احتمال خروج تخت جمشید از فهرست میراث جهانی + سند

نماینده مرودشت در مجلس شورای اسلامی به تازگی در گفت‌وگو با رسانه‌ها ادعا کرده که حدود 961 هکتار به محدوده شهر مرودشت اضافه شده است. این طرح سال‌ها پیش مطرح شده بود، اما به دلیل وجود تخت جمشید و ضوابط سختگیرانه حریم‌های مصوب آن، تاکنون اجرایی نشده بود. حالا اما با ادعای نماینده مرودشت ظاهرا قرار است اجرایی شود. نکته مهم اما این است که طبق بررسی‌های باستان‌شناسی، حدود 460 هکتار از این محدوده جدید در حریم درجه دو تخت جمشید قرار دارد که با ضوابط میراث فرهنگی مغایرت دارد. این 460 هکتار شامل اراضی بکری از منطقه باستانی فیروزی و بخشی از شهر باستانی پارسه هخامنشی، است که از نظر باستان‌شناسی اهمیت بالایی دارد. نکته مهم‌تر آن‌که این منطقه هنوز کاوش نشده و تپه‌های باستانی آن بدون مطالعه باقی مانده‌اند. الحاق این بخش به شهر مرودشت می‌تواند آثار ناشناخته‌ای از تاریخ هخامنشی را از بین ببرد.

از سال‌های قبل همواره کسانی بوده‌اند که تلاش کردند کاربری اراضی کشاورزی در حریم درجه دو تخت جمشید را تغییر دهند اما همواره با مخالفت میراث فرهنگی و مدیران تخت جمشید مواجه شده‌اند. این اراضی در حریم درجه دو تخت جمشید، به‌عنوان کمربند حفاظتی این مجموعه عمل می‌کنند و از تخت جمشید، نقش رستم، نقش رجب و شهر استخر محافظت می‌کنند.

در سال 1390، با همکاری کارشناسان حقوقی وزارت میراث فرهنگی، ضوابطی تنظیم شد که تغییر کاربری اراضی کشاورزی در حریم درجه دو تخت جمشید را ممنوع می‌کرد، مگر در محدوده‌های خاصی مانند روستاها که آن هم باید با رعایت ضوابط میراث فرهنگی انجام شود. این تصمیم برای جلوگیری از توسعه شهر مرودشت به سمت تخت جمشید و حفاظت از منظر فرهنگی این مجموعه گرفته شده بود. با این حال، اقداماتی مانند ساخت شهرک مهدیه در مسیر جاده منتهی به تخت جمشید پس از انقلاب، نگرانی‌ها درباره توسعه شهری مرودشت را افزایش داده بود.

ظاهراً تصمیمات جدید نماینده مرودشت پس از تغییراتی در مدیریت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید مطرح شده است. برخی تلاش دارند با تغییر ضوابط، امکان توسعه شهری را فراهم کنند. نقشه‌ای هم تهیه شده که این محدوده را به شهر مرودشت متصل نشان می‌دهد، اما این نقشه به شدت مورد مناقشه است.

با مقایسه نقشه 961 هکتاری محدوده اضافه‌شده با نقشه‌ای که توسط باستان‌شناسانی مانند ویلیام سامنر پیش از انقلاب تهیه شده، مشخص می‌شود که بخشی از این توسعه با محدوده شهر هخامنشی پارسه هم‌پوشانی دارد.

این نقشه دو بخش اصلی را نشان می‌دهد: شهر باختری پارسه (شهر شاهی پارسی) و بخش جنوبی پارسه که شامل محوطه‌های شماره‌گذاری‌شده‌ای مانند 1، 2 و 3 است. محوطه شماره 5، شامل تل آجری و محوطه‌های 2 و 3، در این محدوده قرار دارد. لکه قرمز رنگ در نقشه جدید، که مساحتی حدود 460 هکتار را نشان می‌دهد، به طور مستقیم با حریم حفاظتی تخت جمشید (مشخص‌شده با رنگ سبز) تعارض دارد. این تعارض نه تنها منظر فرهنگی را تهدید می‌کند، بلکه آثار باستانی مدفون را در معرض خطر قرار می‌دهد.

این موضوع از حدود شش ماه پیش به طور جدی مطرح شده و باستان‌شناسان و کارشناسان با مکاتباتی موفق به توقف اجرای این طرح شده‌اند. با این حال، وجود حدود 500 میله بتنی که در سال 1390 برای نشانه‌گذاری حریم نصب شده‌اند، نشان‌دهنده حساسیت این منطقه است. نادیده گرفتن یا تخریب این میله‌ها برای اجرای توسعه شهری عملاً غیرممکن است و نشان می‌دهد که این طرح به حریم حفاظتی تخت جمشید تجاوز کرده و آثار هخامنشی کاوش‌نشده را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد.

گزارش دوره‌ای ایران به یونسکو در سال 2023 به صراحت به خطر توسعه شهر مرودشت به سمت حریم تخت جمشید اشاره کرده و آن را تهدیدی بالقوه برای اصالت و یکپارچگی این میراث جهانی دانسته است. در این گزارش، رشد شهر مرودشت، توسعه روستاهای جدید و ورود صنایع آلاینده به عنوان تهدیدات اصلی ذکر شده‌اند. یونسکو از ایران خواسته است این تهدیدات را به طور جدی مدیریت کند تا حریم حفاظتی حفظ شود. در صورت مخدوش شدن منظر فرهنگی و تاریخی تخت جمشید، یونسکو می‌تواند این اثر را در فهرست میراث در خطر قرار دهد و در صورت عدم پاسخگویی کافی یا عدم توقف اقدامات تهدیدآمیز، حتی ممکن است آن را از فهرست میراث جهانی حذف کند. از زمان ثبت جهانی تخت جمشید تا کنون هرگز این اثر با تهدید از سوی یونسکو مواجه نبوده و برای اولین‌بار است که در دولت مسعود پزشکیان، خطر خروج این اثر از فهرست میراث جهانی وجود دارد.

نکته عجیب این است که مدیریت جدید پایگاه میراث جهانی تخت جمشید تاکنون هیچ واکنشی به ادعای نماینده مرودشت درباره الحاق 961 هکتار به شهر نشان نداده است. این سکوت باعث گمانه‌زنی‌هایی شده که شاید تغییرات مدیریتی اخیر با هدف تسهیل چنین طرح‌هایی انجام شده باشد. نه تنها پایگاه میراث جهانی تخت جمشید که میراث فرهنگی استان فارس هم در برابر تعرض به حریم درجه دو و آثار باستانی مدفون سکوت کرده‌اند.

تخت جمشید، که در سال 1358 به عنوان یکی از نخستین آثار ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد، توسط هخامنشیان حدود 2500 سال پیش ساخته شده است. این مجموعه دارای عرصه‌ای بزرگ و حرایم سه‌گانه است که حریم‌های درجه یک و دو آن ضوابط سختگیرانه‌ای دارند. حفاری‌های انجام‌شده در تل آجری نشان داده که آثار ارزشمندی از دوره هخامنشی در حریم درجه دو همچنان وجود دارد و کاوش‌های بیشتر می‌تواند تاریخ این دوره را متحول کند. حفاظت از این حرایم برای حفظ منظر فرهنگی و تاریخی این اثر حیاتی است.

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.