اربعین؛ بازتاب آیات قرآن در بستر یک حرکت جهانی

گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم: در روزهای نزدیک به اربعین حسینی، میلیون‌ها انسان از سراسر جهان برای شرکت در یکی از بزرگ‌ترین تجمعات مذهبی جهان آماده می‌شوند. پدیده‌ای که صرفاً یک مناسک شیعی نیست، بلکه آیینه‌ای زنده از مفاهیم ژرف قرآنی همچون عدالت، صبر، ایثار، مقاومت و وحدت است. ابعاد قرآنی اربعین را نباید از نظر دور داشت؛ حرکتی که امروزه نه‌تنها در جغرافیای عراق و ایران، بلکه در وجدان جهانی بیداری اسلامی ریشه دوانده است.

اگر عاشورا تجلی فریاد «هل من ناصر» بر زبان قرآن ناطق، امام حسین (ع) بود، اربعین پاسخ جهانی به آن نداست. میلیون‌ها زائر از اقوام، مذاهب و زبان‌های گوناگون، در مسیر زیارت اربعین، نشان می‌دهند که قیام عاشورا، صرفاً یک حادثه تاریخی نیست، بلکه یک آموزه زنده قرآنی است.

قیام بر ضد ظلم؛ اربعین در پرتو آیه «لاترکنوا»

یکی از برجسته‌ترین آموزه‌های قرآن، هشدار صریح به مردم در برابر سکوت یا همدلی با ظلم است. خداوند می‌فرماید: «وَلَا تَرکَنُوا اِلَی الَذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَکُمُ النَارُ» (هود، 113)

خداوند متعال در این آیه، هشدار می‌دهد که حتی تمایل قلبی و رکون ذهنی به ظلم و ظالمان هم خطرناک است. این موضوع فراتر از عمل ظالمانه است؛ نوعی بی‌تفاوتی یا پذیرش پنهان نسبت به ساختارهای فاسد است.

راهپیمایی اربعین، ادامه روایتی است که در آن امام حسین (ع) با قیامی حداقلی اما آگاهانه، مشروعیت خلافت فاسد یزید را زیر سؤال برد. حضور داوطلبانه میلیون‌ها نفر در این مراسم، شکلی از اعلام همبستگی تاریخی با حقیقت‌جویی و رد همراهی با ظلم است که نه از سر احساسات مذهبی صرف، بلکه از روی باور آگاهانه به مسئولیت اجتماعی و تاریخی انجام شد.

شهادت؛حیات حقیقی از منظر قرآن

قرآن، شهادت را مرگ نمی‌داند، بلکه حیات ابدی در راه خدا تلقی می‌کند: «وَلَا تَحسَبَنَ الَذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَهِ أَموَاتًا» (آل عمران، 169)

این آیه درباره کشته‌شدگان در راه خدا می‌فرماید که آنان زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی می‌خورند. این زندگی، نه به معنای جسمانی، بلکه ادامه تأثیرگذاری در تاریخ است.

بر همین اساس، اربعین بزرگداشت شهادت نیست، بلکه گرامی‌داشت «تأثیر زنده» یک واقعه است. یعنی عاشورا، پایان یک حرکت نبود. آغاز حیات یک مسیر بود. حضور میلیون‌ها نفر، دقیقاً بازتاب باور به همین مفهوم است که شهید، با مرگ فیزیکی، حذف نمی‌شود بلکه تبدیل به معیار و الگوی زندگی انسان‌های پس از خود می‌شود.

درواقع اربعین، سالگرد حیات یک راه و یک اندیشه است. این جمعیت میلیونی، احیای تاریخی حقیقتی است که دشمنان در کربلا خواستند دفن کنند.

صبر،پیام‌رسانی و نقش زنان در مقاومت

قرآن صبر را نشانه متقین، و همراهی خدا با صابران را تضمین می‌کند: «اِنَ اللَهَ مَعَ الصَابِرِینَ» (بقره، 153)

قرآن، صبر را نه فقط یک خُلق فردی، بلکه راهبردی اجتماعی برای رسیدن به پیروزی و آینده مطلوب معرفی می‌کند. راهپیمایی اربعین که بازتاب راه و پیام عاشورا است، یادآور این است که پیروزی، الزماً در میدان جنگ یا نتیجه فوری نیست.

صبر حضرت زینب (س) تحمل اسارت و استمرار پیام‌رسانی امام سجاد (ع)، باعث شد عاشورا فراموش نشود. زائران اربعین هم با حضور خود در یک حرکت صبورانه و جمعی نشان می‌دهند که راه حق، مسیر کوتاه و بدون رنج نیست، اما آینده از آنِ کسانی است که می‌مانند، نه کسانی که تسلیم می‌شوند.

فرهنگ ایثار و مواسات؛ اربعین در پرتو آیه «یؤثرون»

صحنه‌هایی که در مسیر نجف به کربلا دیده می‌شود، حیرت‌انگیز است: افرادی که تمام دارایی خود را در خدمت زائر قرار می‌دهند؛ آن هم با لبخند و افتخار. این فرهنگ، مصداق عملی این آیه قرآن است: «وَیُؤثِرُونَ عَلَی أَنفُسِهِم وَلَو کَانَ بِهِم خَصَاصَه» (حشر، 9) قرآن در این آیه، از افرادی سخن می‌گوید که دیگران را بر خود مقدم می‌دارند، حتی اگر خود در تنگنا باشند.

در مراسم اربعین هزاران موکب‌دار، بخش بزرگی از زندگی روزمره، درآمد و آسایش خود را کنار می‌گذارند تا از زائران پذیرایی کنند. این نوع سخاوت بی‌چشم‌داشت و مبتنی بر کرامت انسانی، مصداق عملی همین اصل قرآنی است. این ایثار، نوعی عمل دینی مبتنی بر یک فهم قرآنی از میزبانی و خدمت به مهاجران حسینی است.

تذکر و یادآوری؛ اساس بیداری قرآنی

در قرآن، «تذکر» و «ذکر» از ارکان اساسی بیداری انسان شمرده شده‌اند: «فَذَکِر اِن نَفَعَتِ لذِکرَی» (اعلی، 9)

اربعین قیامی که در آن حق فدای منافع نشد را یادآوری می‌کند. حرکتی که فطرت انسانی را بیدار می‌کند. این راهپیمایی عظیم، رسانه‌ای زنده برای یادآوری حقیقت در دنیای فراموش‌کار امروز است. این یادآوری از مسیرهای آموزشی، رسانه‌ای یا رسمی عبور نکرده، بلکه در حافظه جمعی مردم حک شده است. به همین دلیل اربعین به شکل یک «مدرسه عمومی برای آگاهی» در آمده که حضور در آن نوعی تذکر فعال است.

اربعین؛ وحدت در پرتو قرآن

با وجود تنوع قومیتی، زبانی و مذهبی زائران اربعین، همه با یک شعار حرکت می‌کنند: "لبیک یا حسین". این وحدت، تجسم آیه‌ای از قرآن است: «اِنَ هَذِهِ أُمَتُکُم أُمَهً وَاحِدَهً». (انبیاء، 92)

اربعین، نمادی از وحدت امت اسلامی در زمانی است که رسانه‌های جهانی بر طبل تفرقه می‌کوبند. این راهپیمایی، فرصتی است برای بازتعریف همزیستی مسالمت‌آمیز اسلامی - انسانی.

هجرتبهسوی حق

اربعین، نوعی هجرت است؛ هجرت از فردگرایی به جمع‌گرایی، از عافیت‌طلبی به مجاهدت، از فراموشی به تذکر. قرآن در آیات متعددی از هجرت در راه خدا تجلیل کرده: «اِنَ الَذِینَ آمَنُوا وَالَذِینَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا» (بقره، 218)

در قرآن، هجرت تنها جابه‌جایی مکانی نیست، بلکه حرکت آگاهانه به‌سوی فضایی برای حفظ باور و عمل دینی است. زائران اربعین، با وجود خستگی، خطرات، گرما، مشکلات جسمی و اقتصادی، از نقاط دور و نزدیک راهی کربلا می‌شوند.

این مهاجرت داوطلبانه برای ادای احترام به یک باور، چیزی شبیه همان هجرت قرآنی است که با ایمان و جهاد همراه است. آنها نه برای تفریح یا مراسم‌گرایی، بلکه برای بازتعریف هویت دینی و اخلاقی خود در پرتو فرهنگ حسینی در این مسیر گام برمی‌دارند.

اربعین و ظرفیت گفت‌وگوی بین‌فرهنگی

اربعین تنها یک رویداد مذهبی نیست؛ یک دیپلماسی فرهنگی فراسرزمینی است. حضور زائران از کشورهای مختلف، تعامل چهره‌به‌چهره ملت‌ها و فضای محبت‌آمیز آن، بستری بی‌نظیر برای گفت‌وگوی ادیان، فرهنگ‌ها و تمدن‌ها فراهم می‌کند. قرآن نیز چنین بسترهایی را برای تعامل انسانی تأیید می‌کند: «یَا أَیُهَا النَاسُ اِنَا خَلَقنَاکُم مِن ذَکَر وَأُنثَی... لِتَعَارَفُوا» (حجرات، 13)

درواقع اربعین، تنها یک آیین مذهبی یا سنت شیعی نیست، بلکه یک پدیده جهانی است که بر پایه آموزه‌های قرآن، امروز به جنبشی تمدنی، اخلاقی و انسانی تبدیل شده است. این راهپیمایی، زبانی است که بدون نیاز به ترجمه، با دل‌های آزادگان جهان سخن می‌گوید؛ زبانی که آموزه‌های اصیل قرآن را از صفحات کاغذ به واقعیت اجتماعی کشانده است.