان او و دانش مؤمن در کردار اوست. (غررالحکم، ص463)

----------------------------------------------- حدیث (18) پیامبر صلی لله علیه و آله: اَلعِلمُ رَأسُ الخَیرِ کُلِهِ، وَ الجَهلُ رَأسُ الشَرِ کُلِهِ؛ دانایی سرآمد همه خوبیها و نادانی سرآمد همه بدی هاست. (بحارالأنوار، ج74، ص 175)

-----------------------------------------------  حدیث (19) قال علی علیه السلام: العِلمُ وَراثَه کَریمَه، وَ الادابُ حُلَل مُجَدَدَه، وَ الفِکرُ مِرآه صافِیَه؛ علم میراث گرانبهائی است و ادب لباس فاخر و زینتی است و فکر آئینه ای است صاف. (نهج البلاغه، ص469)

----------------------------------------------- حدیث (20) امام علی علیه السلام: اَلعِلمُ اَصلُ کُلِ خَیر، اَلجَهلُ اَصلُ کُلِ شَر؛ دانایی، ریشه همه خوبیها و نادانی ریشه همه بدیهاست. (غررالحکم، ص48)

----------------------------------------------- حدیث (21) امام علی علیه السلام: رَأسُ العِلمِ التَمییزُ بَینَ الاخلاقِ وَ اِظهارُ مَحمودِها وَ قَمعُ مَذمومِها؛ بالاترین درجه دانایی، تشخیص اخلاق از یکدیگر و آشکار کردن اخلاق پسندیده و سرکوب اخلاق ناپسند است. (غررالحکم و دررالکلم، ص378)

----------------------------------------------- حدیث (22) امام علی علیه السلام: جالِسِ العُلَماءَ یَزدَد عِلمُکَ وَ یَحسُن اَدَبُکَ و تَزکُ نَفسُکَ؛ با علما معاشرت کن تا علمت زیاد، ادبت نیکو و جانت پاک شود. (غررالحکم و دررالکلم، ص341)

----------------------------------------------- حدیث (23) امام علی علیه السلام: مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلناسِ اِماما فَلیَبدَأ بِتَعلیمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعلیمِ غَیرِهِ و َلیَکُن تَادیبُهُ بِسیرَتِهِ قَبلَ تَأدیبِهِ بِلِسانِهِ وَ مُعَلِمُ نَفسِهِ وَ مُؤَدِبُها اَحَقُ بِالاِجلالِ مِن مُعَلِمِ الناسِ و مُؤَدِبِهِم؛ کسی که خود را پیشوای مردم قرار داده، باید پیش از آموزش دیگران، خود را آموزش دهد و پیش از آنکه دیگران را با زبان، ادب بیاموزد، باکردارش ادب آموزد و البته آموزش دهنده و ادبآموز خود بیش از آموزگار و ادبآموز مردم، شایسته تجلیل است. مثیرالاحزان، ص50

----------------------------------------------- حدیث (24) امام علی علیه السلام: یا مُؤمِنُ اِنَ هذَا العِلمَ وَالاَدَبَ ثَمَنُ نَفسِکَ فَاجتَهِد فی تَعَلُمِهِما، فَما یَزیدُ مِن عِلمِکَ وَ اَدَبِکَ یَزیدُ فی ثَمَنِکَ وَ قَدرِکَ، فَاِنَ بِالعِلمِ تَهتَدی اِلی رَبِکَ وَ بِالاَدَبِ تَحسِنُ خِدمَهَ رَبِکَ وَبِأَدَبِ الخِدمَهِ یَستَوجِبُ العَبدُ وَلایَتَهُ وَقُربَهُ، فَاقبَلِ النَصیحَهَ کی تَنجُوَ مِنَ العَذابِ؛ ای مؤمن! به تحقیق این دانش و ادب بهای جان توست پس در آموختن آن دو بکوش که هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود بر قیمت و قَدرت افزوده میشود؛ زیرا با دانش به پروردگارت راه مییابی و با ادب به پروردگارت خوش خدمتی میکنی و با ادب در خدمتگزاری، بنده سزاوار دوستی و نزدیکی به او میشود. پس [این [نصیحت را بپذیر تا از عذاب بِرَهی. (بحار الانوار (ط - بیروت)، ج1، ص180)

----------------------------------------------- حدیث (25) امام علی علیه السلام: تَغَرَب عَنِ الأَوطانِ فی طَلَبِ العُلا وَ سافِر فَفِی الأَسفارِ خَمسُ فَوائِدَ تَفَرُجُ هَم وَاکتِسابُ مَعیشَه و َعِلم وَآداب و صُحبَهُ ماجِد؛ برای کسب بلند مرتبگی از وطن خود دور شو و سفر کن که در مسافرت پنج فایده است: برطرف شدن اندوه، بدست آوردن روزی و دانش و آداب زندگی، و همنشینی با بزرگواران. (مستدرک الوسائل، ج 8، ص 115)

----------------------------------------------- حدیث (26) پیامبر صلی الله علیه وآله: قَلب لَیسَ فیهِ شَیء مِنَ الحِکمَهِ کَبَیت خَرِبَ فَتَعَلَموا وَ عَلِموا وَ تَفَقَهوا وَ لا تَموتوا جُهالاً فَاِنَ اللهَ لا یَعذِرُ عَلَی الجَهلِ؛ دلی که در آن حکمتی نیست، مانند خانه ویران است، پس بیاموزید و آموزش دهید، بفهمید و نادان نمیرید. براستی که خداوند، بهانهای را برای نادانی نمیپذیرد. نهج الفصاحه، ص600

----------------------------------------------- حدیث (27) امام علی علیه السلام: قُم عَن مَجلِسِکَ لِاَبیکَ وَ مُعَلِمِکَ وَ اِن کُنتَ اَمیراً؛ به احترام پدر و معلمت از جای برخیز هرچند فرمان روا باشی. (غررالحکم، ص136)

----------------------------------------------- حدیث (28) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله): مَن عَمِلَ بِما یَعلَمُ وَرَثَهُ اللَهُ عِلمَ ما لَم یَعلَم. هر کس به آنچه می داند عمل کند، خداوند دانش آنچه را که نمی داند به او ارزانی می دارد. (مرآ‌ه العقول ج3، ص286)

----------------------------------------------- حدیث (29) امام علی (سلام الله علیه): العِلمُ یُنجِدُ الفِکرَ. دانش روشنی بخش اندیشه است. (غررالحکم و دررالکلم، ص48)

----------------------------------------------- حدیث (30) پیامبر صلی لله علیه و آله:  اَلعِلمُ امامُ العَمَلِ وَالعَمَلُ تابِعُهُ یُلهَمُ بِهِ السُعَداءُ وَ یُحرَمُهُ الأشقیاءُ؛ دانش پیشوای عمل و عمل پیرو آن است. به خوشبختان دانش الهام میشود و بدبختان از آن محرومند. (امالی طوسی، ص 488)

----------------------------------------------- حدیث (31) امام علی (سلام الله علیه): لا عَمَلَ کَالتَحقیِقِ. هیچ عملی مانند پژوهش نیست. (غررالحکم ودررالکم - ص768)