افزایش نرخ مشروطی دانشجویان کشور در دوران پساکرونا

تغییر شیوه آموزش و ارزشیابی در دوره کرونا به افت کیفیت آموزش منجر شده است، تاحدی که نرخ مشروطی واقعی دانشجویان با تغییر شیوه ارزشیابی به حضوری تا 60 درصد نسبت به دوره کرونا افزایش پیدا کرد.

به گزارش خبرنگار مهر، دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به بررسی کیفیت آموزش دانشگاه های کشور در دوران کرونا پرداخته است.

یافته های این مطالعه نشان می دهد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در محورهایی شامل: زمینه سازی اجرا و گسترش آموزش های الکترونیکی؛ بازنگری در مقررات آموزشی؛ آموزش، ترویج و فرهنگ سازی و همچنین سنجش و ارزشیابی اقدام هایی را داشته است، اما با همه این تلاشها و فعالیت های دانشگاهها، دانشجویان و اساتید از کیفیت آموزش های غیرحضوری رضایت چندانی نداشتند.

همچنین پایش چهار ساله وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درخصوص کیفیت آموزش نیز نشان داده است که تغییر شیوه آموزش و ارزشیابی در دوره کرونا به افت کیفیت آموزش منجر شده است، به طوریکه در نیم سال دوم سال تحصیلی 1401-1400 نرخ مشروطی واقعی دانشجویان با تغییر شیوه ارزشیابی، یعنی بازگشت به ارزشیابی حضوری (که امنیت امتحانات در آن قابل قبول است) تا 60 درصد نسبت به دوره کرونا افزایش داشته است که به طورکلی افت کیفیت آموزش را میتوان برداشت کرد.

در این گزارش به اهم اقدام های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درخصوص آموزش های الکترونیکی در دوره کرونا اشاره شده است.

با توجه به گستردگی دانشگاه های تحت نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، این وزارتخانه با تأکید بر حفظ و استمرار فعالیت های علمی و دانشگاهی و ممانعت از تعطیلی جریان آموزش در کشور فعالیت هایی را در دوره کرونا در محورهای زیر انجام داده است:

الف) زمینه سازی اجرا و گسترش آموزش های الکترونیکی:

این محور شامل اقدام هایی همچون «تشکیل کارگروه تخصصی آموزش های الکترونیکی»، «تلاش برای تقویت زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری در دانشگاهها و مؤسسه های آموزش عالی» و «اقدام برای بهره مندی دانشگاهها از مبادلات رایگان اینترنتی» است.

ب) بازنگری در مقررات آموزشی و تفویض اختیار به دانشگاهها:

شامل بخشنامه ها و اقدام های تسهیل کننده برای توسعه و گسترش آموزش های الکترونیکی مانند «افزایش سقف مجاز آموزش الکترونیکی در دانشگاهها»، «تسهیل تعاملات دانشگاهی و امکان مهمانی دانشجویان در دوره های آموزش الکترونیکی» و «تدوین ضوابط جدید برگزاری امتحانات و ارزشیابی».

ج) آموزش، ترویج و فرهنگ سازی:

برخی از اقدام های ترویجی صورت گرفته شامل «تهیه و تدوین جزوه های آموزشی درباره یادگیری الکترونیکی»، «برپایی کارگاه های آموزشی»، «برگزاری وبینارها و همایش های متعدد درباره ابعاد مختلف آموزش الکترونیکی» و... است.

د) سنجش و ارزیابی:

اقدام های صورت گرفته در این زمینه شامل «گزارشگ یری مستمر از دانشگاهها و مؤسسه های آموزش عالی و تهیه دستورالعمل براساس نتایج آن» و «آماده کردن طرح جامع ارزشیابی و اعتبارسنجی آموزش الکترونیکی دانشگاهها و مؤسسه های آموزش عالی» بوده است.

با بررسی اقدام های صورت گرفته، به طورکلی می توان گفت تمرکز آنها بیشتر بر عوامل فناوری و زیرساختی بوده و اقدام های صورت گرفته درخصوص عوامل آموزشی، بیشتر جنبه ترویجی و بسترسازی داشته است.

ضمن اینکه دانشگاهها با توجه به اختیاراتی که در قوانین مختلف همچون ماده 1 احکام دائمی برنامه های توسعه و مصوبه «قانون تشکیل هیئت امنای دانشگاهها و مؤسسه های آموزش عالی و پژوهشی» به آنها تفویض شده، می توانستند اقدام هایی به منظور حفظ یا ارتقای کیفیت آموزش صورت دهند که به دلیل تعدد دانشگاهها امکان بررسی عملکرد آنها میسر نبوده است.

در این گزارش دیدگاه اساتید و دانشجویان درخصوص کیفیت آموزش در دوره کرونا مورد بررسی قرار گرفت که آسیب ها و چالش های کیفیت آموزش در این دوره احصا شد که برخی از مهمترین آنها شامل موارد زیر است:

* پایین بودن سرعت اینترنت و قطعی آن و اختلال سامانه آموزش الکترونیکی؛

* پایین بودن سواد رایانه ای اساتید، دانشجویان و کارکنان و عدم تسلط آنان بر محیط سامانه آموزش الکترونیکی؛

* عدم دسترسی همه دانشجویان به تجهیزات و امکانات آموزش الکترونیکی همچون لپ تاپ؛

* سردرگمی اساتید درخصوص نحوه سنجش و ارزیابی دانشجویان؛

* عدم تناسب لازم و کافی برنامه های درسی موجود با شرایط آموزش مجازی؛

* ضعف نظارت بر کلاسها، به ویژه حضور دانشجویان در کلاسها؛

* نبود سیاست و برنامه ای مدون و مشخص برای آموزش در دوره کرونا؛

* کاهش تعاملات انسانی و عاطفی به عنوان یکی از پیش شرط های یادگیری؛

* افزایش امکان و میزان تقلب؛

به طورکلی بررسی دیدگاه دانشجویان نشان دهنده کاهش کیفیت آموزش در دوره کرونا نسبت به قبل از آن است. بررسی این وضعیت در سه حوزه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ بهداشت درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد نشان داد، هر سه حوزه از وضعیت تقریباً مشابهی برخوردار بوده و دانشجویان کیفیت آموزش را در دوره کرونا نسبت به قبل از آن ضعیفتر ارزیابی کرده اند.

بررسی عملکرد تحصیلی دانشجویان در دوره همه گیری کرونا

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با هدف پایش کیفیت آموزش در دانشگاهها طی سه مرحله و برحسب شیوه های مختلف آموزش و ارزشیابی به جمع آوری داده اقدام کرده است.

در شیوه اول که در سال تحصیلی 1398-1397 و نیمسال اول 1399-1398 بود، آموزش و ارزشیابی به شیوه حضوری انجام شده است. از نیمسال دوم 1399-1398 تا نیمسال اول 1401-1400 شیوه آموزش و ارزشیابی مجازی بوده است. در نیمسال دوم 1401-1400 شیوه آموزش ترکیبی و شیوه ارزشیابی حضوری بوده است.

براساس داده های این پایش در چهار سال گذشته، آموزش مجازی در نیمسال دوم 1399-1398 و آزمون حضوری در نیمسال دوم 1401-1400 تأثیر معناداری بر تعداد دانشجویان مشروطی در مقاطع تحصیلی و دانشگاه های مختلف داشته است.

برای مثال آمار مشروطی دانشجویان کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد در دانشگاهها و مؤسسه های آموزش عالی کشور با آزمون مجازی به طور میانگین 60 درصد کاهش داشته است.

با توجه به اینکه کیفیت آموزش در دوران کرونا افزایش معناداری نداشته است، کاهش آمار مشروطی ها در این مقطع می تواند نشانه استاندارد نبودن شیوه های ارزشیابی مجازی باشد. همچنین با تغییر شیوه ارزشیابی و بازگشت به ارزشیابی حضوری در نیمسال دوم 1401-1400 نیز نرخ مشروطی واقعی دانشجویان تا 60 درصد نسبت به دوره کرونا افزایش داشته است که این امر افت کیفیت آموزش را نشان می دهد.

نحوه مواجهه نظام های آموزش عالی کشورها در دوران کرونا

نظام های آموزش عالی و دانشگاه های مختلف دنیا اقدام های متعددی درخصوص مواجهه با کرونا و به ویژه به حداقل رساندن آثار این همه گیری بر آموزش های دانشگاهی به انجام رسانده اند. مراکز و نهادهای مختلفی نیز به بررسی اقدامهای صورت گرفته پرداخته اند.

اقدام های نظام های آموزش عالی و دانشگاهها در مواجهه با کرونا

عنوان اقدام ها نحوه مدیریت و تصمیم‌گیری تصمیم‌گیری متمرکز و براساس سیاست های دولت تدوین پروتکل ها و دستورالعمل های مشخص فعالیت های آموزشی و پژوهشی فراهم شدن امکان حذف ترم بدون احتساب در سنوات تغییر در تقویم دانشگاهی برخط شدن آموزشها استفاده از معیار رد یا قبول به جای نمره امتحانی ارائه محتوای آموزشی به صورت برخط و برون خط مدیریت منابع و ارتباطات ایجاد دسترسی سریع اطلاعات مربوط به کرونا در تارنما آموزش یا پیشنهاد استفاده از بسترهای گوناگون برای تدریس ارائه خدمات بهداشتی و روانکاوی تهیه بسته حمایتی برای دانشجویان بدون منبع درآمد سنجش و ارزیابی استفاده از نرم افزارهای هوش مصنوعی برای برگزاری امتحانات از راه دور برگزاری جلسات دفاع رساله ها و پایان نامه ها به صورت برخط زیرساختی و فناوری به روزرسانی بسترهای برخط و خرید نرم افزارهای لازم توافق با ارائه دهندگان اینترنت جهت رایگان کردن برای دانشگاهیان اختصاص تجهیزات سخت افزاری دانشگاه به آموزش برخط

مرکز پژوهش های مجلس در این گزارش پیشنهادهایی را ارائه داده است.

پیشنهادهای زیر جهت مواجهه با شرایط مشابه و حفظ و ارتقای کیفیت آموزش دانشگاه ها مطرح می شود:

اولویت دهی به تمرکز بر عوامل آموزشی:

در بررسی اقدام های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مشخص شد که بیشتر تمرکز این وزارتخانه بر اقدام های ترویجی و زیرساختی بوده است، هرچند با توجه به حدود اختیارات دانشگاهها، آنها خود می توانستند به صورت مستقل اقدام هایی را در زمینه تقویت سواد رسانه ای و تسلط بیشتر اساتید و دانشجویان بر محیط نرم افزارهای مورد استفاده و به طورکلی تقویت یاددهنده و یادگیرنده صورت دهند.

بازنگری و به روزرسانی برنامه درسی رشته های مختلف با تأکید بر استفاده از فناوری توسط وزارتین علوم و بهداشت:

از آن جایی که در بسیاری از رشته ها نیاز به بازنگری و به روزرسانی برنامه های درسی و سرفصل های آموزشی ضروری است، بنابراین میتوان در فرایند انجام این مهم برنامه درسی متناسب با آموزش الکترونیکی را نیز طراحی کرد.

اگرچه محتوای ارائه شده در دوره های حضوری و غیرحضوری همپوشانی بالایی با یکدیگر دارند، اما این دوره ها دارای شرایط خاص خود هستند از این منظر برجسته سازی جایگاه فناوری در آموزش متناسب با رشته یکی از الزامات بازنگری و به روزرسانی رشته هاست.

اصلاح آئین نامه ترفیع سالیانه اعضای هیات علمی:

با توجه به عدم آشنایی و تسلط کامل برخی از اعضای هیات علمی در استفاده از فناوری های مرتبط با آموزش الکترونیکی که در دوره کرونا شواهد آن بیشتر مشخص شد، پیشنهاد می شود دانشگاه ها در آئین نامه ترفیع سالیانه اعضای هیات علمی، معیاری الزامی را جهت حضور آنان در دوره های آموزش این فناوری ها قرار دهند که هرساله ازسوی دانشگاه برگزار می شود.

در این دوره ها میتوان با ارائه جدیدترین فناوری های مرتبط با آموزش الکترونیکی دانش و مهارت اعضای هیات علمی را در این زمینه همواره ارتقا بخشید.

استفاده از آزمون های تکوینی و به حداقل رساندن امکان تقلب در آزمونها:

یکی از معضلات اساسی آموزش به شیوه الکترونیکی مربوط به نحوه ارزیابی و سنجش دانشجویان است. بدین منظور دانشگاهها باید دستورالعملی برای تقویت آزمون های تکوینی در طول ترم و استفاده از شیوه ها و ابزارهای گوناگون جهت به حداقل رساندن امکان تقلب با استفاده از نرم افزاهای تشخیص هویت و... تدوین کنند.

در این دسته از نرم افزارها با استفاده از شیوه هایی همچون اندازه گیری و تجزیه و تحلیل خصوصیات فیزیکی و رفتاری فرد، و بررسی مستمر ویژگی هایی مانند گرمای دست کاربر، اثر انگشت و... امکان تقلب در آزمونها و همچنین حضور افرادی دیگر به جای فرد در کلاسها را می توان به حداقل رساند.