افسانه های کهن چیله گئجه سی در اردبیل تا تاپماجا و بیاتی خوانی

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از سبلان ما، «چیله گئجه سی» نمادی از مهربانی، صفا، صمیمیت، است، دورهمی و صله رحم در این شب موج می زند، همه در خانه بزرگ‌ترها دور هم جمع می‌شوند و یلدا را جشن می‌گیرند.

فیضی زاده کارشناس مناسبت های ملی اردبیل در گفتگو با سبلان ما به تشریح مراسم این نامگذاری چیله گجه‌سی در منطقه آذربایجان پرداخت و گفت: چیله به زمان بین غروب آفتاب از 30 آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) و سه ماه مانده به نوروز گفته می‌شود.

وی افزود: در تاریخ اردبیل، مردم این دیار فصل زمستان را به 3 قسمت تقسیم کرده‌اند، 40 روز اول آن را چله بزرگ، 20 روز بعد از آن را چله کوچک و 30 روز آخر را نیز «بایرام آیی» یا ماه عید می‌نامند. از این رو پایان فصل پاییز و آغاز «چله بزرگ» و زمستان در اردبیل مصادف با شب یلداست.

فیضی زاده گفت: چهار روز آخر چله بزرگ را بویوک چیله (چله بزرگ) و 3 روز اول چله کوچک را (کیچیک چیله) می‌نامند. 7 تا 13 بهمن‌ماه در اردبیل به «خیدیر» معروف است چون در فاصله این روزها از قدیم بارش برف بیشتر از سایر روزهاست‌.

وی به غذاهای ویژه یلدا در دارالارشاد نیز اشاره کرد و گفت: هندوانه، سمبل شیرینی، خونگرمی، سرسبزی و شادابی است

کارشناس مناسبت های ملی اردبیل با بیان اینکه مردم آذربایجان خرید شب چله خود را با انتخاب هندوانه شروع می کنند و هندوانه خریدن از رسومی است که از گذشته تاکنون باقی مانده است.

وی گفت: چیله گئجه سی فرصت مناسبی است که خانواده ها دور هم بنشینند و به رسم گذشتگان تا پاسی از شب، هم صحبت شوند و تاپماجا و بایاتی بخوانند و شادی و سرور کنند.

فرازی از افسانه های کهن چیله گئجه سی

دکتر حافظ صادقپور ادیب اردبیلی نیز در گفتگو با سبلان ما به افسانه های کهن چیله گئجه سی در اردبیل اشاره کرد و گفت: قاری ننه (مادربزرگ پیر)، دو پسر داشت که نام یکی "بؤیوک چلله" یا چلله ی بزرگ و پسر کوچکتر "بالا چلله" (بالا: کیچیک چلله) بود.

وی با بیان اینکه از ابتدای شب چلله، چیلله بزرگ آغاز می شود، گفت: در روزهای پایانی چلله بزرگ، برادر کوچکتر که مغرور است، نزد برادر بزرگتر می آید و می گوید:" سن گئتدین نئیله دین؟" (در این مدت چه کرده ای؟) چیلله بزرگ می گوید:" من گئتدیم دونداردیم. اوشوتدوم. ناخوشلاتدیم گلدیم" (من رفتم سردشون کردم و لرزاندم و مریضشون کردم)!"

برادر کوچکتر می گوید:" اگر من گئدسم، قاری لری کورک دن، لو لئهین لری لولک دن، گلین لری بیلک دن، کؤرپه لری بلک دن، ائیله رم" (تو که کاری نکرده ای! ببین من چه می کنم!" کاری می کنم که نوزادان در گهواره هایشان یخ بزنند)!"

برادر بزرگتر به طعنه به او می گوید:"عؤمرون آزدی، دالین یازدی!" (عمرت کوتاه است و به دنبالت بهار می آید)

چلله کوچک در طول فرمانروایی خود، سرما را در تمام سرزمین ها حکمفرما می کند و در یکی از همین روزها، در یکی از کوههای قلمرو خود به دست برف اسیر می شود. خبر به قاری ننه می رسد و او برای آزادی فرزندش از زندان برف، به کوه رفته و با سیخی که روی آتش، داغ و به نبرد برف رفته و در نهایت، برفها را آب می کند.

چلله ی کوچک بعد از آزادی متوجه می شود که در آن روز زمستان تمام شده و "بایرام آیی" یا همان اسفندماه آغاز شده است

خوردنی های یلدا در اردبیل

فیضی زاده کارشناس مناسبت های ملی اردبیل در ادامه گفتگوی خود به خوردنی های مردم اردبیل یلدا در اردبیل اشاره کرد و گفت: مردم برای پذیرایی در این شب، از تخمه آفتابگردان، پشمک، قاورقا (گندم برشته با شاهدانه)، حلوای هویج و "بازار حالواسی" (حلوایی که از مغز گردو و پسته تهیه می شود همچنین خشکباری نظیر برگه زردآلود، آلبالوی خشک شده، سنجد، بادام، گردو، میوه هایی مثل انار، سیب و سایر خوراکی ها برای پذیرایی از مهمانان استفاده می کنند. در این شب به خاطر طولانی بودنش، مردم با خوردن این خوراکی ها و گفتن بایاتی، سعی در گذراندن آن می کنند.

در قدیم به این صورت نبود که به راحتی بتوان آجیل شب یلدا را تهیه کرد و تنها تنقلات شب چله قاووت، قورقا، کشمش و سنجد بود که زنان این خوراکی‌ها را در خانه تهیه می‌کردند و در بین میوه‌ها نیز داش کلمی، هویج، لبو و کدو حلوایی را می‌توان نام برد. از تنقلات گذشته قاووت و قورقا بیشترین طرفدار را داشت. قاووت با آسیاب کردن گندم برشته و مخلوط کردن آن با بزرک (آرد نخودچی) و شکر تهیه می‌شود.

هندوانه جزو لاینفک خوراکیهای "چیلله گئجه سی" به شمار میرود و به نوعی سمبل این شب در آذربایجان است. ریش‌سفید خانواده در حالیکه با چاقو هندوانه را می‌برد، می‌گوید قادا بلامیزی بو گئجه کسدیک (بلایای خودمان را امروز بریدیم) پوستهای میوه و اشغالها را درآب روان ریخته و این رفتار را خوب و خوش یمن می‌دانند.

اکثر مردم آذربایجان در شب یلدا "چیلله قارپیزی" (هندوانه چله) می‌خورند و معتقدند باخوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را حس نمی‌کنند.

" خونچا "

این کارشناس مناسبت های ملی به آداب و رسوم دیار دار الارشاد در یلدا پرداخت و گفت: در خانواده هایی که عضو تازه وارد (عروس) دارند، هدایایی در این شب آماده می شود. خانواده داماد نسبت به تهیه خونچا (طَبَقی پر از هدیه) برای عروس اقدام می کنند. که محتویات آن، هندوانه ی تزئین شده به بهترین شکل ممکن، تکه ای طلا که در توان مالی خانواده داماد باشد، پارچه های زیبا و نفیس، شیرینی و... است.

وی گفت: خونچا توسط والدین داماد به خانه عروس آورده می شود و طی جشن مختصری با حضور بزرگترهای خانواده عروس، از والدین وی اجازه می گیرند تا عروس خانم شب چلله را در خانه داماد میهمان باشد.

فیضی زاده گفت: در شب چله در تمام خانه ها مجلس شادی به پا می شود و اهل خانه دور هم جمع می شوند و سعی می کنند شب را خوش بگذرانند.

وی با بیان اینکه مردم مسافرت را در شب چله بد می دانند، خاطرنشان کرد: ریش سفیدان عقیده دارند که اگر کسی در این شب به سفر برود تا سال دیگر در سفر خواهد بود. از این رو در خانه ی خود می مانند و حتی به مهمانی هم نمی روند.

دخترهای دم بخت و پسرهای مجرد که هوس ازدواج دارند، در شب چله هنگامی که انار می خورند با آن فال هم می گیرند به این ترتیب که سر انار را خیلی آرام و با احتیاط می برند به طوری که هیچ یک از دانه های انار بریده نشود چون اگر چاقو به دانه های انار بخورد، نیتشان باطل می شود، آن وقت انار را میچشاند اگر شیرین باشد، م یگویند همسر آینده مان خوش برخورد و خوش اخلاق، اگر می خوش باشد عقیده دارند همسرشان معتدل و آرام و اگر ترش باشد، معتقدند همسر آینده عبوس و بد اخلاق خواهد بود.

تاپماجا و بایاتی خوانی 

دکتر حافظ صادقپور ادیب اردبیلی در ادامه گفتگوی خود با سبلان ما به بایاتی خوانی های ویژه یلدا اشاره کرد و گفت: بزرگترها برای ایجاد فضای شادی و سرور، مسابقه های تاپ تاپماجا را دور کرسی راه می انداختند، به این صورت که یک "تاپماجا" (چیستان) می پرسیدند و کسی که پاسخ صحیح می داد، برنده بازی بود.

وی گفت: در مراسم شب چیلله به دلیل طولانی بودن این شب و گذران وقت، بزرگترها بایاتی می خواندند. گاه نیز مشاعره با بایاتی انجام می شد و گاهی هم بزرگترها با بایاتی برای کوچکترها فال می گرفتند. بیشتر بایاتی های مرسوم در شب چلله از منظومه حیدربابای شهریار انتخاب می شد.

شب چلله با تمام زیبایی هایش به پایان می رسد و خوابی خوش دور کرسی، خاتمه آن می شود. رسوم زیادی از این شب زیبا هنوز پابرجا مانده است.

انتهای پیام /