افزایش چراغ خاموش قیمت بسته های اینترنتی / ماجرای کیفیت پایین سرعت اینترنت

در چند وقت اخیر، اعتراضات نسبت به هزینه‌های بالای اینترنت و کیفیت پایین آن در کشور بیش از گذشته به گوش می‌رسد. بسیاری از کاربران اینترنتی به ویژه کاربران اپراتورها، از عدم رضایت خود نسبت به خدمات ارایه شده صحبت می‌کنند که هزینه‌های اینترنت به‌طور متناوب افزایش یافته یا اینکه کم‌فروشی اتفاق افتاده است. البته اپراتورها موضوع افزایش هزینه‌ها را رد کردند، اما گزارش‌های رسیده از مشترکان پرمصرف نشان می‌دهد نه تنها کیفیت اتصال پایین‌تر از انتظار کاربران است، بلکه قیمت خدمات نیز به صورت غیرشفاف افزایش یافته است.

موضوع فیلترینگ نیز بر این فشارها افزوده است، البته این موضوع تازه‌ای نیست. کاربران در تمام سال‌های اخیر به دلیل فیلتر بودن پیام‌رسان‌های مختلف مجبور هستند بیش از دو بار معمول برای اینترنت هزینه کنند کاربران در این زمینه احساس نارضایتی بیشتری می‌کنند، زیرا بسیاری از آنها مجبورند بسته‌های اینترنتی خود را طی کمتر از یک هفته چندین‌بار تمدید کنند.

یکی از کاربران پرمصرف در این زمینه به «اعتماد» می‌گوید: «به دلیل فیلتر شدن بسیاری از شبکه‌ها و سایت‌ها، مجبورم از VPNها و فیلترشکن‌های مختلف استفاده کنم. این مساله باعث می‌شود مصرف اینترنت به شدت افزایش یابد و بسته‌های اینترنتی که خریداری می‌کنم در زمان بسیار کوتاهی تمام شود. این موضوع واقعا آزاردهنده است.»

یکی دیگر از کاربران ایرانسل در این زمینه به «اعتماد» می‌گوید: نکته نخست این است که هنگام خرید بسته اینترنت از ایرانسل، در صورتحساب درج می‌شود که سرعت اتصال، مثلا 4 مگابایت بر ثانیه است. اما در عمل، زمانی که با نرم‌افزارهای نمایش‌دهنده سرعت واقعی مانند برنامه‌های مدیریت دانلود، اقدام به دریافت فایل می‌شود، عدد ثبت شده بسیار پایین‌تر از میزان اعلام شده است؛ گاهی سرعت حتی به یک مگابایت بر ثانیه نیز نمی‌رسد و در حدود 500 کیلوبایت باقی می‌ماند. این اختلاف میان سرعت اسمی و واقعی، به تنهایی یک مشکل محسوب می‌شود.

او می‌افزاید: مشکل دوم به نحوه تفکیک ترافیک داخلی و بین‌المللی بازمی‌گردد. هنگام خرید، اعلام می‌شود که کاربر 80 گیگابایت «اینترنت اقتصادی» دریافت می‌کند که در واقع تنها نیمی از آن - یعنی 40 گیگابایت - برای استفاده بین‌المللی قابل مصرف است. در صورتی که کاربر از فیلترشکن استفاده کند، کل مصرف، بین‌المللی محاسبه می‌شود و در نتیجه بسته با سرعت بیشتری به پایان می‌رسد. به‌طور معمول، تماشای هر فیلم حدود دو گیگابایت حجم مصرف می‌کند، در نتیجه حداقل ما می‌توانیم حدود 20 فیلم نگاه کنیم. به تعبیر دیگر بدون دیدن فیلم انتظار می‌رود این بسته‌ها حداقل برای چند هفته کافی باشند، اما در عمل این اتفاق نمی‌افتد و در کمتر از یک هفته دوام نمی‌آورند. این گلایه نه فقط روایت یک کاربر، بلکه بازتاب دغدغه بسیاری از مصرف‌کنندگانی است که می‌گویند در خرید اینترنت، آنچه می‌پردازند با آنچه دریافت می‌کنند، فاصله زیادی دارد. این مشکل به وضوح نشان‌دهنده عدم توجه به نیازهای کاربران و همچنین ناکارآمدی خدمات اینترنتی در کشور است. با توجه به اعتراضات عمومی، انتظار می‌رود که مسوولان مربوط به این موضوع توجه بیشتری داشته باشند و تدابیری برای بهبود کیفیت و کاهش قیمت اینترنت ارایه دهند. این وضعیت نه تنها روی کاربران، بلکه روی کل جامعه تاثیر منفی می‌گذارد و نیاز به یک بازنگری اساسی در سیاست‌های مربوط به اینترنت را نشان می‌دهد.

اپراتورها افزایش قیمت اینترنت را رد می‌کنند

در‌حالی که کاربران از کندی اینترنت و افزایش احتمالی قیمت‌ها گلایه دارند، یکی از مسوولان اپراتورهای همراه در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد، هرگونه افزایش قیمت را تکذیب کرده و افزایش تعرفه‌ها را ناشی از تصمیمات آتی کمیسیون تنظیم مقررات دانسته است. این مسوول در پی پرسش‌ها درباره وضعیت کیفیت اینترنت همراه اعلام کرد: «نمی‌توانیم توضیحی ارایه دهیم؛ وزیر ارتباطات درباره این موضوع صحبت کردند. بعد از آن نیز معاونان ایشان در رگولاتوری توضیحاتی کلی دادند. مسائلی که مطرح می‌شود، مسائل امنیتی است.»

وزارت ارتباطات با انتشار اطلاعیه‌ای رسمی اعلام کرده بود؛ در پی حملات گسترده اسراییل در 23 خرداد‌ماه هدف از محدودیت در اینترنت را مدیریت شرایط ویژه کشور و جلوگیری از سوءاستفاده دشمن از فضای مجازی دانست.

در ادامه، نماینده یکی از اپراتورهای همراه درباره افزایش قیمت اینترنت نیز گفت: «افزایشی نداشتیم. در تاریخ 23 اردیبهشت امسال، همه اپراتورها نامه‌ای به وزارت ارتباطات ارسال کردند و خواستار اجرای برنامه‌ای برای افزایش تعرفه‌ها شدند، اما وزیر با این درخواست مخالفت کرد. فعلا گفته شده امکان افزایش وجود ندارد و ممکن است موضوع به کمیسیون تنظیم مقررات ارجاع شود تا در آنجا بررسی شود.»

او در توضیح بیشتر در‌خصوص عدم افزایش قیمت بیان داشت: «تعرفه پایه از سال 1393 که اینترنت 3G آمد، یعنی به معنای واقعی اینترنت همراه آمد تا حالا تغییری نکرده است. این تعرفه پایه است، اما قیمت بسته‌های اینترنت فقط در سال 1402 اجازه داده شد که 32 درصد در تعرفه بین‌الملل افزایش یابد.»

همچنین یک منبع آگاه از ایرانسل گفت: واقعیت این است که افزایش تعرفه باید مطابق مصوبات سازمان تنظیم مقررات باشد. این افزایش‌ها چارچوب مشخصی دارند و بدون مجوز امکان‌پذیر نیستند.

 آیا تعرفه‌های اینترنت اپراتورها افزایش داشته است؟

در اردیبهشت 1404 سه اپراتور «ایرانسل»، «همراه اول» و «رایتل»، در نامه‌ای به رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اعلام کرده‌اند حداکثر تا هفته آینده بسته‌های اینترنت جدید با قیمت‌های بالاتر ارایه می‌کنند که این موضوع توسط مجلس و رگولاتور رد شد.

با وجود این مخالفت‌ها، نشانه‌هایی از افزایش قیمت اینترنت به‌ویژه در بخش اینترنت ثابت دیده شد. ابتدای تیرماه، وب‌سایت «دیجیاتو» گزارشی منتشر کرد که نشان می‌داد قیمت بسته‌های سرویس TD-LTE ایرانسل دستخوش تغییراتی شده است. مطابق این گزارش، قیمت بسته یک‌ماهه 10 گیگابایت از 41 هزار و 600 تومان به 65 هزار تومان رسید که معادل افزایش 56درصدی است. همچنین قیمت بسته یکساله با حجم 600 گیگابایت نیز از 905 هزار تومان به یک‌میلیون و 70 هزار تومان افزایش یافت؛ یعنی رشد 18.2درصدی. در میان این بسته‌ها، تنها بسته 500 گیگابایت با اعتبار 180 روزه بدون تغییر قیمتی عرضه شده بود.

در پی انتشار این گزارش، ایرانسل در تاریخ 12 تیرماه با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که قیمت بسته‌های اینترنت ثابت TD-LTE خود را با میانگین افزایش حدود 33.5درصد، به‌منظور همراستایی با قیمت‌های بازار خدمات ارتباطی تغییر داده است. این اپراتور همچنین تاکید کرد که بسته‌های اینترنت ثابت آن، همچنان در مقایسه با رقبا، مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند.

با این حال، بررسی‌های خبرنگار اعتماد از وب‌سایت ایرانسل نشان می‌دهد قیمت این بسته‌ها به نرخ‌های قبلی بازگشته است. دلیل این عقب‌نشینی یا اصلاح موقت قیمت‌ها تاکنون از سوی ایرانسل یا رگولاتوری به‌طور رسمی اعلام نشده است.

در بخش اینترنت همراه اما تغییرات چشمگیری دیده نمی‌شود. بررسی تعرفه‌های ارایه شده از سوی اپراتورها حاکی از ثبات قیمت‌ها در این حوزه است. برای مثال، همراه اول بسته 30 روزه با حجم 7 گیگابایت را با قیمت 38 هزار تومان عرضه می‌کند؛ رقمی که مشابه قیمت بسته 5 گیگابایتی در سال گذشته است. اغلب بسته‌های فعلی این اپراتور تغییر قیمتی نداشته‌اند.

در مورد ایرانسل نیز وضعیت مشابهی برقرار است. بسته 30 روزه 5 گیگابایتی این اپراتور با قیمت 31 هزار و 624 تومان به فروش می‌رسد؛ قیمتی که نسبت به سال گذشته تغییری نداشته است.

اما در میان سه اپراتور اصلی، تنها رایتل افزایش قیمت در برخی بسته‌های اینترنت همراه را اعمال کرده است. برای نمونه، قیمت بسته 7 روزه با حجم 6 گیگابایت از 18 هزار و 900 تومان در سال گذشته به 25 هزار و 300 تومان رسیده است؛ افزایشی معادل 33 درصد.

اختلال، فیلترینگ و سرعت 

رضا قربانی، کارشناس اقتصاد دیجیتال در گفت‌وگویی با «اعتماد» به تشریح وضعیت اینترنت در ایران می‌پردازد و از سه چالش اساسی اختلال، فیلترینگ و سرعت به عنوان موانع اصلی تجربه یک اینترنت باکیفیت یاد می‌کند.

قربانی با اشاره به شکایت‌های مکرر کاربران از کندی اینترنت و مشکلات اتصال می‌گوید: «ما سه مساله جدی در رابطه با اینترنت داریم که امروز هم مطرح نیست و چند سال است درگیر آن هستیم: اختلال، فیلترینگ و سرعت. این سه با هم متفاوتند و باید مراقب باشیم بین آنها تفکیک قائل شویم.»

او با انتقاد از رویه مسوولان در ارایه آمار سرعت اینترنت بدون در نظر گرفتن سایر عوامل تاکید می‌کند: «وقتی از یک اینترنت باکیفیت صحبت می‌کنیم، حتما باید بدون اختلال باشد، سرعت بالا و قابل قبولی داشته باشد و فیلترینگ به شکل آزاردهنده‌ای وجود نداشته باشد. ما الان با اینترنتی روبه‌رو هستیم که سال‌هاست اختلال دارد. اختلال یعنی سرعت اینترنت ممکن است خوب باشد، اما قطعی و وصلی وجود دارد. به دلیل تغییراتی که در سامانه‌های فیلترینگ ایجاد می‌شود، محدودیت‌هایی که اعمال می‌شود و این واقعیت که 70درصد حجم ترافیک اینترنت کشور فیلتر شده است، قاعدتا همیشه اختلال وجود دارد.»

قربانی فیلترینگ گسترده را عامل اصلی تجربه ناخوشایند کاربران ایرانی از اینترنت می‌داند و می‌افزاید: «کاربران مجبورند به صورت گسترده از وی‌پی‌ان و فیلترشکن استفاده کنند. مجموع اینها باعث شده ما یک تجربه ناخوشایندی از اینترنت داشته باشیم که اگر کسی از جنس خبرنگاران یا کسانی که به صورت پیوسته با اینترنت کار دارند، همیشه یک حس بدی به آنها منتقل می‌شود، حتی اگر سرعت اینترنت در سال‌های گذشته افزایش پیدا کرده باشد.»

این کارشناس اقتصاد دیجیتال با اشاره به اینکه مشکل زیرساخت ربطی به محدودیت‌های اینترنتی ندارد، تاکید می‌کند: «پدیده قطع اینترنت به بهانه‌های مختلف اشتباه است و تجربه هم نشان داده که تاثیر مثبتی ندارد. توجیهاتی هم که می‌شود، مثلا اینترنت قطع شد و فلان مساله حل شد، به نظر من قابل قبول نیست جز آزار و اذیت.»

او تاکید می‌کند: «این پدیده که اینترنت را به بهانه‌های مختلف قطع می‌کنیم، اشتباه است. تجربه هم نشان داده که تاثیر مثبتی ندارد. به نظر من بعد از این همه سال تجربه کردن، باید به این جمع‌بندی رسیده باشیم که قطع کردن اینترنت نه از منظر امنیتی، نه از نظر پدافند غیرعامل و نه هیچ منظر دیگری توجیهی ندارد.»

قربانی با تاکید بر ضرورت توقف این رویه، خواستار ارایه یک گزارش فنی بی‌طرفانه درباره آثار قطع اینترنت در مدیریت بحران‌ها می‌شود و می‌گوید: «وقتش رسیده که این فضا را به این سمت ببریم که اجازه دهیم چه فعالان رسانه‌ای، چه غیر رسانه‌ای کار کنند. اگر یک چیزی واقعا از منظر قانونی مشکل دارد، آن را محدود کنید. اینکه ما بیاییم یک سرویس را به‌طور کامل فیلتر کنیم، مثل اینستاگرام و تلگرام که خودشان انواع محدودیت‌ها را روی ما اعمال می‌کنند، خیلی اشتباه است. خودمان هم بیاییم دست کسانی را که در این فضا می‌توانند از ایران دفاع کنند را ببندیم.»

قربانی، با اشاره به آمارهای ارایه شده از سوی همراه اول، وضعیت ترافیک اینترنت کشور را نگران‌کننده توصیف می‌کند. به گفته او، خرداد سال گذشته، مدیرعامل همراه اول، اخوان بهابادی، در مجمع عمومی این شرکت اعلام می‌کند که حدود دوسوم ترافیک مرتبط با همراه اول به پلتفرم‌هایی چون اینستاگرام و تلگرام اختصاص دارد؛ رقمی که به‌طور تقریبی معادل 70درصد از کل ترافیک اینترنت کشور است.

قربانی تاکید می‌کند که با فیلتر شدن اینستاگرام، تلگرام، واتس‌آپ و پلتفرم‌های مشابه، عملا 70درصد ترافیک اینترنت کشور دچار انسداد می‌شود. این درحالی است که براساس اعلام مدیران وزارت ارتباطات و اپراتورها، ترافیک این پلتفرم‌ها پس از فیلتر شدن ابتدا کاهش می‌یابد، اما در ادامه به حالت قبل بازمی‌گردد؛ موضوعی که به گفته قربانی نشان می‌دهد مردم به‌طور گسترده به استفاده از فیلترشکن و VPN روی آورده‌اند.

او توضیح می‌دهد که این روند، نه‌تنها دسترسی کاربران به بخش عمده‌ای از اینترنت را دشوارتر می‌کند، بلکه بار مضاعفی را نیز بر زیرساخت‌های شبکه تحمیل می‌کند. قربانی هشدار می‌دهد: «وقتی کاربر از VPN استفاده می‌کند، از منظر فنی انگار یک محتوا را دوبار دانلود می‌کند. این مساله فشار زیادی به شبکه وارد می‌کند و موجب اختلالات گسترده و افت کیفیت در اینترنت می‌شود.» وی همچنین به ناامن بودن بسیاری از فیلترشکن‌ها و ابزارهای دور زدن فیلترینگ اشاره می‌کند و آن را تهدیدی جدی برای امنیت کاربران و پایداری شبکه می‌داند. قربانی وضعیت فعلی اینترنت کشور را با مثالی ساده چنین توصیف می‌کند: «تصور کنید بزرگراهی 10 لاینه داریم که هفت لاین آن یا خرابند یا پر از دست‌انداز؛ طبیعی است که عبور از چنین بزرگراهی، نه‌تنها پرخطر است، بلکه حتی سه لاین سالم باقیمانده را هم دچار اختلال می‌کند.»

به گفته این کارشناس، تداوم وضعیت فعلی و اتکای بی‌برنامه به فیلترینگ، منجر به اینترنتی کند، ناپایدار و ناکارآمد می‌شود؛ پدیده‌ای که می‌تواند آسیب‌های جدی به اقتصاد دیجیتال و دسترسی آزاد به اطلاعات وارد کند.

اینترنت ایران؛ همچنان زیر آوار جنگ!

مهدی کیایی‌فر، کارشناس اقتصاد دیجیتال در پاسخ به خبرنگار اعتماد می‌گوید: متاسفانه شرایط اینترنت به حالت عادی برنگشته و در بسیاری از نقاط کشور به شدت کند و محدود در دسترس مردم است. کاهش سرعت، مسدود شدن گسترده پروتکل‌های رمزنگاری، اختلال روی VPNها و محدودیت در دسترسی به IPهای بین‌المللی، نشانه‌ای از یک سیاست کنترلی عمیق و هدفمند و اختلالات عمدی است. اگرچه وزارت ارتباطات ادعا می‌کند که منشا این اختلالات حملات سایبری است، اما گزارش‌های میدانی و مشاهدات کارشناسان خلاف این امر را نشان می‌دهد.

اگر به سابقه موضوع نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که هر زمان بحران سیاسی یا امنیتی در کشور رخ می‌دهد (مانند اعتراضات 1401 یا جنگ اخیر)، اینترنت نخستین قربانی است. اختلال روی پروتکل‌ها، محدودسازی VPN و کاهش پهنای باند، همه نشان‌دهنده اقدامات کنترل شده هستند. نکته مهم‌تر اینکه این تصمیمات نه صرفا در سطح وزارت ارتباطات بلکه در نهادهایی خارج از دولت اتخاذ می‌شوند. به همین دلیل، در دولت‌های گذشته و فعلی، مسوولان وزارت ارتباطات تنها از وضعیت موجود ابراز تاسف می‌کنند و عملا کار زیادی از دستشان ساخته نیست.

در ظاهر، هدف جلوگیری از نفوذ اطلاعاتی دشمن است. مثلا برخی مدعی‌اند رژیم اسراییل از سیم‌کارت‌های ایرانی برای ریزپرنده‌ها استفاده یا از طریق واتس‌آپ جاسوسی می‌کند. اما این ادعاها از منظر فنی چندان قابل دفاع نیستند. شرکت ارتباطات زیرساخت باید در صورت بروز حملات جدی سایبری در لحظه گزارش بدهد و ما در روزهای اخیر چنین گزارشی مشاهده نکرده‌ایم. به نظر می‌رسد این سناریوها صرفا برای توجیه اختلالات عمدی مطرح می‌شوند.

اختلالات اینترنتی تاثیر مستقیم بر کسب‌وکارهای آنلاین، استارت‌آپ‌ها، فروشگاه‌های اینترنتی، پلتفرم‌های آموزشی و زندگی روزمره مردم دارد. به عنوان مثال، همین اختلالات در GPS و اینترنت آسیب زیادی به تاکسی‌های اینترنتی و رانندگان و مسافران وارد کرده است. عملا عموم مردم در حال متضرر شدن هستند، اما مساله عمیق‌تر از اینهاست. وقتی کاربران به سمت فیلترشکن‌های ناشناخته می‌روند، امنیت داده‌های ملی به خطر می‌افتد. این موضوع حتی از‌سوی مشاور فعلی وزیر ارتباطات نیز تایید شده و او گفته است که تمرکز بیش از حد بر واتس‌آپ به عنوان ابزار جاسوسی، باعث نادیده گرفتن تهدیدات واقعی‌تر می‌شود.

شرط اول حل این بحران، شفافیت با مردم است. نمی‌توان با کلی‌گویی و پنهانکاری، اعتماد عمومی را خدشه‌دار کرد. دوم، باید در سیاست‌های فیلترینگ بازنگری شود و از نگاه امنیتی به زیرساخت‌های ارتباطی دست برداشته شود. تجربه نشان داده است که فیلترینگ گسترده نه‌تنها موثر نبوده، بلکه باعث گسترش ابزارهای ناامن دور زدن فیلترینگ شده است. در نهایت، باید پذیرفت که اینترنت یک زیربنای حیاتی برای اقتصاد و توسعه زندگی مردم است و نباید با نگاه امنیتی افراطی با آن برخورد کرد. در حالی که آتش جنگ فرو نشسته، اینترنت ایران همچنان زیر آوار سیاستگذاری‌های امنیتی نفس می‌کشد. شاید وقت آن رسیده باشد که به جای ادامه مسیر محدودسازی، سراغ اصلاحات ریشه‌ای برویم؛ چراکه امنیت واقعی نه در قطع ارتباطات، بلکه در تقویت زیرساخت، سواد دیجیتال و افزایش اعتماد متقابل بین دولت و مردم شکل می‌گیرد.

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.