از اقتصاد هنر تا اکوسیستم خلاق دیجیتال؛ رویکرد تازه در فهم توسعه فرهنگی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، فواد نجم‌الدین، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و فرهنگ، در پنل «هنر الگوریتمی و تعاملی؛ قدرت‌بخشی به هویت ملی از طریق نوآوری دیجیتال» که در دومین رویداد ملی صنایع خلاق برگزار شد، اظهار کرد: فضای دانشگاهی برای من تجربه جدیدی بود. در حوزه‌های مختلف فعالیت داشتیم و دیدیم که این تجربه‌ها چقدر نقش داشته‌اند. امروز فضای تجسمی بیش از پیش با دنیای دیجیتال آشناست. به جای آنکه صرفاً از منظر اقتصادی درباره توسعه هنر صحبت کنیم، شاید بهتر باشد از منظر اکوسیستم به آن نگاه کنیم.

وی افزود: در گذشته گفته بودم که «محال است یک پلتفرم آنلاین بتواند جای گالری را از نظر اقتصادی بگیرد»، اما واقعیت این است که این مسئله برایم به موضوعی اساسی بدل شد. وقتی از هنر و صنایع خلاق صحبت می‌کنیم، در واقع از تولید ارزش حرف می‌زنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه علم و فرهنگ تصریح کرد: هنر در گذشته تجربه‌ای عمومی بوده است. بخشی از آن به سفارش هنرمندان مشهور شکل می‌گرفت و هنرمندانی که زندگی خود را صرف تجربه زیبایی‌شناسی کرده‌اند، این مسیر را طی کردند تا هنر تبدیل شود به یک حوزه تخصصی، با هنرمندان و کیوریتورهای حرفه‌ای و آثاری قابل خرید و فروش.

نجم‌الدین تصریح کرد: اگرچه این روند تخصصی شدن اتفاق مثبتی است، اما بخش عمومی هنر انگار کنار گذاشته شد. حال پرسش این است که آیا آن وجه عمومی نیز جزئی از حوزه صنایع خلاق محسوب می‌شود یا نه، و برای احیای آن چه باید کرد؟ از دهه 1970 میلادی، حتی در جوامع هنری، اعتراض‌هایی نسبت به اقتصاد مارکت‌محور هنر شکل گرفت و تلاش‌هایی برای دور شدن از نگاه کاملاً اقتصادی به هنر آغاز شد.

وی ادامه داد: در کشورهای مختلف، نهادهایی شکل گرفتند که تلاش کردند هنر عمومی را احیا و از آن حمایت کنند. در ایران نیز سازمان‌هایی وجود دارند که با مردم ارتباط مستقیم دارند، مانند شهرداری‌ها که در نقاط مختلف شهر، رویدادها و برنامه‌هایی برگزار می‌کنند تا تجربه زیبایی‌شناسی روزمره را در اختیار عموم قرار دهند. گرچه این فعالیت‌ها در نگاه اقتصادی به معنای هزینه تلقی می‌شوند، اما از نظر فرهنگی سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند و باید تقویت شوند.

وی تأکید کرد: این پرسش مطرح است که چرا باوجود توسعه نهادهای تخصصی، اقتصادی و هنری، نتوانسته‌ایم به تعادلی میان وجوه عمومی و اقتصادی هنر برسیم. آنچه در دنیا از آن به عنوان "پابلیک آرت" یا "هنر عمومی" یاد می‌شود، جلوه‌های گوناگونی دارد: از تجربه‌های محل‌محور گرفته تا پروژه‌های هنری که پیوند میان شهروندان، هنرمندان و نهادها را تقویت می‌کنند. در بسیاری از کشورها، این فعالیت‌ها حتی به چرخه‌های اقتصادی تعریف‌شده بدل شده‌اند؛ چرخه‌هایی که می‌دانند چگونه بودجه بگیرند و به‌درستی از آن استفاده کنند.

این عضو هیئت علمی گفت: در کشور ما نیز باید به هنر به مثابه یک فرهنگ و نه صرفاً یک کالا نگاه کنیم، چه در بستر فیزیکی و چه در بستر مجازی. یکی از راه‌های مؤثر، ساخت سبدهای متنوع مشارکت و خرید در عرصه هنر است تا مردم درگیر اقتصاد هنر شوند. فرض کنید در کنار حراج‌ها و فروش‌های بزرگ گالری‌ها و مجامع هنری، بتوان مارکت‌هایی عمومی‌تر طراحی کرد که مردم حس مشارکت و تولید ارزش در آن داشته باشند.

وی در توضیح تجربه‌های مشابه اظهار کرد: در گذشته تجربه‌هایی موفق در ساخت دیتابیس‌هایی شکل گرفته است که مسیر را برای هنرمندان میانی باز می‌کردند؛ همانانی که در مرز میان هنرمند حرفه‌ای و مردمی فعالیت دارند. البته این تجربه‌ها گاه تحت فشار اقتصادی قرار گرفتند، اما درعین‌حال نقش پررنگی در شکل‌گیری بازارهای میانی و مردمی هنر داشتند.

نجم‌الدین خاطرنشان کرد: حرکت به‌سوی ساخت چرخه‌های مالی در هنرهای مردمی مشابه «یکشنبه‌بازارها» یا حوزه‌های صنایع‌دستی و هنرهای خلاق، ضرورتی است که باید جدی گرفته شود. این فضاها می‌توانند مشارکت مردم را در تولید و مصرف آثار هنری افزایش دهند و از سویی به رشد اقتصادی هنرمندان مستقل کمک کنند.

وی در پایان گفت: لازم است هر یک از ما به عنوان فعالان حوزه فرهنگ و هنر بیندیشیم که کدام بخش‌ها هنوز خالی مانده و چرا بسیاری از بازارهای میانی در هنر شکل نگرفته‌اند. پرداختن به این خلأها می‌تواند مسیر تازه‌ای برای توسعه پایدار هنر و صنایع خلاق در کشور فراهم آورد.

به گزارش خبرگزاری تسنیم، مهدی شوندی؛ بنیان‌گذار شرکت «آرا هنر»، با اشاره به تجربه 11 ساله فعالیت خود در حوزه صنایع‌دستی و صادرات، درباره تحولات بازار چین سخن گفت. در چین و کشورهای مشابه، فروش دیجیتال به یکی از ارکان اصلی بازاریابی محصولات هنری و فرهنگی تبدیل شده است.

شوندی اظهار کرد: در این کشور، بیش از 12 تا 13 پلتفرم بزرگ برای فروش اینترنتی فعال‌اند و تقریباً تمام نرم‌افزارهای اجتماعی و بازاریابی به شکل بومی طراحی می‌شوند. پلتفرم‌هایی مانند وی‌چت جایگزین بسیاری از اپلیکیشن‌های غربی شده‌اند و خرید و تبلیغ آنلاین، جزیی از عادت روزمره مردم چین محسوب می‌شود.

وی درباره نمایشگاه‌های تخصصی در چین توضیح داد: در برخی رویدادها مانند CIE، بخش‌های جداگانه‌ای برای تولید محتوای تبلیغاتی و دیجیتال در نظر گرفته می‌شود. شرکت‌کنندگان می‌توانند از امکانات حرفه‌ای نظیر نور، تجهیزات تصویربرداری و استودیوهای کوچک برای معرفی آثار خود بهره بگیرند؛ به‌گونه‌ای که عرضه حضوری و آنلاین در کنار هم جریان دارد.

به گفته وی، بیش از 75 درصد مردم چین خریدهای خود را از طریق پلتفرم‌های دیجیتال انجام می‌دهند؛ آماری که از میانگین جهانی بسیار بالاتر است و نشان می‌دهد فرهنگ خرید آنلاین در این کشور کاملاً نهادینه شده و بخشی از سبک زندگی روزانه مردم شده است.

شوندی در پایان پیشنهاد کرد: هنرمندان و فعالان صنایع‌دستی ایرانی با تقویت زیرساخت‌های دیجیتال و آموزش مهارت‌های فروش آنلاین، حضور مؤثری در این بازارها داشته باشند.

وی خاطرنشان کرد: ظرفیت هنرهای تجسمی و صنایع‌دستی ایران برای حضور در بازارهای بین‌المللی بسیار بالاست و استفاده درست از ابزارهای دیجیتال می‌تواند مسیر تازه‌ای برای معرفی آثار ایرانی به جهان باز کند.