"الگوی مصرف" یا "الگوی تولید"؛ اصلاح کدام ضروری‌تر است؟ بی‌توجهی به تولید انرژی پاک در ایران
فعالان دانش‌بنیان در حوزه انرژی‌های پاک معتقدند که در حوزه تولید علم و بومی‌سازی قطعات و تجهیزات انرژی‌های خورشیدی در ایران هیچ مانعی وجود ندارد و نکته اساسی، نگاه ویژه دولت به این مسئله و اصلاح نظام ارائه یارانه به سوخت‌های فسیلی است.
به گزارش خبرنگار علمی خبرگزاری تسنیم؛ جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت یکشنبه شب به ریاست آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور برگزار شد و در آن موضوع حمایت از محرومان و رعایت عدالت اجتماعی در زمینه توزیع انرژی بین قشرهای مختلف مردم مطرح و پس از بحث و تبادل نظر مقرر شد تیم اقتصادی دولت، جهت‌گیری‌ها و برنامه‌های پیشنهادی خود را در این زمینه ارائه دهند تا هر چه زودتر درباره آن تصمیم‌گیری شود.
رئیس جمهور با تأکید بر ضرورت تأمین انرژی پایدار برای رشد اقتصاد ایران و توجه به عدالت اجتماعی و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، گفت: دستگاه‌های اجرایی برنامه‌های پیشنهادی خود را در زمینه اصلاح الگوی مصرف و رعایت عدالت اجتماعی هر چه زودتر ارائه دهند.
در این جلسه همچنین موضوع تأمین انرژی پایدار برای اقتصاد ایران با 2 محور منطقی کردن مصرف انرژی و تأکید بر عدالت اجتماعی و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و محروم در دستور جلسه قرار گرفت. در ادامه جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت پس از بحث و بررسی در خصوص گزارش وزارت نفت درباره برنامه‌هایش برای تولید و تأمین گاز با توجه به در پیش بودن فصل سرما و زمستان، شیوه‌های تأمین و عرضه انرژی پایدار برای بلندمدت بررسی و مقرر شد دستگاه‌های اجرایی حداکثر یک هفته، آیین‌نامه‌های لازم را در این خصوص تدوین و تقدیم دولت کنند.
این در حالی است که پس از انجام تحقیقات بسیار، محققان در دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که یکی از روش‌های اصلی کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و جلوگیری از افزایش گرمایش زمین، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به خصوص انرژی خورشیدی است به همین منظور اغلب کشورها تلاش بر ساخت نیروگاه‌های خورشیدی دارند.
انرژی خورشیدی یکی از منابع تولید انرژی تجدیدپذیر برای تولید انرژی برق است. این درحالی است که تولید برق بدون گازهای گلخانه‌ای از قبیل منو‌اکسیدکربن CO و دی‌اکسیدکربن CO2 و متان یکی از پاک‌ترین، بی‌ضررترین و در دسترس‌ترین منابع تولید برق پاک است.
تولید 7500 مگاوات برق تا سال 2030 در کشور
با توجه به اینکه کشورمان از 365 روز سال 300 روز آفتابی را در اختیار دارد و گستره تابش خورشید در کشور ما بسیار فراگیر است باید از پتانسیل‌های موجود بهره گرفت و از ظرفیت‌های انرژی خورشیدی برای تولید گرما و برق و نیرو استفاده کرد. این در حالی است که برخی از محققان بر این باورند که ایران در صورت تجهیز مساحت بیابانی خود به سامانه‌های دریافت انرژی تابشی می‌تواند انرژی مورد نیاز بخش‌های گسترده‌ای از منطقه را نیز تامین و در زمینه صدور انرژی برق فعال شود.
ایران قصد دارد تا سال 2030 میلادی، 7500 مگاوات برق از انرژی خورشیدی تولید کند که این میزان بیش از هفت برابر برق تولیدی از نیروگاه اتمی بوشهر است. با توجه به غنی بودن ایران از نظر منابع طبیعی از جمله انرژی‌های تجدیدپذیر، زمینه لازم برای تولید هرگونه انرژی پاک وجود دارد و به راحتی با استفاده از فناوری‌های روز می‌تواند میزان چشمگیری از برق و نیروی کشور را از طریق انرژی خورشیدی تولید کند.
شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در حوزه انرژی‌های پاک از سال‌ها قبل به طور جدی ورود کرده‌اند اما با مشکلات و چالش‌های فراوانی در این حوزه روبه‌رو هستند که دولت‌های قبلی فکری به حال آن نکرده‌اند و امیدوارند با نگاه مثبت و سازنده دولت جدید به این حوزه، موضوع سلول‌های خورشیدی و انرژی پاک به عنوان جایگزین سوخت‌های فسیلی برای همیشه مطرح و عملیاتی شود.
طبق اعلام "ساتپا" (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق) ما تا تیرماه سال 1400 بیش از 903 مگاوات ظرفیت نیروگاهی نصب شده در کشور در بحث انرژی‌های تجدیدپذیر داریم که بیشترین آن مربوط به انرژی‌های خورشیدی و بعد از آن انرژی‌های بادی و بعد نیروگاه‌های آبی کوچک‌مقیاس و... است؛ عمده ظرفیت هم مربوط به انرژی‌های خورشیدی است که نزدیک به 455 مگاوات است که این ظرفیت خورشیدی قابل بهره‌برداری است که چه به صورت نیروگاه‌های مگاواتی و چه به صورت نیروگاه‌های انشعابی که مردم در خانه‌های خود نصب می‌کنند.
دکتر "نیما تقوی‌نیا" عضو هیئت علمی دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف و نیز موسسه علوم و فناوری نانو و مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان "توسعه فناوری شریف سولار" مستقر در پارک علم و فناوری دانشگاه شریف به تسنیم می‌گوید: موضوع سلول‌های خورشیدی در سطح جامعه و در دانشگاه‌ها شناخته شده است. پژوهش قابل توجهی نیز در کشور در این زمینه صورت می‌گیرد. ما در دانشگاه میزبان کنفرانس سالیانه سلول‌های خورشیدی نانوساختاری هستیم که هر سال حدود 100 مقاله به صورت شفاهی و پوستر از گروه‌های مختلف در آن ارائه می‌شود و همچنین درس سلول‌های خورشیدی نانوساختاری در پژوهشکده نانو شریف، سال‌هاست که در سطح دکتری ارائه می‌شود و میزبان دانشجویانی از همه دانشگاه‌هاست. مشکل پژوهش سلول‌های خورشیدی، هزینه‌های زیاد تجهیزات و مواد مورد استفاده است که باعث شده برخی از گروه‌های فعال به دلیل این هزینه‌ها از آن فاصله بگیرند. در دو سال اخیر با افزایش نرخ دلار، هزینه پژوهش‌های آزمایشگاهی و عملی بسیار زیاد شده است و این البته مشکلی است که برای همه حوزه‌های پژوهشی وجود دارد.
وی می‌گوید: ما در کشور راه گریزی از انرژی خورشیدی جهت تامین بخشی از انرژی کشور نداریم. صنعت خورشیدی در کشور هنوز پا نگرفته است. منظور از صنعت کلیه عواملی هستند که اکوسیستم تولید و مصرف را در برمی‌گیرند که شامل بانک‌ها، واردکنندگان، تولیدکنندگان پنل خورشیدی، تولیدکنندگان قطعات و مواد، شبکه توزیع، شرکت‌های خدمات و نگهداری، استاندارد و آزمایشگاه‌های تست استاندارد، گروه‌های پژوهشی، شرکت‌های دانش‌بنیان و... است و دلیل اصلی این تاخیر، یارانه زیادی است که دولت برای سوخت‌های فسیلی به مصرف‌کننده می‌دهد و این عملا استفاده از انرژی خورشید را غیر اقتصادی می‌کند. تحریم و قطع رابطه شرکت‌های مهم خارجی نیز باعث شد که پروژه‌هایی که قرار بود اجرایی شوند متوقف شوند؛ به هر حال ما گریزی نداریم و باید این صنعت را جدی بگیریم تا در آینده بتوانیم بخشی از سبد انرژی کشور را از انرژی خورشیدی تامین کنیم.
گلایه این مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان از یارانه زیادی است که دولت برای سوخت‌های فسیلی می‌دهد و این شائبه را به وجود می‌آورد که شاید دولت با ارائه این حجم از یارانه زیاد به سوخت‌های فسیلی قصدی برای حرکت به سمت انرژی‌های پاک را نداشته باشد.
"دکتر ابراهیم اکبرزاده" مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری پردیس و فعال در حوزه انرژی‌های خورشیدی و بادی نیز در مصاحبه با تسنیم می‌گوید: انرژی‌های خورشیدی یا انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران همان رقابت انرژی‌های فسیلی و انرژی‌های نو و جدید است که سرمایه‌گذاران را به این زودی توجیه نمی‌کند، هرچند تجهیزات و امکاناتی که در این زمینه خریداری و نصب می‌شود به سرمایه‌گذار برای حفظ سرمایه‌اش کمک می‌کند و در برابر بحث تورم و افت ارزش ریالی، عملا نباید سرمایه سرمایه‌گذار نادیده گرفته شود.
وی می‌گوید: سل (واحدهای کوچکی که بر روی پنل به صورت مربع‌های کوچک است) یا همان سلول خورشیدی و پنل، تجهیزات مهمی در زمینه انرژی‌های خورشیدی هستند که 100 درصد وارداتی بوده و ما در کشور اصلا تولید نمی‌کنیم اما در حد ماژول و پنل، تولیدات بسیار کمی توسط بعضی از تولیدکننندگان انجام می‌شود؛ "اینورترها" نیز به صورت کلی وارداتی است که در حد یک یا دو شرکت در ایران وجود دارد که اینورترها را تولید می‌کنند؛ به دلیل اینکه استقبالی در ایران از انرژی‌های خورشیدی و تجدیدپذیر وجود ندارد عملا فناوران ما نیز رغبتی برای ورود به این حوزه و بومی‌سازی تجهیزات ندارند، یعنی اگر آن مارکت شکل بگیرد، قطعا این سرمایه‌ها نیز جمع شده و در حوزه‌های مختلف کمک می‌کند تا آن زنجیره تکمیل شود ولی به دلیل اینکه حیات و اکوسیستمی در این زمینه وجود ندارد، عملا مغفول واقع شده است.
نکته‌ای که در سخنان این فعال دانش‌بنیان مشهود است وارداتی بودن بسیاری از تجهیزات مهم انرژی‌های خورشیدی است که در این حوزه نیز ظاهرا تخصیص یارانه زیاد دولت به سوخت‌های فسیلی عامل اصلی عدم رغبت فناوران کشور برای بومی‌سازی این تجهیزات است.
"افشین اصلیان" مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در حوزه انرژی‌های خورشیدی و تجدیدپذیر در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی تسنیم می‌گوید: قیمت برق در ایران بسیار ارزان است. امروز کشورهای افغانستان یا عراق را ببینید برق کیلوواتی چند است؟ اینها همسایگان ایران هستند و این نشان می‌دهد که ما راه را غلط طی کردیم.
اصلیان ادامه داد: قیمت برق آنقدر در ایران ارزان است که هیچ کس نمی‌داند امروز برق در ایران کیلوواتی چند محاسبه می‌شود اما به عنوان مثال، قیمت بنزین را بسیار اهمیت می‌دهیم و همه می‌دانند که هر لیتر سه هزار تومان است چون مردم احساس می‌کنند که در اقتصاد شخصی آنها اثرگذار است. اگر قیمت برق واقعی شود، مردم به سمت انرژی‌های خورشیدی خواهند رفت.البته گران کردن قیمت برق همه راهکار نیست و باید توجه داشت که وضعیت اقتصادی مردم با مشکل مواجه شده است و تحریم‌ها نیز در این موضوع بسیار اثرگذار بوده است.
ماحصل همه گفته‌های این فعالان دانش‌بنیان در حوزه انرژی‌های پاک نشان می‌دهد که در حوزه تولید علم و بومی‌سازی قطعات و تجهیزات انرژی‌های خورشیدی در ایران هیچ مانعی وجود ندارد و نکته اساسی، نگاه ویژه دولت به این مسئله و اصلاح نظام ارائه یارانه به سوخت‌های فسیلی و در نهایت حمایت همه‌جانبه از شرکت‌های دانش‌بنیان است تا جایی که دکتر "نیما تقوی‌نیا" عضو هیات علمی دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف می‌گوید: در حال حاضر فناوری غالب سلول‌های خورشیدی "فناوری سیلیکون" است. این فناوری بیش از 70 سال قدمت دارد اما کشور ما در بیشتر حلقه‌های فناوری، شانسی برای ورود ندارد! سلول‌های خورشیدی نسل جدید، عمدتا برپایه فناوری نانو و براساس مواد و فرایندهای جدید توسعه یافته‌اند و یکی از این فناوری‌ها، "سلول‌های خورشیدی پروسکایتی" است. این سلول‌ها بازدهی نزدیک به سلول‌های سیلیکونی دارند ضمن اینکه هزینه ساخت و سرمایه‌گذاری آنها بسیار کمتر است و ما در صورتی که بتوانیم این فناوری را توسعه دهیم ممکن است سهمی از بازار دنیا داشته باشیم؛ در این زمینه با همکاری دانشگاه صنعتی شریف در سلول‌های خورشیدی با الکترود کربن دارای پیشرفت قابل ملاحظه‌ای بودیم و در تلاش هستیم که سلول‌ها را در مقیاس بزرگ‌تر ساخته و صنعتی کنیم.
یارانه دولت به سوخت‌های فسیلی بلای جان انرژی‌های خورشیدی در ایران بسیاری از تجهیزات انرژی‌های خورشیدی وارداتی است / آیا اکوسیستم انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران شکل می‌گیرد؟