اصلاح فرهنگ جامعه نیازمند تقویت آینده‌پژوهی / از پژوهش غافل هستیم

اردبیل - مسئول برنامه‌ریزی فعالیت‌های رسانه‌ای تبلیغات اسلامی استان اردبیل گفت: آینده پژوهی، بازتاب چگونگی زایش واقعیت‌های فرهنگی و اجتماعی فردای جامعه است.

علی دژبانی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: دانشگاه علاوه بر کارکرد علمی و پژوهشی، به‌عنوان نهادی فرهنگی، اجتماعی نقش مهمی در تغییرات و تحولات فرهنگی جامعه دارد. از طرف دیگر سرمایه فرهنگی پیوند مستقیمی با کارکرد موفق دانشگاه در عرصه آموزش عالی دارد. چنین پیوندی توجه دانشگاه را به مقوله فرهنگ و هماهنگ کردن خود با ارزش‌ها، نیازها، تحولات و تغییرات فرهنگی جامعه ضرورت می بخشد.

پژوهشگر حوزه فرهنگ و رسانه اشاره کرد: پژوهش، پشتوانه برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی است. بدون انجام مطالعات و پژوهش، برنامه ریزی های فرهنگی و اجتماعی فاقد وجاهت علمی بوده و در نتیجه کارآمدی، اثربخشی و بازخورد لازم را نخواهد داشت. در واقع، پژوهش مبنا و پشتوانه علمی برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی بوده و به آن جهت و هدف می بخشد.

دژبانی افزود: ضرورت و اهمیت پژوهش در دنیای امروز که تبادل اطلاعات، سرعت اطلاعات، دانایی، پردازش اطلاعات، دانش و فرزانگی از شاخصه‌های مهم آن است، بر کسی پوشیده نیست. چنانچه پیامبر اکرم (ص) در فضیلت تحقیق و پژوهش می‌فرمایند: قلم نعمت بزرگ پروردگار است و اگر قلم نبود، سیاست و دیانتی استوار نمی‌شد و زیستن خوشی در روزگار نبود. و حضرت علی (ع) نیز در اهمیت و ضرورت پژوهش می‌فرمایند: برای ترقی و پیشرفت، هیچ روشی بهتر از تحقیق و پژوهش نیست.

پژوهش موتور محرکه توسعه همه جانبه کشور است

وی اشاره کرد: کشورهای پیشرفته و صنعتی دنیا نشان داده است که نقش پژوهش در توسعه همه جانبه پایدار انکار ناپذیر است. پژوهش کلید تحول در آموزش، تربیت، فرهنگ، اجتماع و... است. پژوهش هزینه نیست، بلکه سرمایه است. پژوهش سرمایه گذاری آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است. پژوهش موتور محرکه توسعه، رشد و پیشرفت در همه حوزه‌ها اعم از فرهنگ، دین، علم، اقتصاد، اجتماع، تولید، صنعت، تکنولوژی، بهداشت، درمان، آموزش، تجارت، سیاست، هوش مصنوعی، فضا و... است.

کارشناس برنامه ریزی رسانه‌ای گفت: تغییرات و تحولات سریع، شتابنده و لحظه به لحظه زندگی بشر در قرن بیست و یکم نشان از گسترش روز افزون اهمیت و ضرورت علم، دانش، تحقیق، جستجو، مطالعه، فناوری اطلاعات و پژوهش در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته جهان دارد. کشورهای پیشرفته و یا در حال توسعه با آگاهی از نقش پژوهش در خلق فناوری، شتاب دهی و سرعت بخشیدن به توسعه همه جانبه و پایدار عمده توجه خود را مصروف تقویت و ارتقای بخش تحقیق نموده اند. از این رو، می‌توان گفت بین پیشرفت بخش پژوهش و شتاب توسعه فراگیر و پایدار در هر کشور رابطعه مستقیم، معنادار و مثبت وجود دارد.

دژبانی در ادامه افزود: پژوهش و جستار یک روند هوشمندانه، فعالانه و نظام مند برای کشف، تغییر و بازنگری پدیده‌ها، رخدادها، رفتارها و فرضیه‌ها است. پژوهش برای استفاده از پدیده‌های موجود برای دستیابی به راهکارهای عملی و فناوری به کار می‌رود. در واقع پژوهش، خلاقیت و نوآوری اساسی‌ترین نیاز یک جامعه برای رسیدن به پیشرفت، توسعه و رفاه اجتماعی است.

سرمایه گذاری در حوزه پژوهش مهم‌ترین شاخص توسعه یافتگی جوامع

وی افزود: میزان سرمایه گذاری در بخش پژوهش، مهمترین شاخص توسعه یافتگی جوامع برای رسیدن به جامعه" دانایی محور "است. پژوهش، گذرگاه اصلی توسعه پایدار و عامل محوری پیشرفت و توسعه است پژوهش راه حل های بهتر ی برای نیازها و مشکلات جوامع بشری و پاسخ‌های منطقی و سودمند برای پرسش‌های بشری دارد و بدون پژوهش و مطالعه هر گونه تصمیم گیری، رشد و توسعه و پیشرفت به دور از عقل، عقیم و بی نتیجه است.

پژوهشگر آسیب‌های اجتماعی گفت: آینده پژوهی مجموعه تلاش‌هایی است که با جستجوی منابع، الگوها و عوامل تغییر یا ثبات به تجسم، انگارش و در اندیشه آوردن آینده‌های بالقوه و برنامه ریزی برای آنها می‌پردازد. آینده پژوهی در واقع بازتاب دهنده چگونگی زایش واقعیت فردا از دل تغییر یا ثبات امروز است.

وی ادامه داد: آینده پژوهی، بازتاب دهنده و انعکاس چگونگی و کیفیت زایش و به وجود آمدن واقعیت‌های فرهنگی و اجتماعی فردای جامعه است. آینده پژوهی قدرت پیش بینی، تعریف، تجسم، انگارش و تصویر ذهنی و اندیشه‌ای پدیده‌های احتمالی خوب یا بدی است که در آینده اتفاق خواهد افتاد و نیاز به رصد، آینده نگری و دیده بانی دارد.

دژبانی افزود: اگر بخواهیم انسان خوب، عقلانی، آگاه، فرهیخته، دانا، خود آگاه، اجتماع مدار، اجتماع اندیش، اخلاق محور و مدرن بوده و جامعه سالم، انسانی، اخلاقی، معنوی، فرهیخته، پیشرفته، توسعه یافته، متمدن، مترقی، دانا محور، اتوپیایی و عقلانی داشته باشیم و نگران رفاه، سعادت، عدالت، پیشرفت، نشاط، خوشبختی، انسانیت، اخلاق، آرامش و معنویت دیگران باشیم، ناگزیر باید آینده پژوه و آینده نگر باشیم هر پدیده‌ای امکان دارد در این جهان هستی اتفاق بیفتد چه این پدیده خوب باشد چه بد (پیش فرض آینده پژوهی)، باید هر دو این پدیده خوب یا بد را دید.

تحقیق و پژوهش عامل پویایی جامعه

پژوهش گر حوزه دینی و فرهنگی گفت: پژوهش و تحقیق چشمه زلال دانایی است. پژوهشگر روح پویا و جنبنده ای است که پوسته‌های جهل و نادانی را شکافته و به قنات جاری علم، عقل، حقیقت و دانایی دست می‌یابد. پژوهش حقیقت یاب و زندگی ساز بوده، به زندگی معنا داده و کیفیت زیستن را ارتقا می بخشد. حضرت علی (ع) در ضرورت روحیه جستار و تحقیق می‌فرمایند: هر تلاشی که در آن تحقیق و حقیقت جویی نیست، بهره‌ای ندارد. و یا به قول فیلسوف مشهور یونان، سقراط، زندگی بدون تحقیق و جستار ارزش زیستن ندارد. هفته پژوهش نماد مسیری روشن برای دستیابی به حق و حقیقت است.

دژبانی افزود: پژوهش به‌ویژه در علوم دینی هم فضیلت است و هم ضرورت زیرا بصیرت آفرین، دانش افزا، بینش آفرین و دانایی زاست. ویکتور هوگو، شاعر و نویسنده رمان معروف بینوایان، نیز در ضرورت و فضیلت تحقیق و پژوهش می‌گوید: الماس را جز در ژرفای زمین نمی‌توان یافت و حقایق را جز در اعماق اندیشه نمی‌توان کشف کرد.

کارشناس رسانه و پژوهش همچنین خاطرنشان کرد: روش‌های مختلفی برای آینده پژوهی وجود دارد از جمله: دیده بانی آینده، دلفی، واکاوی رونده‌ها، سناریو پردازی، نقشه راه، پس نگری، مدل سازی، شبیه سازی و ترکیبی از روش‌های فوق.... در روش‌های جدید تحقیق از داده‌های موجود باید استفاده کرد نه پرسشنامه و یا مصاحبه که مشکلاتی از قبیل عدم درک، روایی، پایایی و... را دارد.

وی به ارکان مهم در تحقیق به روش آینده پژوهش اشاره کرد و افزود: تحقیق به روش آینده پژوهی (داده‌ها و تحقیقات موجود) شامل تدوین داده‌ها، توصیف داده‌ها، تحلیل داده‌ها، روند پژوهشی یا فرا تحلیل، آینده پژوهشی یا قدرت پیش بینی و آینده نگری، سیاست پژوهشی (سند پژوهشی برای برنامه ریزی و تصمیم گیری فرهنگی و اجتماعی) است که در روند تحقیق باید به درستی رعایت شود.

کارشناس برنامه ریزی رسانه‌ای ادامه داد: در آینده پژوهی بعد از جمع آوری، توصیف و تحلیل داده‌های موجود روند پژوهشی را انجام می‌دهیم. روند پژوهی یعنی اینکه تحقیقاتی که در سال‌های گذشته انجام شده را مورد فرا تحلیل قرار می‌دهیم تا بتوانیم آینده پژوهی را انجام داده و قدرت پیش بینی و آینده نگری داشته باشیم. در مرحله آخر یعنی سیاست پژوهی، نتایج تحقیقات در یک موضوع فرهنگی و یا اجتماعی را در طول چند دهه جمع بندی و چکیده آن را به‌عنوان سند پژوهش تنظیم کرده تا مبنای برنامه ریزی، سیاست گذاری راهبردی و تصمیم گیری (تصمیم پژوهی) در جامعه قرار گیرد.

تشکیل شورای آینده پژوهی و آینده نگری ضرورت ایجاد جامعه توسعه یافته

پژوهش گر و کارشناس حوزه رسانه و فرهنگ به ضروریات جامعه پیشرفته اشاره کرد و گفت: تشکیل شورای آینده پژوهی و آینده نگری به منظور دیده بانی، رصد، مطالعه، مشاهده، مراقبت و آسیب شناسی پدیده‌های موجود و پدیده‌های که در آینده رخ خواهد داد، رصد زیست بوم مسائل و موضوعات فرهنگی و اجتماعی از جمله ضروریات جامعه روبه رشد، توسعه و رفاه است.

وی گفت: آسیب‌ها و تهدیدات تکنولوژی‌ها و فناوری‌های وارده و مورد استفاده در جامعه و آسیب‌های نوپدید در استان‌ها برای برنامه ریزی و مدیریت بهینه و عقلانی فرهنگی و اجتماعی با هدف داشتن جامعه آرمانی، انسانی، اخلاقی، معنوی و عقلانی (جامعه اتوپیایی) با رویکرد خود آگاهی و جامعه اندیشی به‌عنوان دو مؤلفه یا شاخص نیل به یک جامعه مترقی، متمدن، دانا محور و عقلانیت محور در راستای تحقق و تبلور شعار هفته پژوهش و فناوری نامگذاری شده از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یعنی پژوهش و فناوری پشتیبان تولید در سال 1400 از دیگر ضروریات جامعه روبه رشد، توسعه، رفاه، پیشرفت، ترقی و آبادانی امروز ایران اسلامی از لحاظ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است.